دەنگی خاک یان بۆنی خوێن؟
  2019-09-13       3352       

ئا: هیدایەت مەلا عەلی


شەوی ١٠-٩-٢٠١٩ کتێبی (دەنگی خاک)، نوسینی (حەمەی حەمە سەعید)م تەواو کردو خوێندمەوە،  کتێبی (دەنگی خاك) بیرەوەری ساڵەکانی ١٩٧٦-١٩٩١ی نوسەرە، ئەم کتێبە چاپی یەکەمی ساڵی ٢٠١٦ لە دووتوێی ٧٦٤  لاپەڕەدا بڵاوکراوەتەوە، (حەمەی حەمە سەعید) ئەندامی سەرکردایەتی (ی ن ک) و وەزیری ڕۆشنبیرییە لەکابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا.

ئەوەی وتارێک لەسەر ئەم کتێبە دەنوسم بابەتێکی کەسی نیە، بەڵکو بە فاکت کردنی ڕەفتارێکی  حیزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتیە لە پرۆسەیەکدا کە خۆیان ناویان ناوە (شۆڕش)، لەم کتێبەدا ئەو ڕەفتارە وەک تایبەتمەندی و جیهانبینی جوڵانەوەی کوردایەتی بەشێوەیەکی ڕوون و ئاشکرا بەرجەستە بووە، بەخوێندنەوەی یادەوەری یان یاداشتی هەر یەکێک لە بەرپرسان و کارئەکتەرەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی، بەتایبەت ئەوانەی لە ئاستی بەرپرسیاریەتی حیزبیدابوون سەدان نمونەی هاوشێوە لەم ڕەفتار و تاوانانەت بەرچاو دەکەوێت، بەدڵنیایەوە خۆیان بەشێک لەم ڕەفتارانەبوون.

بزوتنەوەی کوردایەتی لە ٥٠ ساڵی ڕابووردوودا وەک خوێناویترین هێزی چەکدار لە کوردستانی عێراقدا، هەڵگری دەیان خەسڵەت و فۆرمی پراکتیکیە کە هیچ بەهاو شکۆیەکی لەناو کردەوە و لولەی تفەنگەکانیاندا بۆ ئینسان و ژیان و کەرامەتی تاکەکان دانەناوە، بەهاو شکۆی ئینسان یەکسان بووە بەو چرکەساتەی  بڕیار بەدەستێکی  چەکدار، یان گروپێک  لەسەر مەرگ و ژیانی هاوڵاتیەکی سیڤیل میل ڕادەکێشێت، ژیان و مەرگی ئینسان لەنێوان هەوەس و بڕیاری ئەم چەکدارانەدا هەمیشە جۆلانەی کردوە.

ئەوەی لەم کتێبەدا دیکۆمێنت کراوەو ئامانجی نوسینەکەی منە،  ئەو ڕەفتار و دەرهاویشتەیە وەک دۆسییەکی تاوانکاری کە تاکو ئەم چرکە ساتە فەرامۆش و پەراوێز خراوە، لەئاستی کۆمەڵایەتی و میدیا و سیاسیدا کەمترین قسەی لەسەر کراوە، ئەو دۆسیەیەش (ڕەشەکوژی) و کوشتنی ئینسانی بێتاوانە لەلایەن هێزی چەکداری حیزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتیەوە، تەنها لەم کتێبەدا، لە ناوچەیەکی دیاریکراودا، لەسنوری قەڵەمڕەوی دەسەڵاتی حیزبێکدا، دەتووانی تاوانی کوشتنی دەیان ئینسان ببینی کە بەدەست و چەکی ئەم چەکدارانە ژیانیان لێوەرگیراوەتەوە.

هەمانکات دەتووانی مەرگ و کوشتنی سەدان ئینسان ببینی وەک هاوسەنگەری خۆیان (پێشمەرگە)، کە بێجگە بێدەربەستی و کەمتەخەمی و هەرزانی نرخی ئینسان هیچ هۆکار و لێکدانەوەیەکی تری نیە، لە هەناوی ئەم بەناو شۆڕشەدا (کوشتنی بەهەڵە) پانتایەکی فراوانی داگیرکردوە کە ژیانی سەدان ئینسانی کردوە بە گەروی هەباشەی حیزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتیدا، نمونەی کوشتنی دوو هاوڵاتی لە جێبێکدا  لە شاری(هەڵەبجە) لەژێر ناوی کوشتنی (هەڵە)، بە ناوەکانی (حەمە سەعید حەمەلا و- حەمە سەعید حەمە موئمین) بڕوانە هەمان کتێب لاپەڕەی ژمارە (٤٨٩)، لەم کێڵگەی خوێن و بۆنی بارووت و پیلان و چاڵهەڵکەندنی بزوتنەوەی کوردایەتیەدا شکۆی ئینسان وەک کاڵایەکی بەسەرچوو، لەوپەڕی بێمۆراڵی و پڕنسیبیدا جێگاوڕێگای پەیدا کردوە.

لەم دۆسیەدا بەگشتی حیزبەکان و هەردوو حیزبی دەسەڵاتداری شاخ و شار (یەکێتی و پارتی) مێژویەکی ڕەش و باسکێکی خوێناویان هەیە، لەم کتێبەدا لە لاپەڕە ٢٢٩-٢٣٨ بەشێک لەژێر ناوی (بەحەق یان بەناحەق) یاداشت کراوە، لەم بەشەدا بە (٤٢) خاڵبەندی باسی ئەو کەسانە دەکات کە لەنێوان ساڵەکانی ١٩٧٧-١٩٨٣دا لە (هەڵەبجە) کوژراون، کاتێک هۆکارەکانی کوشتنی  ئەم لەشکرە لە ئینسان دەخوێنیتەوە بەبڕیاری ڕابەر سیاسیەک یان هەڵچوونی شۆڕشگێڕێکی ناو شۆڕشی حیزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی، تەواوی هەست و سۆز و ویژدانت دەهەژێت، من دڵنیام بەشێکی زۆر لەم کوژرا و قوربانیانە ئەگەر ئێستا لە ژیاندا بوونایە، ئەوا بەرپرسی حیزب و خاوەنی پۆستی باڵا دەبوون لە حکومەتەکەی ئێستای هەرێمی کوردستاندا.

بە باسکردنی  چیرۆکی تاوانی کوشتن و هێنانەوەی  نموونەی چەند  کوژراوێک، ڕاستیەکی دیالیکتیکی تێدەگەیت کە ئەم سیستەم و دەسەڵاتەی  ئێستای هەرێمی کوردستان، خاوەنی ئەو پاشخانە مێژووی و چینایەتیەیە بۆیە ئیستاش وەک کۆمپانیایەک بۆ مژینی خوێنی خەڵک ، میلی چەوساندنەوە و گەندەڵی و بێئیرادە کردنی ئینسانەکانیان ڕاکێشاوە وەک سەردەمی شاخیان، ئێستاش ئاشی دەسەڵات و کورەی سەرمایەگوزاریان بەخوێنی هەژارەکان و گەمە سیاسی و  قازانجی کۆمپانیاکانیان دەچەرخێت.

نموونەی یەکەم: خاڵبەندی ژمارە (٩) لە کتێبی (دەنگی خاك) لەنوسینی (حەمەی حەمە سەعید)، نوسەر دەڵێت: (حەمە ڕەشید فەرەج میران) خەڵکی ئاوایی (عەنەب)بوو، لە شۆڕشی ئەیلولدا مەسئولی بنکە بووە بۆ دابەش کردنی پێشمەرگە، پیاوێکی کەم دەرامەت و هەژار بووە، دوای هاتنی سەربازگەی سوپای عێراق بۆ پشتی ئاوایی (عەنەب) هاتووچۆی ئەو سەربازگەی کردووە ئەوکات ئەوترا جاسوسە، بەڵام دوای ئەوەی کە کوژرا من لە چەندین کەسم بیستووە وتوویانە بۆبەدەست هێنانی خواردەمەنی و سەموون هاتووچۆی ئەو سەربازگەی کردوە.

نموونەی دووەم: خاڵبەندی ژمارە (٤١) لە کتێبی (دەنگی خاک) لە نوسینی (حەمەی حەمە سەعید)، نوسەر دەڵێت: (کوبرا عەلی قادر) خوشکی شێخ ئەحمەدی (ئەحمەدئاوا) ئەم ژنە ماڵی لە (ئەحمەدئاوا)بوو، هاوسەرەکەی دیل بوو لە ئێران، لەشەڕی ئێراق ئێران دا گیرابوو دایکی دوو مناڵ بوو، بەر لەشێخ ئەحمەدی برای کوژرا لە ١٦-١١-١٩٨٣ دا، لەسەر ئەوە گوایا هەواڵی پێشمەرگە ئەبات بۆ (خورماڵ) بۆ حکومەت، لەدوای کوشتنەکەی پێشمەرگەیەک تەسلیم بوەوە، قسەیەک هەبوو لەسەر ئەوە کوژرابێت، دەرکەوت هاتووچۆکەی بۆ وەرگرتنی موچەی هاوسەرە دیلەکەی بووە.

نموونەی سێیەم: خاڵبەندی ژمارە (٤٢) لە کتێبی (دەنگی خاک) لە نوسینی (حەمەی حەمە سەعید)، نوسەر دەڵێت: (مەحمود مستەفا) خەڵکی ئاوایی (گەچێنە) ماڵی لە کۆمەڵگەی (خورماڵ) دا بوو، شەوێک لەلایەن مەفرەزەیەکەوە گیراو هەر هەمان شەو لە کۆمەڵگەکەدا کوشتیان لە تۆڵەی کوشتنەکەی (ڕەئیس عورەفا حسێن)دا، کە هیچ پەیوەندیەکیشی بە کوشتنی (حسێنی حاجی حامدەوە) نەبوو.

نموونەی چوارەم: لە پەراوێزی لاپەڕە (٥٥٩) لە کتێبی (دەنگی خاك) لە نووسینی (حەمەی حەمە سەعید)، نووسەر ئەڵێت: مەفرەزەیەکی (پارتی) لەسەر جادەی (خارگێڵان)، لەسەر ئەو ڕێگا سەرەکییە لوغمێکی تانکیان چاندبوو، کە ڕێگای مەدەنی بوو، لە ڕۆژی (٢١-٣-١٩٨٣)دا لەژێر ئۆتۆمبیلێکی جێبدا تەقیەوەو بووە هۆی کوشتنی چەندین هاوڵاتی مەدەنی خەڵکی (تەوێڵە)، لەوانە شۆفێری ئۆتۆمبیلەکە بەناوی (عەتا فایەق، فایەق عەزیز و چوار کوڕ و دوو کچی، نەزەت عارف ڕەسوڵ) و برینداربوونی (عەبدولعەزیز عەلی).

لە خاڵبەندی ژمارە (١٠-١١)ی لاپەڕە (٢٣٢) ی کتێبی (دەنگی خاک)دا، دوو ناو هاتووە (حەسەن و کەریم)، ئەو شەوەی ئەم دوو کەسە کوژران دایکم وتی: دەنگی فیشەکەکان تەپەی هات دیارە بەر گۆشت کەوتوون، بۆ بەیانیەکەی زوو ڕۆشتم بۆ ئەوەی کولێرە بکڕم بۆ بەرچای ، لە کۆڵانەکەی ماڵی (سەی جەمیل) کە دەکەوتە نێوان گەڕەکی (سەراکۆن) و ناوەڕاستی بازاڕی (هەڵەبجە)، بەهۆی تاریکیەوە کەوتم بەسەر شتێکدا و نەمزانی چییە؟، بەڵام دوای ئەوەی کە کولێرەکانم کڕی و کەمێک ڕووناکی سەری دەرهێنا زانیم کە کەوتووم بەسەر تەرمی ئەم دوو کەسەدا کە دەستیان بەیەکەوە بەسرابوو.

سەرەڕای (ڕەشە کوژی) و نەبوونی هیچ لێکۆڵینە و دادگایەک، پرۆسەی ئەم کوشتنانە دەیان نەخۆشی و باری سایکۆلۆژی بۆ ئەوکەسانە دروست دەکرد کە تەرم و خوێن و ئەم دیمەنە ترسناکانەیان دەبینی، من بۆ خۆم تاکو ئێستاش وەک بینەرێکی ئەم دۆخە نائینسانی و شەرمهێنەرە ئەو چرکەساتانەم بیر ناچێتەوە، کەلەو بەیانیەدا بینم و کەوتم بەسەر تەرمەکانی (حەسەن و کەریم)دا، لەبەر ئەوەی کۆی گشتی سونەت و نەرێتی حیزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی، ڕیشەی لە فەرهەنگ و ئایدیایەکی دواکەوتووانە و نائینسانیدایە، بەهیچ شێوەیەک نە حیسابیان بۆ کوژراوەکان و بینەری کوژراوەکان نەدەکرد، چونکە ئەوان ئامانجیان نمایشی ترس و ڕشتنی خوێن و چاندنی تۆقاندن بوو.

هەڵدانەوەی ئەم لاپەرە و مێژووە پڕ لە تاوان و ئینسانکوژیە، بۆ کولانەوەی برینەکان و تەڕکردنەوەی خوێنی ڕژاوی قوربانیەکان نیە، بەڵکو پێداچوونەوەیە بە دۆسیەیەکدا کە ژیان و گیانی سەدان ئینسانی کردۆتە قوربانی بەرژەوەندی حیزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی، ئەم وتارە بۆ کردنەوەی پەنجەرەیەکە بەڕووی دۆسیەیەکی پەراوێزخراودا کە تاکو ئیستا کەمترین وتووێژ و لێکۆڵینەوەی لەسەر کراوە، تاکو ئەم چرکەساتانەش ئەم تاوانانە بە نرخی شۆڕش و شۆڕشگێڕێتی بەخەڵکی کوردستان دەفرۆشرێتەوە، لەم دۆسیەیەدا تاوانبار نەک دیار نیە بەڵکو وەک دەسکەوتێکیش بۆ وەرگرتنی پلە و پۆست بەکاردەهێنرێت.






 


زۆرترین بینراو
© 2024 Awene Online, Inc. All Rights Reserved.
×