دەسەڵاتی پێترۆدۆلاری کوردی و نەفرەتی نەوت
دارا محه‌مه‌د
2020-04-30 624
نەوت لە هەموو خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و
ئەفریکادا نەفرەتی کۆمەڵگەکانی ئەم وڵاتانەیە و ئەو ژەهرە رەشەیە کە لەناو جەستەی
حکومەتەکاندایە و کۆمەڵێک حکومەتی نەخۆش و مشەخۆری دروستکردووە. نەوت لەم
ناوچانەدا ئەو سامانە سروشتیە بەهادارەیە کە دەتوانرێت بە شێوەیەکی زۆر خێرا
بکرێتە دراوێکی مۆڵکراوی بەهێز. نەوت لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی ئەفریکادا
بە پلەی یەکەم بووەتە هۆی دروستبوونی دەوڵەت و حکومەتە ستەمکاری و دیکتاتۆری و
ئۆتۆریتاریەکان، ئەمەش لەبەرئەوەی کە نەوت لە ژێر دەستی ئەو نوخبە دەسەڵاتدارەدایە
کە تەواوی جومگە گرنگەکانی وەکو ئاسایش و سوپا و سەرجەم دەمەزراوەکانی دەوڵەتی
داگیرکردووە و بوونی هەڵبژاردن و پەرلەمان تەنها خزمەت بەم نوخبە دەسەڵاتدارە
دەکەن. ئەمەش لە کوردستاندا بە تەواوی رەنگدەداتەوە. نەوت بەمشێوەیە هەموو کایە
ئابوریەکانی دیکەی بەرهەمهێنان لەناو دەبات کاتێک دەوڵەت و حکومەتەکەی خۆیان لەسەر
ئابوریەکی کرێخۆریی دادەمەزرێنن و پشتی تەواو بە نەوت دەبەستن. بێگومان دەکرێت
قسەیەکی زۆر لەسەر ئەم بابەتە بکەین سەبارەت بەوەی کە چۆن و بۆچی نەوت لە کوردستان
و عێراق و وڵاتانی دیکەدا بووەتە نەفرەت بۆ هاوڵاتیەکانی.
بەڵام ئەوەی لێرەدا گرنگە باسیبکەین،
کۆمەڵێک سەرنجی خێرایە لەسەر دوایین کێشەی نێوان کوردستان و عێراق، لەسەر
رادەستکردنی نەوت و بڕینی موچە. کاتێک دەڵێین نەفرەتی نەوت، کوردستان بە پلەی
یەکەم دێت لە دروستکردنی ئەم نەفرەتە بەسەر خەڵکی کوردستانەوە ئەویش بەهۆی ئەوەی
کە کوردستان خاوەنی دەوڵەت و حکومەتێک نیە، بەڵکو خاوەنی دوو نوخبەی دەسەڵاتدارە
کە لەلایەن دوو نوخبەی خێزانیەوە بەڕێوەدەبرێت. هەر بەم شێوەیەش نەوت لە سامانێکی
ژێرزەمینیەوە کە دەبێت داهاتەکەی بۆ هاوڵاتیەکانی بێت، دەبێت بە سامانی تایبەتی و دەچێتە
هەژماری بانکی ئەم دوو نوخبە دەسەڵاتدارەوە. ئەم دەسەڵاتە پێترۆدۆلارەی کوردستان
لە پێناوی گەورەکردنی پێگەی سیاسی و حیزبیاندا و قوتدان و لاوازکردنی هێزە
ئۆپۆزسیۆنەکان، ئەگەر هەبن، بیرەکانی نەوت و گازیان داوەتە دەست کۆمپانیا نەوتیە
جیهانیەکان بە رێژەیەکی زۆری قازانج لەبەرامبەر دەرهێنان و فرۆشتنی لە بازاڕی
جیهانیدا.
بەڵام دەبینین ئەم دەسەڵاتە کوردیە خەریکی
موزایەدەی کوردایەتیکردن بووە بەسەر خەڵکی کوردستانەوە بەوەی کە کورد دەبێت خۆی
نەوتی خۆی بفرۆشێت و رادەستی بەغدای ناکات. بەڵام لەبەر ئەو گەندەڵیە بێشومارەی
ئەم دەسەڵاتە دەیکات ئەو نەوتەی دەیانفرۆشت پاش گوزەرکردنی بە خەزێنەکانی خۆیاندا بڕێکی
کەمی لێدەمایەوە کە بتوانن کوردستانی پێ بژێنن. لێرەوە هەر موزایەدەکردنێک بۆ
سەربەخۆیی ئابوریی و جوڵاندنی هەستی نەتەوەیی لەلای خەڵک، کە هەندێک لە نوسەرانیش لەناکاو
ئەم هەستەیان دەجوڵێ و دەچنە ژێر باری ئەم بانگەشانەوە، جگە لە درۆیەکی گەورە هیچی
دیکە نیە. سەربەخۆیی ئابوریی و سیاسی و بانگەشەکردن بۆ ریفراندۆمی سەربەخۆیی چۆن
بەدەستدێت کاتێک دوو نوخبەی خێزانی دەسەڵاتێکی کلیپتۆکراتی، واتە جەردەئاسایان دروستکردووە؟
کاتێک لەگەڵ بەغدادا رێکەوتن دەکرێت و بڕە نەوتەکە رادەستناکرێت، چۆن دەتوانیت قسە
لەسەر نەتەوەیبوون و سەربەخۆیی بکەیت؟ لێرەدا کۆمەڵێک ژمارە و ئامار دەخەینەڕوو
لەسەر هەندێک لەو گرێبەستانەی دەسەڵاتی کوردی لەگەڵ کۆمپانیا نەوتیەکاندا
کردوویەتی کە دەبێت ببێتە جێگەی پرسیار لەلای هەموو کەسێک، چونکە کارەساتێکی گەورە
ئەوەیە کە فرۆشتنی نەوت و چارەنوسی داهاتاکەی بریتین لە خاڵە شاراوەکانی ناو ئەم
دەسەڵاتە.
١) بودجەی گشتی ٢٠٢٠ ی عێراق بە ١٣٥ ملیار
دۆلار دانرابوو ئەویش لەسەر بنەمای ئەوەی کە بڕی 3.6 ملیۆن بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا هەناردە بکات بەو بڕەشی لە کوردستانەوە دەچێت کە ٢٥٠
هەزار بەرمیل بێت. دانانی هەر بەرمیلێک نەوت بە ٥٦ دۆلار.
٢) کوردستان نزیکەی بڕی نیو ملیۆن بەرمیل
نەوت لە رۆژێکدا بەرهەم دەهێنێت.
٣) ئێستا بودجەی گشتی عێراق نزیکەی ٥٠
ملیار دۆلار کەمدەهێنێت بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە و فرۆشتنی نەوت لە خوار ٢٠
دۆلارەوە بۆ هەر بەرمیلێک.
٤) لە ئێستادا کوردستان توانای پارەدانی
تێچوونی دەرهێنانی نەوتی نیە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە بۆ کۆمپانیا نەوتیەکانی
وەکو کۆمپانیای نەوتی (Genel)
گەنەلی تورکی کە کاری دەرهێنان و هەناردەکردنی نەوت دەکات لە هەر دوو بیرە
نەوتیەکانی تەق تەق و تاوکێ-زاخۆ. نزیکەی ١٠ رۆژ لەمەوبەر لە نامەیەکی فەرمی ئەم
کۆمپانیا تورکیەدا هاتووە کە حکومەتی هەرێم پارەی ئەم کۆمپانیایانە بۆ ماوەی ٩
مانگ دوادەخات لەو داهاتەی لە فرۆشتنی نەوتەوە دەستیکەوتووە، کە بڕی ئەم پارەیەش
٣٠٠ ملیۆن دۆلارە کە ٣ لەسەر ٤ ی بۆ کۆمپانیای نەوتی (DNO) نەرویجیە و ئەوی
تریشی بۆ گەنەلە. گەنەل بڕی لەسەدا ٤٠ لە بیری تەق تەق وەردەگرێت.
٥) یەکێکی دیکە لەو رێژە زۆرانەی حکومەتی
هەرێم بەم کۆمپانیا نەوتیە جیهانیانەی دەبەخشێت لە بیری نەوتی ئەتروشدایە کە ئەم
بیرە لە ٢٠١٧ دا خراوەتە کار و بە یەکێک لە دەوڵەمەندترین بیرەکانی کوردستان
دادەنرێت و مەزەندە دەکرێ کە ٤٠ ملیار بەرمیل نەوتی تیادا بێت. کۆمپانیای ئەبو
زەبی پشکی لە 47.4%ی هەیە، کۆمپانیایەکی کەنەدی پشکی لە 27.6% ی هەیە و حکومەتی هەرێم تەنها لەسەدا ٢٥ ی هەیە. تەنها لە مانگی ٧ ی ٢٠١٩ دا زیاتر
لە یەک ملیۆن بەرمیل نەوت لەم بیرە نەوتەوە بەرهەمهاتووە.
ئەمانە تەنها چەند زانیاریەکی زۆر کەمن
لەسەر نەوتی کوردستان کە دڵنیام چەند کەسانێکی شارەزای دیکە زانیاری گرنگتریان
خستبێتەڕوو سەبارەت بە ناشەفافیەتی دۆسیەی نەوت لە کوردستان و بەتایبەتی لەسەر
هەموو ئەو گرێبەستانەی دیکە لەگەڵ تورکیادا کراوە. نەوت بە چ شێوەیەک دەفرۆشرێت و
داهاتەکەی دەچێتە خەزێنەی حکومەتەوە یان خەزێنە تایبەتیەکانی بازرگانە سیاسیەکانی
نەوتەوە کە دەرهێنان و فرۆشتنی نەوتیان لە نێوان دوو نوخبەی حیزبیدا فۆرخکردووە
بریتیە لە دۆسیەیەکی زۆر ناڕۆشن. هەروەها ئەمە تاڵانفرۆشکردنی نەوتە لە پێناو
دروستکردنی دامەزراوە سەرکوتکارەکانی هەژمونگەریەکی حیزبیدا نەک بنەماکانی دەوڵەتێکی
کوردی.