پەیوەندی کورد و ئەمریکا بە گێڕانەوەی کیسینجەر
  2019-12-29       5497       

 ئا: بڕوا بەرزنجی

"ئەمریکا بە فەرمی و بەنهێنی،  لەساڵی ۱۹۷۲ەوە هاوکاری کوردەکان دەکات"
هنری کیسنجەر، ڕاوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی و وەزیری دەرەوەی پێشوی ئەمریکا، وادەڵێت "١٩٢٣_تائێستا ماوە".


 کیسنجەر، کەبەهۆی دەورو کاریگەری زیرەکانەی لە داڕشتن و بەڕێوەبردنی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکادا، پێیدەوترێت"پیرە ڕێوییەکە"، لە یاداشتەکانی خۆیدا بەشێکی کەمی تەرخانکردوە بە دۆسیەیی کورد، کە ناوی ناوە"کارەساتی کوردەکان"، لەوبەشەی یاداشتەکانیدا چیرۆکی دروستبونی پەیوەندی کورد و ئەمریکا دەگێڕێتەوە.
شەستەکان و حەفتاکانی سەدەیی ڕابرد و پڕڕوداوی گرنگن بۆ کورد. لەیەک کاتدا دەستپێکردنەوەی شۆڕش و شکستی شۆڕش. 
شۆڕش شکستی هێنا، شکستەکەی تا ئێستا لێکدانەوەی زۆری بۆدەکرێت، کەهەریەکەیان کەم و زۆر حەقیقەتی تیایە، بەڵام یەک دیوی دراوەکەیەو تەواوی وێنەکە نابینین، بەڵام لای شایەتحاڵێکی وەک کیسینجەر، زۆرێکی دیوی ئەو ڕوداوانە دەبینین.
ئەو پێیی وایە، کوردەکان، لە شەستەکاندا زیادەڕەوییانکردوە بەگەشبینی لەبارەی ئایندەیانەوە، بۆیە ئەمە توشی شکستیاندەکات لەساڵانی دواتردا. شکستێک کە بە "خۆدارکاریکردنی حەفتاکان"دەناسرێت.
لەم ساتەوەختەیاو پاش نیوسەدە زیاتر، لەنێو کۆنگرێس و ناوەندە جیاوازەکانی سیاسەت لە ئەمریکا، لایەنگرو پشتیوانی دۆسیەیی کورد و زۆر و ئاشکران و سەرۆکەکەی کۆشکی سپی ڕاستەوخۆ پەیوەندی تەلەفونی ئاشکرا لەگەڵ ژەنراڵە کوردەکان ئەنجامدەدات. بەڵام دیدێک کە هەموئەمانە وەک تاکتیکی سیاسی باسدەکات و ڕایوایە پەیوەندی کورد و ئەمریکا دروست نەبوە، چونکە بەرژەوەندی هاوبەشی گەورە دروست نەبوە. لەبەرامبەر ئەو بەرژەوەندییانەی ئەمریکا لەگەڵ ئەو وڵاتانەیا هەیەتی کە کورد و کوردستانی بەسەردا دابەشبوە.
بەڵام کینسجەر ئاشکرایدەکات، کە ئەوکات، سەرۆک نیکسۆن "١٩٦٩_١٩٧٤" هەوڵی بۆ سەربەخۆیی کوردەکان داوە، بەڵام لیژنەکانی کۆنگرێس هێرشی توندیانکردۆتە سەری و وەک هەوڵدانێک دژی بەرژەوەندی ئەمریکا بینیوییانە.

کاتێک مێژوی سەدەی پێشو دەخوێنینەوە، بەتایبەتی لەساتەوەختی گەشەکردن و دروستبونی دەوڵەتی نەتەوایەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دوایی جەنگی جیهانی یەکەم، دەبینین تا ئێستایش برینی ڕوداوەکانی سەدەیی پێشومان پێوەیەو ئازادیمان قوربانی ئەو ڕوداوانەیە.
خوێندنەوەی مێژو زیاتر چەند هۆکارێکمان بۆ دەکاتە ڕاستی شکستی کورد بۆ ئازادیی خەڵک و خاکەکەیی. دەتوانین لەڕوانگەیی کیسنجەرەوە کورتیان بکەینەوە بۆ ئەم چەند خاڵە:
١_جیۆپۆلەتیکی کورد بەجۆرێکە تا ئێستا لەبەرژەوەندی زلهێزەکان نەبوە وەک پلانی ستراتیژی پشتگیریت بکەن<
٢_ناکۆکی ناوخۆیی و نەبونی گوتارێکی کوردیی یەکگرتو، هەروەک نەبونی سەرکردایەتییەکی خاوەن دیبلۆماسییەت و تێگەیشتو لە ڕوداوەکان و مێژو.
٣_هەروەک بە بڕوای کیسینجەر، دابەشبون و جیاوازیی بیروبۆچونی ئیدارەی ئەمریکی دەوری هەبوە لە کارەساتی کورددا.
کیسینجەر، هۆکارەکانی دەستێوەردانی ئەمریکا لە پرسی کورد، دەگێڕێتەوە بۆ هۆکاری ستراتیژیی و ئایدۆلۆژی. ئەو ڕایی وایە لەژێر کاریگەری کەلتوری وڵسۆن"ودرو ویڵسۆن، بیست و هەشتەمین سەرۆکی ئەمریکا لە ١٩١٣ تا ١٩٢١ سەرۆکی ئەمریکا بوەو خاوەنی بیری یاسای مافی چارەی خۆنوسین بو بۆ گەلان". کە دەبوایە پشتگیری لە مافی چارەی خۆنوسین بۆ کورد بکەین. بەڵام بەڕای ئەو ئەمریکا لەوناوچە شاخاویی و دواکەوتوەی کوردەکان توشی ئاستەنگ دەبوەیەوەو نەدەکرا لەنێو ئەو هەمو دۆستەی ئەمریکا، هاوکاریی بگەیەنێتە دەستی کوردەکان. کەکار لە بەرژەوەندی دۆستەکانی ئەمریکا دەکات. بۆ ئەمریکا قورس بوە هاوسەنگییەک ڕابگرێت لەنێوان هاوکاریی داخوازیی کوردەکان و بەرژەوەندیی ستراتیژیی لەگەڵ دۆستەکانی لە  ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نەوتین.

کیسینجەر، ڕایی وایە دۆسیەیی دروستبونی دەوڵەتێکی کوردی لە عێراق یان وڵاتانیتری کە کوردەکانی بەسەرە دابەشبوە، لە پلانی ئیدارەی نیکسۆن و فۆرد و بۆش و کلینتۆنیش نەبوە. ئەویش بەهۆکاری هەوڵەکانی ئێران و تورکیا. بەڵام هەمو ئیدارەکانیش لەسەر ئەوە هاوڕابون، کە کورد لە عێراق ئیدارەیەکی خۆبەڕێوبەریی هەبێت.
کیسنجەر، هۆکاری شكستی شۆڕشی ئەیلول و بەراورد دەکات بەڕوداوی خیانەتی٣١ی ئاب و دەنوسێت:"لە ئاداری ١٩٧٥ ئێران و عێراق ڕێکدەکەون و بەرژەوەندییە هاوبەشەکانیان بەسەر خەونی کوردەکان بۆ دەوڵەت سەردەکەوێت. ئەم کارەساتە لە ١٩٩٦ جارێکیتریش دوبارەدەبێتەوە، کاتێکی هێزێکی کوردی لەگەڵ سەدام ڕێکدەکەویت دژی هێزێکیتری کوردی و سەدام بانگێشتی ناوچە ئۆتۆنۆمییەکەیان دەکات، کەلە ١٩٩١وە ئەمریکا دەیپاراست".
هاوکاریی کورد لە عێراق، بەهۆی بەهێزبونی دەوڵەتێکی عەرەبی ڕادیکاڵ، لە کۆتایی شەستەکانی سەدەیی ڕابردوەوە پەرەیسەندوە. هەرچەندە ئێران و تورکیا خۆیان دژی باسی دۆسیەیی کوردن، چونکە کێشەی قوڵی وڵاتەکانی خۆیشیانە، بەڵام لەپێناو لاوازکردنی عێراق و چاوخستنە سەر کێشەی کورد تەنها لە عێراق، پشتگیری جوڵانەوەی کوردییان کردوە لە عێراق. ئەم پیاوە گەورەی ئەو ڕۆژگارەی دنیایی سیاسەت، دەڵێت لەو پەیوەندییە نهێنییانە لەگەڵ کورد، ئێران و تورکیاو ئەردەن و ئیسرائیل بەشداربون. لەوچوارچێوەیەیشدا هەندێجار ژەنراڵ مستەفا بارزانی، ڕابەری ئەو ڕۆژگارەی شۆڕشی کورد، نامەو پەیامی لەڕێی شای ئێران و پاشای ئوردون بۆ سەرۆک نیکسۆن ناردوە. وەک ئەو داوایەیی لە ٢٨ی ئاداری ١٩٧٢، کە ژەنراڵ مستەفا بارزانی لەڕێگەی پادشای ئەردەنەوە داوای هاوکاریی بە پەلەیی لە نیکسۆن کردوە.
لەگێڕانەوەکانی نیکسۆنەوە، لەبارەی دۆسیەیی کورد لە سیاسەتی ئەمریکی، تێدەگەین ئیدارە جیاوازەکانی ئەمریکاویستویانە هاوکاری کوردبکەن، بەڵام تا ڕادەیی ئیدارەیی خۆبەڕیوبەریی نەک مافی چارەیی خۆنوسین. بەڵام لایەنی ئەمریکی وابیردەکاتەوە کە کورد خەونی سەربەخۆییەو هەرکات بەهێزبێت ئەم گوتارە دەکات بەگوتاری سیاسی، ئەمەیش کێشە بۆ ئەمریکا دروستدەکات، لەگەڵ دۆست و هاوپەیمانەکانیتری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەم وێنەیە تا ئیدارەی ئێستایی ترمپیش  ڕاستی ئەو پەیوەندی



ئەو پەیوەندی ئەمریکاو کوردمان پیشاندەدات. ئەوان زیاد لە نیوسەدە پێش ئێستا دەڵێن"دەبو باشتر تێبگەین کوردەکان هاوبەشمانن"، بەڵام ئێستایش بەو قەلەقییەوە مامەڵەدەکەن و پێژەچێت لە یادەوەرییەکانی ترمپیش بیخوێنینەوە، کە کوردەکانن هاوبەشمانن بەڵام قوربانی مێژو و جوگرافیان.
بەڵام ئەوەیش ڕاستییەکە کە کورد غەزەبی جیۆپۆلەتیکی لێگیراوەو تەنها ڕێگایی ڕزگاریش عەقڵێکی ستراتیژییە لە ئابڵوقەی ئەم غەزەبە بیهێنێتە دەرەوە. تا بتوانێت لە تەرازویی ناهەوسەنگی خۆی بەرامبەر زلهێزە داگیرکەرەکانی ڕزگاری بێت. دەبێت واز لەو گوتارە هیومانیتیە بێنین بۆ پەیوەندی بەدەرەوەی خۆمانەوە، بەڵکو ستراتیژ ئەوەبێت چۆن کێشی خۆمان لەسەر تەرازوی بەرژەوەندییەکان زیادبکەین.
بەپێێ گێڕانەوەی کیسنجەر، ئەو تێگەیشتنەمان لا دروستدەکات، کە سەرکردایەتی شۆڕش، لەڕویی دبلۆماسییەتەوە زۆر لاوازبون، بەهۆی ململانێی ئەمریکاو سۆڤێت و بونی تورکیاو ئێران و ئیسرائیل لەیەک بەرە کە بەرەی ئەمریکایە، هەروەک عێراق لەبەرەی سۆڤێت، کورد دەیتوانی لەو سەردەمەدا ئۆتۆنۆمی بەدەست بێنێت. بەجۆرێک وڵاتانی دراوسێ پێویستیان بەشۆڕشی کورد بوە کە هەوڵی زۆریانداوە بڕوا بە ئەمریکا بێنن هاوکاری بۆ کورد زیاتر بکات. بەوجۆرەی ئەمریکا لە ساڵێکا ٥ملیۆن دۆلار هاوکاری شۆڕشی کردوە، بەڵام شا بەتەنها ٣٠ ملیۆن دۆلاری ساڵانە هاوکاری کردوە. بێجگە لە هاوکارییەکانی ئەردەن و ئیسرائیل.
کیسینجەر، باسی نامەیەکی خۆیدەکات، بۆ بارزانی، لە ساتەوەختی شەڕی عەرەب ئیسرائیل، کە بارزانی نامەیی بۆ ناردون و باسی پلانێکی ئیسرائیلی پێڕاگەیاندون، بۆ هێرشکردنە سەر سوپای عێراق، کە ئیسرائیل ویستویەتی کەناڵەکانی شەڕ فراوان بکات.
"ئێمە بە باشی نازانین، دوبارەی دەکەمەوە بەباسی نازانین لەسەر پێشنیاری ئیسرائیل هێرش بکەیتە سەر سوپای حێراق". کیسنجەر لە نامەیەکدا وا بۆ مستەفا بارزانی دەنوسێت.
ئیدارەی ئەمریکی ڕای وابوە کوردەکان کەخۆیان هەر لای عەرەبەکان تاوانبارن، جارێکیتریش ڕوبەڕوی توڕەیی عەرەب دەبنەوەو کارتی کورد لەدەست دەدەن. ئەو دەنوسێت:"ئەو ڕۆژەی ئاریێل شارۆن لە کەنداوی سوێش دەپەڕێتەوە ئەو ڕۆژە نامەکەم دەگات بە دەستی بارزانی، دوایی شەش ڕۆژ ئیسرائیل و عەرەب ڕێکەوتن".
کیسنجەر، ڕایی خۆی لەبارەیی، سەرکردەیی شۆڕشی کورد مستەفا بارزانی_یەوە دەردەبڕێت و بەڕوانینێکی ڕەخنەییانەوە  دەنوسێت:"بارزانی پشتی بە فاکتەرێک بەستبو کە بەبێ ئەمە هیچ کاتێک خەبات لەپێناو سەربەخۆیی مەحاڵ بێ، ئەویش بڕوابون بو بە دۆزەکە. ئەو لایەنی هاوکێشە سیاسییەکانی پشتگوێ خستبو، کە هەمیشە کارەکتەری گۆڕانکارییەکانە،هەرچەندە بڕوابون بە دۆزەکە هەندێجار جێی فاکتەرەکانیتر دەگرێتەوە، بەڵام هەمیشە نا.". هەروەک لەپێش شکستی شۆڕش لەوەڵامی نامەیەکی بارزانی، بێئەوەی وەڵامی خۆشیان هەبێت بۆ داواکانی، بەڵام بۆیدەنوسێت:"ئێمە سەرسامین بە تۆ و گەلەکەت و قارەمانێتییەکەتان. نامەکانت لەسەر ئاستێکی باڵا ڕێزیدەگرین و بەهەندی وەردەگرین.".

لەبارەی شکستی شۆڕشی ئەیلولیش، کیسنجەر باسی گفتوگۆکانی پێش ڕاگەیاندنی ڕێکەوتنی نێوان شا و سەدام دەکات لە ٩ی ئاداری ١٩٧٥. کاتێک لە ١٨ی شوباتی ١٩٧٥ لە زیورخ شا دەبینێت و بە کیسنجەر دەڵێت نیازیی وایە لەگەڵ سەدام ڕیکبکەوێت.  کیسینجەر سەرۆکی ئەوکاتی ئەمریکا، جێرارد فۆرد ئاگادار دەکاتەوە. بەقسەی کیسنجەر، ترسی شا لەوەبوە بەهۆی کێشەی حکومەتی عێراق ە کورد، کێشەیی کورد بەنێودەوڵەتی ببێت و بگاتە نەتەوەیەکگرتووەکان و بەمەیش کێشەی کورد لە ئێرانیشدا دروستببێت.
هەرچەندە ئەودەڵێت شام لە مەترسی ڕوخانی کوردەکان ئاگادارکردەوە، بەڵام دەرئەنجام ئەوان بەشی ئەوەنە ڕێککەوتن کە شۆڕشی کورد لەو قۆناخەدا شکستی خوارد.کیسنجەر بۆ ئەم کۆتاییە خەمناکەی چیرۆکی شۆڕشی کورد دەنوسێت:"هەر ئەوەم پێما ببمە شایەدحاڵی مردنی گەلێکی دۆست".

چیرۆکی سەدا ساڵی ڕابردوی کورد، چیرۆکی گەلێکە هەمیشە قوربانی مێژوەو پرسەکەیشی بەقەد نیوەی باڵایی قوربانییەکەی نەچۆتە پێشەوە.

 

 

 

 

زۆرترین بینراو
© 2024 Awene Online, Inc. All Rights Reserved.
×