هەلێک بۆ گێڕانەوەی متمانە بۆ دەسەڵاتی دادوەری‌ی هەرێم!
مەحمو رەزا ئەمین
2021-06-12 610
پارتی و یەکێتی لە پێش حیزبەکانی تر و خەڵکی کوردستانەوە
ئەزانن کە دەسەڵاتی دادوەری متمانەیەکی زۆری لە دەس داوە. یەقینم
هەیە کە هەردوکیان هۆی نەمانی متمانەی خەڵک بە دادگاکان و دەسەڵاتی دادوەری ئەزانن.
ئەوەی پارتی و یەکێتی لەگەڵ دادگاکان و دەسەڵاتی دادوەری‌دا
ئەی کەن، بەعس‌یش بە بەعسێتی خۆی نەی کردوە. بەعس
٢ دادگای سیاسی هەبو: دادگای
شۆڕش (محکمة
الثورة) و
دادگای تایبەتی کەرکوک (المحکمة
الخاصة في کرکوک). ئەم
دوە، ٢ دادگای بێزرا و قەرەقوشی بون. رەنگە
لە تەمەنی رژێمی بەعسا، ئەم ٢ دادگا بەدناوە حوکمی زاڵمانەیان دابێ بە سەر دەیان و
سەدان هەزار کەسا. بەڵام
دادگا مەدەنی‌یەکانی تر تا رادەیەکی زۆر بێلایەن بون.
بەڵام پارتی و یەکێتی، لە هەر ١٠ جۆرەکەی دادگاکانی
هەرێما: (دادگای
پێداچونەوە، دادگاکانی تێهەڵچونەوە، دادگاکانی تاوان، دادگاکانی بەرایی، دادگاکانی
نەوجەوانان، دادگاکانی باری کەسی، دادگاکانی کەتن، دادگاکانی کار، دادگاکانی
لێکۆڵینەوە، دادگاکانی مادەکانی کەسێتی بۆ مەسیحی و ئێزیدی و ئاینەکانی تر) لە
هەر کەیسێکا، لایەک لە لایەکانی کەیسەکە ئەندامی پدک و ینک بێ یان خزمی
لێپرسراوێکی یەکێک لەم دو حیزبە بێ، بە قازانجی نزیکەکانی خۆیان دەس لە دادگا و
دادبینی‌یەکە وەر ئەدەن و بە قازانجی خۆیان یەکلای ئە کەنەوە.
زوڵم و ناعەدالەتی و دەسوەردانەکانی هەردو حیزب لە
کاروباری دادگاکان و دەسەڵاتی دادوەری، خەڵکی کوردستانیان پڕ کردوە لە رق و توڕەیی. متمانەی
خەڵک‌یان بە دادگاکان گەیاندۆتە ئاستی نە بون. بە
دڵنیایی‌یەوە ئەگەر ئاوا بەردەوام بن، چارەنوسیان لە هی حیزبی بەعس و سەرەکانیان
باشتر نا بێ.
ئەم وتارە بۆ ئەوە نیە هۆکانی نەمانی متمانەی دەسەڵاتی
قەزایی و دادگاکان دیاری بکا، بەڵکو بۆ ئەوەیە، رێچکەی دەسەڵاتی قەزایی راست
بکرێتەوە.
بۆ گەیشتن بەو ئامانجە، تا کۆتایی ئەم مانگە هەلێکی
زێڕین لە بەر دەستایە.
هەلە زێڕینەکە:
بە گوێرەی بڕگەی یەکەمی مادەی ٤٦ی قانونی دەسەڵاتی
دادوەری‌ی هەرێمی کوردستان- عیراق،
ژمارە ٢٣ی ساڵی ٢٠٠٧: "دادوەر
دوای تەمەنی ٦٥ ساڵی خانەنشین دەکرێ..."
لە کۆتایی ئەم مانگەدا، مانگی حوزەیرانی ٢٠٢١، پێنج
دادوەری دادگای پێداچونەوە (محکمة
التمییز) ٦٥
ساڵی تەمەن تەواو ئەکەن و ئەبێ خانەنشین بکرێن. قانون
رێگە نادا تەمەنی خزمەتیان بۆ درێژ بکرێتەوە.
ئەو حاکمانەی ئەبێ لە کۆتایی مانگ‌دا
خانەنشین بکرێن، بریتین لەم ناوانەی خوارەوە:
حاکم بەنگین قاسم، سەرۆکی دادگای پێداچونەوە و سەرۆکی ئەنجومەنی دادوەری‌ی هەرێم
حاکم عەلی عەوڵا، جێگری یەکەمی سەرۆکی دادگای پێداچونەوە و جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی دادوەری
حاکم عەبدوڵڵا شەرەفانی، جێگری دوەمی سەرۆکی دادگای پێداچونەوە و جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی دادوەری
حاکم نەشئەت ئەحمەد، ئەندامی دادگای پێداچونەوەی هەرێم
حاکم موسڵح گەیلانی، ئەندامی دادگای پێداچونەوەی هەرێم
بێجگە لە ناوی دوەم، کە بە ناو یەکێتی‌یە، چوار حاکمەکەی
کە پارتین.
سێ ساڵ لەمەوبەر، دە حاکمی تری دادگای پێداچونەوە ٦٥ ساڵ
تەمەنیان تەواو کرد و خانەنشین کران. پارتی
و یەکێتی بە پرەنسیپی فیفتی فیفتی، لە ١٢ی ٦ی ٢٠١٨ دا، یەکی ٥ حاکمی حیزبی‌یان
خستە جێگەیان.
ئەو روداوە بوە هۆی ئەوەی لە ٣ ساڵی رابردوا دادگای
پێداچونەوە، کە بەرزترین دادگایە "دادگای
پێداچونەوە دەستەی باڵای دادوەری‌یە، چاودێری دادوەری بەسەر هەمو دادگا مەدەنی‌یەکان
لە هەرێم‌دا دەکات .../ قانونی
ژمارە ٢٣ی ساڵی ٢٠٠٧، مادەی ١٠"،
سەقامگیری بە خۆیەوە نە بینێ.
لە ماوەی ئەو ٣ ساڵە دا، ٢ روداو، باشتر بڵێم: ٢
کەیسی قەزایی، بونە (ئەو
تەڵەپوشەی پشتی ئێسترەکەی شکاند: القشة
التي قصمت ظهر البعیر):
کەیسی یەکەم:
بریتی بو لە کەیسێکی ٢٥٠ ملیۆن دۆلاری لە نێوان
٢ بازرگانا. یەکێکیان
دادوەرەکانی پارتی دیفاعکەری بون، ئەوی تریان دادوەرەکانی یەکێتی. لە
کۆتایی‌دا ئەو کەیسە، بە دەنگێکی زیاد، کە دەنگی جێگری یەکەمی سەرۆکی دادگای
پێداچونەوە، حاکم عەلی عەوڵا بو، کە لەسەر یەکێتی ماڵ بو، بە قازانجی ئەو بازرگانە
تەواو بو کە حاکمە پارتی‌یەکان دیفاعیان لێ ئە کرد.
بۆ تێگەیشتن لەم کەیسە زانیاریم لە ٢ حاکم و پارێزەرێکی
ناو جەرەیانی کەیسەکە وەر گرت. بە
گوێرەی زانیاری و شارەزایی ئەو بەڕێزانە، بازرگانەکەی نزیک لە پارتی، بچوکترین ماف
و پێوەندی بە بابەتەکەوە نە بوە، لەگەڵ ئەوەشا ٢٥٠ ملیۆن دۆلاری بردەوە (؟!).
لەسەر ئەوە، جێگری سەرۆکی حوکمەت، بۆ ماوەی چەن مانگێک
حاکمەکانی یەکێتی‌ی مان پێ گرت و دادگاکە لە کار کەوت.
کەیسی دوەم:
ئەو کەیسەیە کە بە یەکجاری ناوی دەسەڵاتی قەزایی زڕاند: کەیسی
بە ناهەق گرتن و بە ناهەق حوکمدانی گیراوانی بادینانە.
ئەم کەیسە لە سەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە دەنگی گەورەی
دایەوە و هەتا ئێستا لە دەنگدانەوە نە کەوتوە.
ئێستا هەمو دەسەڵاتی قەزایی هەرێم، هەم لە سەر ئاستی
ناوخۆ و دەرەوە متمانەی لە دەس داوە، هەم پارتی بە هۆی کەیسەکەوە کەوتۆتە ژێر
فشاری وڵاتانی دۆستی هەرێم.
جا بۆ ئەوەی بڕێک لە متمانە بگەڕێتەوە بۆ دەسەڵاتی
قەزایی و بڕێک گوشار لە سەر دەسەڵاتدارانی پارتی‌یش کەم ببێتەوە، هەلێکی زێڕین
هاتۆتە پێش بۆ راستکردنەوەی رێچکەی دەسەڵاتی دادوەری، ئەویش ئەوەیە، جێگرتنەوەی
ئەو ٥ حاکمەی لە کۆتایی ئەم مانگەدا خانەنشین ئەبن بە رێگەی ئوسوڵی و قانونی بێ،
نەک وەکو ١٠ حاکمەکەی ساڵی ٢٠١٨ دنیایەک مادەی دەستوری و قانونی‌ی تیا پێشێل بکرێ
و پدک و ینک دوقۆڵی رێک بکەون و یەکی ٥ حاکمی سەر بە رێکخستنەکانی خۆیان، بخەنە
جێگەیان.
ئەو مادە دەستوری و قانونی‌یانەی لە
روداوەکەی ١٢ی ٦ی ٢٠١٨ دا پێشێل کران:
یەکەم:
مادە پێشێلکراوەکانی دەستوری هەمیشەیی عیراق:
(مادەی
١٩/ اولا،
مادەی ٨٧، مادەی ٨٨، مادەی ٩٨/ ثانیا).
دوەم:
پێشێلکردنی مادەی ١٢ی (قانون
الاحزاب السیاسیة، رقم ٣٦ لسنة ٢٠١٥)ـی
ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق.
سێیەم:
پێشێلکردنی مادەی ١٢/١
ـی یاسای حیزبەکانی هەرێمی کوردستان، ژمارە ١٧ی ساڵی ١٩٩٣.
چوارەم:
پێشێلکردنی ئەم مادانەی یاسای ژمارە ١٤ی ساڵی ١٩٩٢ ـی
دەسەڵاتی دادوەری‌ی هەرێم:
(مادەی
یەکەم، مادەی ٣٣/٤،
مادەی ٣٦، مادەی ٥١/ یەکەم
و دوەم، مادەی ٦٠/ یەکەم
و دوەم).
پێنجەم:
پێشێلکردنی ئەم مادانەی قانونی ژمارە ٢٣ی ساڵی ٢٠٠٧ی
دەسەڵاتی دادوەری‌ی هەرێمی کوردستان- عیراق:
(مادەی
٣٤/ دوەم،
کە پێوەندی بە پاراستنی سەربەخۆیی دادبینی‌یەوە هەیە، مادەی ٣٥/ ٩،
کە پێوەندی بە حیزبی نە بونی دادوەرەوە هەیە، مادەی ٣٦/ دوەم،
کە پێوەندی بە سوێندی یاسایی‌یەوە هەیە و دادوەر سوێند ئەخوا دادپەروەر و دەسپاک و
بێلایەن بێ، مادەی ٣٧/ یەکەم،
کە سەرۆکی دادگای پێداچونەوە (ئەبێ) لە
نێوان جێگرانی سەرۆک یاخود کۆنترین دادوەرانی دادگاکەدا دیاری بکرێ بۆ دامەزراندن).
ئێستا ئەگەر ئەم هەلەی هاتۆتە پێش، نە قۆزرێتەوە بۆ
راستکردنەوەی رێچکەی دەسەڵاتی قەزایی و جێگەی ئەم ٥ حاکمەش بە هەمان سیناریۆی ١٠
حاکمەکەی ساڵی ٢٠١٨ پڕ بکرێتەوە، ئەوا ناوبانگی هەرێم و دەسەڵاتی دادوەری و ژیانی
خەڵکی کوردستان و پارتی و یەکێتی‌یش لە خراپترەوە ئەچی بۆ خراپترین.
بۆ ئەوەی ئەم قۆرتە هەڵگیرێ و رێچکەی دادگای پێداچونەوە
و دەسەڵاتی قەزایی راست بکرێتەوە، تەنیا یەک رێگە هەیە، ئەویش ئەم رێگە دەستوری و
قانونی و ئوسوڵی‌یە یە:
یەکەم:
تەمەنی خزمەتی سەرۆک و ٢ جێگرەکەی و ٢ حاکمەکەی تر درێژ
نە کرێتەوە.
دوەم:
سەرۆکی ئایندەی دادگای پێداچونەوە، شایستەترین و
بێلایەنترین و کۆنترین حاکمی ناو حاکمەکانی دادگاکە بێ.
سێیەم:
پدک و ینک رێگە بدەن جێگرەوەکان دور بن لە وەلائی حیزبی
و بە گوێرەی مەرجەکانی دەستوری عیراق و قانونی دەسەڵاتەکانی دادوەری‌ی هەرێمی
کوردستان- عیراق،
ژمارە ٢٣ی ساڵی ٢٠٠٧، دابمەزرێنرێن.
ئەگەر پدک و ینک لەم تاقیکردنەوەیەش‌دا بکەون، ئەوا ئیتر
هیچ هیوایەک بۆ راستکردنەوەی رێچکەی دەسەڵاتی دادوەری و باشکردنی ژیان و گوزەرانی
خەڵک و گۆڕینی هەلومەرجی حوکمڕانی‌ی هەرێم، بە ئاقاری باشا، نا مێنێ.
لەمەشا، لە پێش هەموانەوە پدک و ینک وەکو حیزب و
سەرکردەکان‌یان و ماڵومناڵ‌یان، زەرەمەندی گەورە ئەبن.