قانون شکێنی‌یەکانی دەسەڵاتی کوردی (٢) قانونی حیزبەکان
مەحمو رەزا ئەمین
2020-08-02 1105
ئەنجومەنی نیشتمانی‌ی کوردستانی عیراق (پارلەمانی کوردستان) رۆژی ١٨ی ١٠ی
١٩٩٣ قانونی حیزبەکانی هەرێمی کوردستانی عیراق، ژمارە ١٧ی ساڵی ١٩٩٣ی، دەر کردوە.
ئەم قانونە دوجار هەموار کراوە:
جاری یەکەم، بە قانونی ژمارەی ٢، لە ٢ی ٦ی ١٩٩٧ دا. لە سەردەمی سەرۆکایەتی
کۆچکردو کاک جەوهەر نامق‌دا.
جاری دوەم، بە قانونی ژمارە ٧، لە ٨ی ٥ی ٢٠٠٢ دا. لە سەردەمی سەرۆکایەتی
دکتۆر رۆژ نوری شاوەیس‌دا.
قانونە ئەسڵەکە ٣٣ مادەیە و لە سەردەمی سەرۆکایەتی کاک جەوهەر نامیق‌دا
دەرچوە. بە گشتی بۆ ئەو زەمانە شتی باشی تیایە. ئەوەی بەلای منەوە باش نیە، ئەوەیە
کە، قانونەکە دەسەڵاتی قبوڵکردن یان نەکردنی دامەزراندنی حیزبی داوە بە وەزارەتی
ناوخۆ (م١/٦).
هەردو هەموارەکە، بە مێژوی دەرچونیانەوە دیارە هی سەردەمی دوای خیانەتی ٣١ی
ئابن. هی ئەو سەردەمەن کە پارتی بە تەواوەتی پەرلەمانی کوردستانی کۆنترۆڵ کرد بو،
بۆ مەبەستی تایبەتی خۆی بەکاری ئەهێنا. لەبەر ئەوە، هەردو هەموارەکە لەباتی
باشکردنی، قانونەکەیان خراپ کردوە. مەرجی دامەزراندنی حیزبی سیاسی‌یان قورستر
کردوە لەوەی لە قانونە ئەسڵەکەدا هەبوە (هەمواری یەکەم: مادەکانی یەکەم و دوەم)،
(هەمواری دوەم: مادەی دوەم، مادەی سێیەم/ بڕگەکانی یەکەم و سێیەم، مادەی چوارەم
هەردو بڕگەی ١ و ٤، مادەی پێنجەم، مادەی شەشەم بڕگەی ١).
ئەرکی ئەم وتارە هەڵسەنگاندن و بەراوردکردنی قانونە ئەسڵەکە و هەموارەکانی
نیە، بەڵکو راکێشانی سەرنجی هاووڵاتیان و حیزبەکانە بۆ لای ئەو مادە و بڕگانەی
قانونەکە، کە لەماوەی سێ دەیەی رابردوا، لەلایەن پارتی و یەکێتی‌یەوە پێشێل کراون.
هەروەها پێشێلکردنی قانونی ئەحزابی عیراقی و دەستوری عیراق‌یش.
یەکەم:
پێشێلکاری‌یەکانی قانونی حیزبەکانی هەرێمی کوردستان:
# مادەی یەکەمی قانونە ئەسڵەکە ئەڵێ:
"حیزب رێکخراوێکی سیاسی‌ی خاوەن کەسایەتی‌یەکی مەعنەوی‌یە و
لە یەکگرتنی ئیختیاری پێک دێ لە نێوان کۆمەڵە کەسانێکی سروشتی‌دا کە چەند بیر و
باوەڕ و ئامانجێکی هاوبەشی راگەیەنراو لە پرۆگرامی حیزب دا کۆیان دەکاتەوە و هەوڵ
دەدەن بە رێوشوێنی دیمۆکراتی‌یانە بەدیان بهێنن".
سەبارە بە "... هەوڵ دەدەن بە رێوشوێنی دیمۆکراتی‌یانە بەدیان
بهێنن"، ٢ بەڵگەی حاشا هەڵ نەگر هەن کە پارتی و یەکێتی بڕوایان پێی نیە:
بەڵگەی یەکەم: شەڕی ناوخۆی شاخ و ناو شارەکانە کە دەیانهەزار رۆڵەی ئەم
میللەتە بونە سوتەمەنی‌ی ئاگرەکەی.
بەڵگەی دوەم: ئەوەیە کە هیچیان لە سنوری قەڵەمڕەوی خۆیانا رێگە نادەن
ئەندامی حیزبەکەی تر کارمەندێکی پلەباڵا بێ.
# بڕگەی ٢ی مادەی دوەمی قانونە ئەسڵەکە ئەڵێ:
"م٢/٢. هەر هاووڵاتی‌یەک لە هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستانی
عیراق یا هەر کەسێک کە نیشتەوڵاتی (اقامة)ـی هەمیشەیی تیادا هەبێ و هەژدە ساڵی
تەمەنی تەواو کردبێ و لێهاتویی یاسایی هەبێ (الاهلیة القانونیة) مافی چونە ناو هەر
حزبێک و لێکشانەوەی بە پێی پەیڕەوی ناوخۆکەی هەیە"(١).
رۆحی ئەم مادەیە لەناو پێرەوی ناوخۆی پارتی و یەکێتی و حیزبەکانی تریشا
رەنگی داوەتەوە. بەڵام هەردو حیزب پێجەوانەی رۆحی ئەم مادەیە مامەڵە لەگەڵ
ئەندامەکانیان ئەکەن. هەر ئەندامێک لێ‌یان هەڵبگەڕێتەوە و وازیان لێ بهێنێ، ئەگەر
موچەخۆر بێ، نانی ئەبڕن، ئەگەر بێموچە بێ، لە میدیاکانیانەوە کەسایەتی تێک
ئەشکێنن. بۆ کڕین و هەڵگێڕانەوەی کادری یەکتری و هی حیزبەکانی تریش، بە پای پیلان
پارەی مفت و دزراوی نەوت و گومرگ بەکار ئەهێنن. یاخود بە بەخشینی پلە و پۆست و
زێدەماف لە یەکتری ئەکڕن.
ئەو حیزبانەشی وەکو پارتی و یەکێتی ئەندامی موچەخۆریان نیە، کاتێ ئەندامێک‌یان
هەڵ ئەگەڕێتەوە، لە رێگەی سۆشیال میدیاوە کەسێتی تێک ئەشکێنن.
# بڕگەی ١ی مادەی دوازدەی قانونە ئەسڵەکە
ئەڵێ:
"م١٢/١. نابێ دادوەران و ئەندامانی داواکاری گشتی و
لێکۆڵێنەوەرانی دادگەری بچنە ناو حیزبەکانەوە و هەرکامێکیان لە حیزبێکدا بێ دەبێ
لە ماوەی ٣٠ رۆژدا لە رۆژی جێبەجێ بونی ئەم یاسایەوە واز لە فەرمانەکەی یا لە
حیزبەکەی بێنێ".
هەمو خەڵکی کوردستان ئەزانن کە دەسەڵاتی دادوەری لەلایەن پارتی و یەکێتی‌یەوە
کۆنترۆڵ کراوە(٢). لە سنوری پارتی کۆنترۆڵەکە ١٠٠%
و لە ناوچەی یەکێتی تۆسقاڵێک سوکترە. ئەویش لەبەر ئەوەنا کە یەکێتی بڕوای بە
سەربەخۆیی دەسەڵاتی قەزایی هەیە، بەڵکو لەبەر ئەوەی لەوە زیاتری پێ ناکرێ.
بەڵگە ئەوەنە زۆرن لەسەر کۆنترۆڵکردنی دەسەڵاتی قەزایی لەلایەن هەردو
حیزبەوە، لە ژماردن نایەن. بەڵام لێرەدا چەن کەیسێک بە نمونە ئەهێنمەوە کە زۆر زەق
و باون:
کەیسی دزینی سامانی نەوت و داهاتی گومرگ لەلایەن چەن فیگەرێکی دەسڕۆیشتوی پارتی و یەکێتی‌یەوە.
کەیسی بازرگانی کردن بە دۆلار و چەک و نەوتی قاچاخەوە لەگەڵ داعش.
کەیسی ٢٦٤ ئەنفالچی‌ی کورد کە، لە مایسی ٢٠٠٥ ەوە دادگای باڵای تاوانەکانی عیراق، فەرمانی گرتن و دادگاییکردنی بۆ دەر کردون.
کەیسەکەی دکتۆر کەمالی سەید قادر (ساڵی ؟)
کەیسەکەی گروپی شێخ زانا کە لە نیسانی ٢٠٠٦ دا، دە کەسی لەسەر ئیعدام کرا.
کەیسی کوشتنی دکتۆر عەبدولسەتار تاهر شەریف (٥ی ٣ی ٢٠٠٨).
کەیسی کوشتنی سۆرانی مامەحەمە (٢١ی ٨ی ٢٠٠٨).
کەیسی هەوڵی کوشتنی ئەحمەد میرە (ساڵی ؟).
کەیسی رفاندن و کوشتنی سەردەشت عوسمان (٤ی ٥ی ٢٠١٠).
کەیسی قوربانیانی خۆپیشاندەرانی (١١ی شوباتی ٢٠١١ و رۆژانی دوایی).
کەیسی پشکەکانی چاڤی لاند، کە لە ٢٠١١ ەوە هەتا ئێستا دەستی هەزاران کەسی تیا بڕاوە. سەرەڕای چەندین شکات و خۆپیشاندان، دادگاکانی سلێمانی دادی مافخوراوان نا پەرستن.
کەیسی کوشتنی کاوە گەرمیانی (شەوی ٥ی ١٢ی ٢٠١٣).
کەیسی حاکمی دادگای کفری، هاوژین حامید، کە لە نیسانی ٢٠١٥ دا چەن جاشێکی بەند کرد، لەوانەی دەستیان لە ئەنفالی گەرمیانا هەبو. لەسەر ئەو هەنگاوەی، ئەنجومەنی دادوەری سزای دا و گواستیەوە بۆ بادینان و دوایی جاشەکان ئازاد کران.(٣)
کەیسی رفاندن و کوشتنی وەدات حوسێن (١٣ی ٨ی ٢٠١٦).
کەیسی کوشتنی دکتۆر وشیار ئیسماعیل لەناو ماڵەکەی خۆیا لە هەولێر (شەوی ٢٢ی ١١ی ٢٠١٦).
کەیسی شوکری زەینەددین رێکانی (١ی ١٢ی ٢٠١٦).
کەیسی دادگای تەمیز کە، پارتی و یەکێتی بە پرەنسیپی فیفتی فیفتی، لە حوزەیرانی ٢٠١٨ دا، یەکی پێنج کەسیان پاڵاوت و کردنیان بە حاکمی دادگاکە. سەرۆکی دادگای تێهەڵجونەوەی سلێمانی، حاکم لەتیف مستەفا ئەمین لە ١٢ی ٦ی ٢٠١٨ دا لەسەر ئەم کەیسە ئیستیقالەی دا.
کەیسی لیژنەی وەرگرتن لە (معهد قضائي). ئەم لیژنەیە فلتەرە بۆ گلدانەوەی ئەوانەی بەڵێن نادەن بەرژەوەندی‌ی دو حیزبەکە بپارێزن.
بێجگە لەوانە، لیدوانی حاکمێکی ناو دەسەڵاتی قەزاییم لەبەر دەستە کە، بە
رۆشنی دانی پیا ناوە قەزا لە هەرێمی کوردستان ناسەربەخۆیە:
بەڕیز حاکم سیروان خدر، وتەبێژی دادگای تێهەڵچونەوەی کەرکوک – گەرمیان، لە
نیسانی ٢٠١٥ دا، لە لێدوانێکیا بۆ تۆڕی میدایی روداو، وتویەتی:
"... نە بڕیاری گواستنەوەی دادوەر هاوژین حامد لەلایەن
ئەوانەوە بوە و نە ئەوان ئەتوانن جاش و موستەشارەکان بگرن و دادگایی‌یان بکەن،
چونکە ئەوە پەیوەندی بە بڕیار هەیە و لەدەسەڵاتی ئەوانا نیە"(٤).
رۆژی ١شەممە، ٢٦ی ٤ی ٢٠١٥ ژمارەیەک لە کەسوکاری ئەنفالکراوانی گەرمیان، لە
کەلار لەبەردەم تەلاری دادگای تێهەڵچونەوەی کەرکوک – گەرمیان، گرد بونەوە. داوایان
کرد نوێنەری دادگاکە بێتە دەرێ داواکاریەکانیان وەر گرێ، کە بریتی بو لە گرتن و
دادگاییکردنی ئەنفالچی‌یەکان و هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری گواستنەوەی حاکم هاوژین
حامد.
کە داواکەیان پشتگوێ خرا، خۆپیشاندەران حەرەمی دادگایان شکاند و چونە ناو
دادگا. لە کاردانەوەی ئەمەدا "دادگاکە بۆ کاتێکی نادیار کارەکانی خۆی
هەڵپەسارد"(٥)
ئەگەر دەسەڵاتی دادوەری لە هەرێم لەژێر هەژمونی حیزب و دەسەڵاتی
جێبەجێکردنا نەبوایە، ئەبو سلکی قەزا لەسەر جێبەجێنەکردنی بڕیارەکەی دادگای باڵای
تاوانەکان مانی بگرتایە نەک لەسەر توڕەبونی زوڵملێکراوان و داد نە پەرستراوان.
چونکە هەڵوێستی یەکەم نیشتمان دروست ئەکا، هی دوەم‌یش وێرانی ئەکا. لەم
بوارەدا فەیلەسوف و زانای کۆمەڵناسی عەرەب، عەبدولڕەحمانی کوڕی محەمەدی کوڕی
خەلدون، ناسراو بە ئیبنو خەلدون، ٦ سەدە لەمەوبەر لە (مقدمة)کەیا فەرمویەتی:
"فساد القضاء یفضي الی نهایة الدول...
الظلم مٶذن بخراب العمران".
بە کوردی:
"گەندەڵی‌ی قەزا ئەبێتە هۆی نەمانی دەوڵەتان...
زوڵم بانگە بۆ وێرانکردنی کۆمەڵ یان: زوڵم سەرەتای وێرانکردنی
کۆمەڵە".
#
بڕگەی ٢ی مادەی دوازدەی قانونە ئەسڵەکە ئەڵێ:
"م١/١٢. نواندنی کاری حیزبایەتی لە دامودەزگاکانی وەزارەتی
کاروباری پێشمەرگە و هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ قەدەغەیە".
لە رۆژی دەرچونی ئەم قانونەوە تا ئێستا، کە نزیکەی ٢٧
ساڵ بەسەر دەرکردنیا تێ پەڕیوە، ئەم بڕگەیە بەبەرچاوی خەڵکی کوردستان و دنیاوە
لەلایەن یەکێتی و پارتی و دوکانێکی سیاسی‌یەوە پێشێل ئەکرێ، بەم بەڵگانە:
بەیاننامەی ژمارە ١ و ژمارە ٢ی "لیژنەی باڵای هێزەکانی کوردستان!"(٦)
هێزەکانی ٧٠ی یەکێتی و ٨٠ی پارتی.
دروستکردنی کۆمیتە و لیژنەی ناوچە بۆ هێزەکانی ناوخۆ: پۆلیس و لقەکانی و ئاسایش و، بڕینی ئابونەی حیزبی لە موچەکانیان.
پێکهێنانی لیواکانی وەزارەتی پێشمەرگە لە تێکەڵاوکردنی بەرپرس و چەکدارەکانی پارتی و یەکێتی و سۆشیالست.(٧)
دروستکردنی هێزێکی ٨٠٠٠ کەسی میلیشیایی بەناوی "پێشمەرگەی رۆژ"ەوە بۆ گروپێک لە کوردی سوریا، لە لایەن سەرۆکی پارتی‌یەوە و دابینکردنی موچەکانیان لە رێگەی وەزارەتی پێشمەرگەوە.(٨)
هەندێ جار لە
میدیاکانا ژمارەی "پشمەرگەی رۆژ!" بە ١٠ هەزار باس ئەکرێ.
دروستکردنی لیوایەکی میلیشیا لە عەرەبەکانی رۆژئاوای موسڵ، بە ناوی "لیوای رۆژئاوای دیجلە" لە لایەن سەرۆکی پارتی‌یەوە و دابینکردنی موچەکانیان لە رێگەی وەزارەتی پێشمەرگەوە.(٩)
بە گوێرەی
زانیاریم، ژمارەی چەکدارەکانی لیوای رۆژاوای دیجلە لەوە زیاتر بو کە ئەم سەرچاوەیە
باسی ئەکا. ژمارەی چەکدارکراو ٣٠٠٠ بو. پارتی خەریکی مەشق و راهێنانی ٤٠٠٠ی تر بو.
بەڵام ئازادکردنی موسڵ لە داعش، بوە هۆی هەڵوەشاندنی.
چەکدارەکانی
ئەم لیوایە پێکهات بون لە ٣ گروپ:
گروپێک لەوانە
بون کە عەشیرەتەکانیان تەبەڕایان لێ کرد بون. چونکە هاوکاری داعش‌یان کرد بو بۆ
کوشتنی نەیارانی داعش لەناو عەشیرەتەکانی خۆیانا.
گروپێکی تریان
بریتی بون لە ئەندامانی نهێنی‌ی داعش. بوبونە چەکداری پارتی بۆ ئەوەی بە ئازادی
لەناوچەکەیا بسوڕێنەوە و زانیاری کۆ بکەنەوە.
گروپی سێیەم‌یش
بریتی بون لە گەنجانی بیکارەی ناوچەکە. بۆ خۆ ژیاندن بوبونە چەکداری پارتی.
دروستکردنی هێزێکی ٥٠٠٠ کەسی لە کوردی شەبەک بەناوی "پێشمەرگەی پاراستنی دەشتی نەینەوا و ناوچەکانیان" لە لایەن سەرۆکی پارتی‌یەوە و دابینکردنی موچەکانیان لە رێگەی وەزارەتی پێشمەرگەوە.(١٠)
تا ئێستا وەزارەتی دارایی و وەزارەتی پێشمەرگە ژمارەی چەکدارانی زێرەڤانی و هێزەکانی ٨٠ی پارتی نازانن. پارتی مانگانە لە گۆترە و بە کەیفی خۆی موچەی میلیشیاکانی لە حوکمەت وەر ئەگرێ. لە دوای بایۆمەتری‌یەکەشەوە، پارتی بە فەوج ناوی وەهمی‌‌ی هێزەکانی پڕ کردۆتەوە.(١١)
لەکاتی هاتنی داعشا، بەرەی شەڕی پێشمەرگە کرا بە ٨ میحوەر. ٤ میحوەریان بەدەس پێشمەرگەی پارتی و (لە شنگالەوە بۆ رۆژاوای کەرکوک) ٤ ەکەی تریان بەدەس پێشمەرگەی یەکێتی‌یەوە بون (لە باشوری کەرکوکەوە بۆ خانەقین)(١٢)
لە ١٦ی
ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ دا، ئەم میحوەرانە لەبەریەک هەڵوەشان. هێزەکان پاشەکشەیان کرد بۆ
ناوچەی نفوزی حیزبی‌ی خۆیان. لێپرسراوە سەربازی‌یەکانی میحوەرەکانی هەردولاش
کەوتنە لێدوان لە دژی یەک و تەخوینکردنی یەکتری.
حسێنی یەزدان پەنا بەقسەی خۆی، هێزێکی ٣٠٠٠ کەسی پڕچەک کردوە و لە ناوچەکانی هەولێر مەشق و راهێنانیان پێ ئەکرێ. بە قسەی خۆی هێزەکەی ئامادە ئەکا بۆ بەشداریکردن لە روخاندنی رژێمی ئیسلامی‌ی ئێرانا و، بناغەی دامەزراندنی سپای کوردستان!. هەندێ لە شارەزایان گومان ئەکەن، ئەم هێزەش لە رێگەی پارتی‌یەوە موچە و مەسرەفی لەسەر وەزارەتی پێشمەرگە بێ.
# مادەی پازدەهەمی قانونە ئەسڵەکە:
ئەم مادەیە پێنج مەرجی بۆ حیزبی سیاسی داناوە، پارتی و
یەکێتی لە رۆژی دەرچونی قانونەکەوە هەتا ئێستا، رۆژانە، بەبەرچاوی خۆمان و دنیاوە،
پێشێلیان ئەکەن.
دوەم:
پێشێلکردنی قانونی ئەحزاب:
ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق ساڵی ٢٠١٥ (قانون الاحزاب السیاسیة رقم ٣٦)ـی
دەر کرد. بە گوێرەی مادە ٦١ی ئەم قانونە، ئەبو هەمو حیزبەکانی عیراق، ئەوانەی
بەشداری هەڵبژاردنە گشتی‌یەکان ئەکەن، هەتا ١٢ی ١٢ی ٢٠١٦ خۆیان لەگەڵ رۆحی
قانونەکە بگونجێنن.
مادەی ٨ی هەمان قانون، لە بڕگەی (ثالثا)دا ئەڵێ:
"م٨/ ثالثا: ان لایکون
تأسیس الحزب وعملە متخذا شکل التنظیمات العسکریة أو شبە العسکریة، کما لایجوز
الارتباط بأیة قوة مسلحة".
بە کوردی:
"م٨/ سێیەم: نابێ دامەزراندنی حیزب یان کردەوەی، شێوەی
رێکخستنی سەربازی یان نیمچە سەربازی وەر بگرێ، هەروەکو ناشبێ پێوەندی بە هیچ
هێزێکی چەکدارەوە هەبێ".
وا نزیکەی ٥ ساڵ بەسەر دەرکردنی ئەو قانونەشا تێ پەڕی، بەڵام تا ئێستا
پارتی و یەکێتی خۆیان لەگەڵ نە گونجاندوە.
سێیەم:
پێشێلکردنی دەستور:
مادەی (٩/اولا/ب)ـی دەستوری هەمیشەیی عیراق ئەڵێ:
"م٩/اولا/ب: یحظر تکوین میلیشیات عسکریة خارج إطار القوات
المسلحة".
بە کوردی:
"م٩/یەکەم/ب: پێکهێنانی میلیشیای سەربازی لەدەرەوەی چوارچێوەی
هێزە چەکدارەکان، قەدەغەیە".
مادەی ٤٧ی دەستور ئەڵێ:
"دەسەڵاتە ئیتیحادی‌یەکان پێکدێن لە دەسەڵاتی تەشریعی و
تەنفیزی و قەزایی، لەسەر بناغەی جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان پسپۆڕی و ئەرکەکانیان
پراکتیزە ئەکەن".
ناسەربەخۆیی دەسەڵاتی قەزایی لە هەرێم و کۆنترۆڵکردنی جومگەکانی لەلایەن
پارتی و یەکێتی‌یەوە و زاڵبونی دەسەڵاتی جێبەجێکردن بەسەر دەسەڵاتی قانوندانانا،
وەکو ئەوەی هەمو تاکێکی ئەم هەرێمە هەستیان پێ ئەکا، پێشێلکردنی ئەم مادەیەی
دەستورە.(١٣)
سەرەنجام، پارتی و یەکێتی، ئەگەر ئەم مادە قانونی و دەستوری‌یانەی
خوارەوەیان بەسەرا جێبەجێ بکرێ:
# مادەکانی ١٢ و ١٥ی یاسای
حزبەکانی هەرێمی کوردستانی عیراق، ژمارە ١٧ی ساڵی ١٩٩٣ی پارلەمانی کوردستان و،
# مادەی ٥٨ی قانونی ئەحزابی
سیاسی‌ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق، ژمارە ٣٦ی ساڵی ٢٠١٥ و،
# مادەی (٩/اولا/ب) و مادەی
٤٧ـی دەستوری عیراق،
مافی ممارەسەکردنی سیاسەت لەدەس ئەدەن.
ئەوەی تا ئێستا ئەم دو حیزبەی هێشتۆتەوە، مۆنۆپۆڵکردنی:
چەک و پارە و هەر سێ دەسەڵاتەکەیە.
--------
پەرواێز
و سەرچاوە:
١. بە ناچاری پەنا ئەبەمە بەر دەقە کوردی‌یەکانی قانونەکان، بۆ
ئەوەی ناچار نە بم، خۆم بە شێوەیەکی جیاواز لەوەی لە وەقایعی کوردستانا بڵاو
ئەبنەوە، بیانکەمەوە بە کوردی.
بەڵام بەشبەحاڵی خۆم، شەرم لە زمانی دەقە کوردی‌یەکان ئەکەم. چونکە سیخناخن
لە رستەی ناڕۆشن و ناتەواو و دەستەواژەی داتاشراو یا لۆکاڵی و ئیملای سەقەت و
بایەخ نە دان بە وێرگوڵ و نوختە.
هەنێ جار بۆ ئەوەی لە بڕگە یان مادەیەکی تێکستە کوردی‌یەکەی قانونەکان تێ
بگەم، ناچارم بگەڕێمەوە بۆ دەقە عەرەبی‌یەکانیان.
ئەم دیاردەیە گشتگیرە و بە هەمو تێکستە کوردی‌یەکانی قانونەکانی هەمو
خولەکانی پارلەمانی کوردستانەوە دیارە.
٢. حاکمەکانی هەمو دادگاکانی
هەرێم، رێژەیەکی زۆر بچوکی لێ دەرچێ، یان پێشتر لەناو ریزی رێکخستنی پارتی و
یەکێتیا چالاک بون یاخود کە نۆرەی بەرزکردنەوەی پلەیان یەت، پارتی و یەکێتی
پێوەندی‌یان پێوە ئەکەن بەرژەوەندی‌یان بپارێزن، ئەگینا ناپاڵێورێن بۆ
بەرزکردنەوەی پلە و بەخشینی پۆست پێیان.
لەسەرەتای حوکمڕانی‌ی کوردی‌یەوە دیاردەی حیزباندنی دەسەڵاتی قەزایی وەکو
ئێستا فراوان نە بو. چونکە ئەو کاتە پارتی و یەکێتی هێشتا بەشی پێویست کادری
قانونی‌ی حیزبی‌یان لەبەردەسا نە بو. بەڵام دواتر دیاردەکانی "قبول خاص"
و "کڕین" و "فلتەری معهد قضائي" بە جۆرێ پەرەیان سەند کە، ئەم
دەسەڵاتە گرنگەی فەرمانڕەوایی رەشیدیان لە گرێژنە دەر هێنا.
قانونی ژمارە ٢٣ی ساڵی ٢٠٠٧ی دەسەڵاتی قەزایی لە بواری موچە و دەرماڵە و
خانەشینی‌دا زێدەمافی زۆری بەخشیوە بە مونتەسیبەکانی سلکی قەزا. بەڵام مەخابن،
لەباتی ئەوەی ئەمە ببێتە مایەی بەهێزکردنی دەسەڵاتی قەزایی و چەسپاندنی سەربەخۆیی
بەشێوەی پێویست، لاوازی کردوە. چونکە نانیان لە ژێردەستی پارتی و یەکێتیایە. هەر
کاتێک و هەر یەکێک لە حاکمەکان بیانەوێ بە گوێرەی ویژدانی خۆیان دادبپەرستن و گوێ
بە بەرژەوەندی‌ی حیزبی و بنەماڵەیی دو حیزبەکە نەدەن، بە هەر بیانو و سیناریۆیەک
بێ، لە پۆستەکەی دوری ئەخەنەوە یان ناچاری ئەکەن ئیستیقالە بکا.
٣. ئەنجومەنی دادوەری‌ی هەرێم لە ٥ی ٥ی ٢٠١١ دا، بە نوسراوی ژمارە
٩٤٣، فەرمانی گرتنی جاش و موستەشارە داواکراوەکانی دادگای باڵای تاوانەکانی
گشتاندوە بەسەر دادگاکانی هەرێما بۆ گرتن و دادگایی کردنیان، تیایا داوای لە
داواکاری گشتی‌یش کردوە رێکاری یاسایی بگرێتە بەر.
هەمان ئەنجومەن لە ٧ی ٥ی ٢٠١٥ دا، لەژێر گوشاری کەسوکاری ئەنفالکراوانا، بە
نوسراوی ژمارە ٢٧٠، ناوەرۆکی هەمان فەرمانی دوبارە کردۆتەوە. بەڵام تا ئێستە هیچ
کەسێک لەسەر کەیسی تاوانبارانی ئەنفال، نە گیراوە و نە دادگایی کراوە.
٤.بڕوانە: تۆڕی میدیایی
روداو، ٢٧ی ٤ی ٢٠١٥.
٥. بڕوانە: هـ. س.
٦. بڕوانە: رۆژنامەی کوردستانی نوێ، ژمارەکانی ٧٤٤٨ و ٧٤٥١، لە
رۆژانی ٢١ و ٢٥ی مانگی ١٢ی ساڵی ٢٠١٧ دا.
٧. بڕوانە: لە ١٦ لیوای تێکەڵ
١١یان لە میحوەری پارتین، ماڵپەڕی pukmedia، ٩ی ٨ی
٢٠١٧.
٨. بڕوانە: هەشت هەزار
چەکداری ئەنەکەسە موچە لە هەرێم وەر ئەگرن، ماڵپەڕی pukmedia ، ١٧ی ١ی
٢٠١٨.
٩. بڕوانە: رایتس ۆۆچ
داوای راگرتنی هاوکاری ئەڵمانیا دەکات و هەرێم وەڵام دەداتەوە، ماڵپەڕی pukmedia، ١١ی ٧ی
٢٠١٧.
١٠. بڕوانە: بە بڕیاری
بەرزانی ٥٠٠٠ کوردی شەبەک دادەمەزرێن، ماڵپەڕی pukmedia، ١١ی ٦ی
٢٠١٧.
١١. بڕوانە: پارتی بە فەوج
ناوی وەهیمی‌ی هێزەکانی پڕ ئەکاتەوە، ماڵپەڕی pukmedia، ٢٤ی ٥ی
٢٠١٧.
١٢. بڕوانە: لێکۆڵینەوە لە
کشانەوەی پێشمەرگە لە میحوەرەکانی سنوری پارتی پەک دەخرێ، ماڵپەڕی pukmedia، ٣١/١/٢٠١٨.
١٣. رەنگە هەبێ بڵێ: ئەم مادەیەی دەستور تایبەتە بە "دەسەڵاتە
ئیتیحادی‌یەکان" و هەرێم ناگرێتەوە. بۆچونی وا ناڕاستە. چونکە دەستورەکە بۆ
هەمو عیراقە، بە هەرێم‌یشەوە. رێژەیەکی زۆری خەڵکی هەرێم‌یش لە راپرسی‌ی ٢٠٠٥ دا
دەنگیان داوەتێ.