چاڤێ ھەمی لایەنان ل سەر بریارا دادگەھا فیدراڵی یە، كو نوكە ل بەردەم دووریانەك مەزن دایە. ئەگەر پروسەیا ھەلبژارتنا دەستەیا سەرۆكاتی یا پارلەمانی ھەلوەشینیت، تەپوتوزا ناكوكی و پروسەیا سیاسی دێ كەڤیتە رێرەوەك تاری دا.
كورد: ئێكێتی و پارتی
پشتی كونگرەیا 4 یا ئێكێتی، پەیوەندیێن پارتی و ئێكێتی ب ئاقارەك ئالوز دا دەرباس بون. پارتی ژ بلی ھندێ كو داخبارێ بویەرا 16ێ ئوكتوبەرێ بو ، دەرئەنجامێن كونگرەیا ئێكێتی ژی نە ب دلێ پارتی بون. پەیوەندیێن پارتی و ئێكێتی ھەتا كودەتایا بەرنیاس ب 8ی تەمموز، كو لاھور شێخ جەنگی، ھاوسەرۆكێ ئێكێتی ژ لایێ باڤل تالەبانی ڤە بێ پەروبال و دوورپێچكراو ژ ناڤ ئێكێتی دەرئێخستی، بەرەڤ ئاسایی بونێ ڤە نەچون. ئەڤ ئێك بویە قوناغەك نوی د پەیوەندیێن پارتی و ئێكێتی، و دەرئەنجامێن ھەلبژارتنێن عێراقێ ژی فاكتەرەك دی بو، كو گوشارێن پارتی ل سەر ئێكێتی بھێزتر كرن. د گەل ڤێ ژی، پەیوەندیێن باڤل و سەرۆك بارزانی رێچكەیەك نوی پەیدا كر، و رێرەوا ئاسایی بونێ ب خوەڤە دیتن. خواندنێن جیاواز ل گورێ، تایبەتی ژی كو ئێكێتی بنەمالەی بێتە كرن، و ھەروەھا ژی پارتی ئێكێتی راكێشیت ژێر سێبەرا ھەژەمونی یا خوە د دارشتنا سیاسەت و ستراتێژی یا" رەوانگەھەك ھاوبەش" ژ بوی پرسێن عێراقێ كو پارتی سەركێشێ وێ بیت. رەغمەن ڤان راستی یان، حالێ ھەرێما كوردستانێ ژی پشتی 2014ێ و تایبەتی ژی گشتتپرسی یا 2017ێ سەقامگیری یا ئابوری ب خوە ڤە نەدیتی یە. كابینەیا نەھەم ژی كو گەلەكان ھیوایەتەك مەزن پێ ھەبو، ل گورەی نەرازیبونێن ناڤ بازاری پتر گوشار ل سەر ئابوری یا ھاوڵاتی و خاوەن پیشەیان دروستكری یە. ئێكێتی و پارتی د ڤی بواری دا ھەر لایەنەك، لایەنێ دی تومەتبار دكەت ھەم د بوارێ بودجە و داھات و ھەم ژی د بوارێ مەلەفا نەفتێ و چالاكیێن ل دەرگەھێن سنوری و ل راگەیاندنێ ژی ئێكێتی و پارتی " دیكلێن خوە" د ھنێرن سەر شاشێن تی ڤی یان دا كو ھندەك داتایان بەلاڤ بكەن و قەناعەتێ ب خەلكێ بینن كو ئەو راست بێژن. ھەر چی یەك بیت، خەلكێ و بگرە ژی كادر و جەماوەرێ ھەردو ئالی یان، ھیچ باوەری ب ھەلسوكەوتێ ھەردو لایەنان نەمایە، بەلكو ژ ھەر كاتەكێ پتر بێ ھیوایەتن، و بەشداری نەكرن د ھەلبژارتنان، نامەیەك ڤەكری بو، بو سەركردایەتی یا ھەردو لایەنێن سیاسی. ھاوتەریب، باڤل جەلال تالەبانی سەرۆك مەسعود بارزانی وەكی مامێ خوە یێ مەزن پێناسە كری یە، ئەو ژی وەكی بەشەك گرێدایێ ب " نەزاكەت و عورفێن كومەلایەتی" باو ل ھەرێما كوردستانێ. بەلێ د وارێ سیاسی باڤل د ڤی بواری و ژ بوی بكار ئینانا چەمكەك وەھا، نەك تەنیا ژ لایێ بەشەك بەرفرە ژ سەركردایەتی یا ئێكێتی توشی رەخنەیێن مەزن بویە، بەلكو جەماوەرێ ئێكێتی ژی ڤێ یەكێ وەكی تەسلیمبونا ئیرادە و سەروەری یا سیاسی یا ئێكێتی دبینن. ئەو ئێكێتی وەكی حزبەك خاوەن مێژو ل مەیدانا سیاسی كوردستانێ دبینن، كو ل ڤێ باوەرێ نە مجاملەكردن پێویست ناكەت.
ئەگەر چی جەماوەرێ ھەرێما كوردستانێ ب تایبەتی و كوردستانێ ب گشتی بەردەام چاڤێن وان ل سەر " پارتی و ئێكێتی" بویە، كو ئێكبگرن دا كو دەستكەفتتێن سیاسی مەستر و سەقامگیری یەك بەردەوامتر یا ناڤخوی بێتە دروستكرن، بەلێ، ئەڤ ھاوپەیمانی یە بویە قوربانیێ " بەرژەوەندیێن بەرتەسك" و د ھەر قوناغەكێ كو ھەردو ئالییان باس ل " رێككەفتن و ئێك گوتاری و ئێكگرتووی یا كوردی" كرینە، ئێكگرتوویی ھەر ب مردویی ژ دایك بویە. ل رەخ ڤێ ژی، ڤێ یەكێ رەنگڤەدانا خوە ل سەر رێككەفتنێن سیاسیێن پێكئینانا حكومەتا داھاتویی یا عێراقێ د ناڤبەرا كوردان دا ژی كری یە. نەبونا " تەنسیقەك ڤەكری" د ناڤبەرا ھەردوو لایەنان، پارتی وەكی لایەنێ براوەیێ ھەرێما كوردستانێ، ل سەر بنەمایێ سیاسی ھەلسوكەوت كری یە، واتە خوەنێزیك كرن ل ئێكێتی ھەتا دوماھیك قوناغ ژ بوی بەرژەوەندیێن خوە بكر ئینایە. ب ئاوایەك دی، پاراستنا بەرژەوەندیێن پارتی یە. ژ رەوانگەھا پارتی ئەڤ ئێك ژی ھاوشانە د گەل " بەرژەوەندیێن نەتەوەیی". واتە بەرژەوەندیێن پارتی و بەرژەوەندیێن نەتەوەیی" یەكانگیر و ژێك جیانەكەرن".! لەورا، بەلێ، كاریگەری یا پێنگاڤەك وەھا دێ ل سەر پروسا سیاسی ل ھەرێما كوردستانێ چاوا بیت، جارێ نەدیارە.
پرسا سەرۆككوماری
ئێك ژ پرسێن ھەرە مەزن كو بو ئێكێتی بویە سەرگێژە و فاكتەرەك بھێزێ ناكوكیان د ناڤبەرا پارتی و ئێكێتی دا تێتە دیتن، پرسا سەروەری یا بریارێ یە ل دەڤ ئێكێتی، كو كەفتی یە ژێر ھەژەمونی یا پارتی تایبەتی د پرسا پالێوراكرن یان ژی دەستنیشانكرنا پالێورایێ سەرۆككومار، كو ئەو ژی د. بەرھەم سالح ە. ھەبونا ڤیتو یا سەرۆك بارزانی ل سەر د. بەرھەم سالح، بێ شك بێ كاریگەری نینن ل سەر پەیوەندیێن بەرفرەھێن سیاسی . ڤیتویا سەرۆك بارزانی گوشارێن ناڤخوی و دەرەكی ل سەر باڤل زێدەتر كرینە، و ژ لایەكێ دی ڤە ژی، ئێكێتی توشی نەخوشی یەك سایكولوژی كری یە د بوارێ بریار دان لسەر پەسەندكرنا خواستێن سەرۆك بارزانی یان ژی رەفزا خواستەك وەھا. ھەر چاوان بیت، سیاسەت بریتی یە ژ پاراستنا بەرژەوەندی یان، و پارتی ژی ھەمی ھەولان ددەت كو بەرژەوەندیێن خوە بپارێزیت. ب شێوەیەك دی، پارتی بو ئێكێتی دبێژیت ئەگەر ئەز تەنازولێ ژ بەرژەوەندیێن خوە بو تە بكەم، دڤێت تو ژی رەچاوا بەرژەوەندیێن من بكەی. ئەگەر ئێكێتی ب پالێوارا كرنا د. بەرھەم، نەشێت بەرژەوەندیێن پارتی رەچاو بكەت، ھەلبەت پارتی ژی بێ بژاردە و ئالتەرناتیڤ نیننن، و بێ شك ئەڤ ناكوكی بێ كارڤەدان و بێ كاریگەری نابیت ل سەر ژینگەھا سیاسی یا ھەرێما كوردستانێ، تایبەتی ژی نوكە ھەم كومەلا دادگەری و ھەم ژی ئێكگرتوو پالپشتی یا خوە بو پالێورایێ ئێكێتی دیاركرینە.
ئیران و مێحوەرا بەرگری
ل سەر ئاستێ ھەرێمایەتی، ئێكێتی سەر ب بەرەی ئیرانێ ڤە تێتە پێناسەكرن، واتە بەشەكە كو گرێدایێ " مێحوەرێ بەرگری یە". ئەڤ مێحوەر ژی خاوەن ئەجێندایێ سیاسی دیاركراوە، و ئێك ژ ئەركێن وێ بھێزكرنا پێگەھا ئیرانێ یە ل عێراقێ و تەنسیقكرنا ل سەر كومەك بریارێن سیاسی كو دبیت چارەنڤیسێ عێراقێ د ناڤبەرا بەرەی ئەمریكا، سوننە و شیعە دیاری بكەت. مێحوەرێ بەرگرەی بەشەكە ژ چوارچێوەیا ھەماھەنگی، و بو ڤێ یەكێ ھەم گوشارێن خوە ل سەر سەدر زێدەكرینە و ھەم ژی سەدر تومەتبار دكەن ناڤ مالا شیعەیان تێكددەت. تو دشێ دەست ب یاریەكێ بكی، بەس دەرئەنجام دێ چاوان بیت، و كەنگێ دێ یاری خەلاس بیت دێ نە ب دلێ تە بیت. لەورا، نوكە، ھەمی چاڤ ل سەر ئیرانێ نە، واتە، ئیران وەكی گەرەنتورێ ئێكرێزی یا ناڤ مالا شیعە تێتە دیتن. ئیران ڤێ یەكێ باش دزانیت كو ئارمانجێن ئەمریكا، و بەرەی سوننە و بگرە كوردان ژی ئەوە كو پێگەھا ئیرانێ ل قوناغا ئێكەم ل عێراقێ لاواز بكەن. ئەو ئیرانا كو ل عێراقێ تەنگ ب سێ سەرۆككومارێ ئەمریكا ھەلچنی یە، ھەوە باوەری پێ ھەیە كو بەرامبەر حكومەتا سەدر وھاوپەیمانێن وێ خوە بچەمینیت؟ گەمەیا سەدر بو كوردان دێ چ بەرھەم ھەبیت؟
ئیران دزانیت كو پێویستە ھەفسارێ سەدر بێتە كێشان و كورت بیت. دبیت ئیران ھەمان گولا كو " پارتی ل ئێكێتی كری" ب رێكا سەدر ل پارتی بكەت و پرسا سەرۆككوماری بو ئێكێتی مسوگەر بكەت. نوكە ترافیكا دیپلوماسی د ناڤبەرا لایەنێن شیعە ژ لایەكێ ڤە و ئیرانێ ژ لایێ دیڤە گەرموگوری یەك مەزن پێڤە دیارە. ئیران باش دزانیت كو نابیت ئەو كاریگەری یا خوە ل سەر ناڤەندێن سیاسی و بریارێن عێراقێ ژ دەست بدەت. ژ دەستدانا ھەر ناڤەندەكێ بریارا سیاسی ل عێراقێ بو ئیرانێ واتە بھێزی یا ئەمریكا ل عێراقێ. وەكی ئێك ژ پێنگاڤێ پێویست و ژ بوی ڤەمراندنا ئاگرێ ناكوكی د ناڤبەرا لایەنێن شیعە و دویر خستن ژ مەترسی یا پەرتەوازی، بانگھێشتا لایەنێن سیاسیێن شیعە بو ئیرانێ بێ ھواكر نینن، بەلكو ئامرازێ "گوشارێ" ێ یە. ئەڤە د دەمەكێ دا یە كو سەرەدانا ھادی عامری بو ھەرێما كوردستانێ، بێ شك گەھاندنا پەیامێ ئیران و چوارشێوەیا ھەماھەنگی یە بو ھاوپەیمانێن سەدر ل ھەرێما كوردستانێ. ھەرچاوان بیت دڤێت سەدر د بوارێ سیاسی دا رەچاوكرنا بەرژەوەندیێن ئیرانێ بكەت. شك دڤێ دا ژی نینن كو ئیران د پرسا سەرۆككومار دا ژی دێ پشتەڤانی ئێكێتی بكەت، و سەدر ھان بدەت بو ڤێ یەكێ. ھوكار ژی، ئەگەر سەرۆككومار ب پەسەندا پارتی بیت، ژ ھەردو جێگران ئێك دێ سوننە و ئێ دی ژی شیعە بیت. د ھەمی قوناغان بەرەی سەدر- پارتی و سوننە دێ شێن ھەردو جێگران ژی بو خوە مسوگەر بكەن، كو مەبەستا سەدر ژی ھەر ئەوە، واتە ئەو دخوازیت كو بەشەك ژ لایەنێن شیعە ببن ب ئوپوزیسیون. خواستا ئیرانێ ئەوە دامەزراوەیا سەرۆككوماری ژ ناكوكی یان دویر بێخیت وجێپێیەكێ خاوەن كاریگەر بو خوە ل ڤێ ناڤەندێ دروست بكەت. ئیرانێ. ھەرچەندە كو پوستا سەرۆككومار " پروتوكولی یە" بەلێ، پێناسەیا یاسایی ھەیە و خاوەن ھێز و دەسەلاتە، كو دشێت كاریگەری ل سەر پروسەیا سیاسی و یاسایی ل عێراقێ بكەت. ژ لایێ دی ڤە پێداگیری یا لایەنێن سیاسی ل سەر ڤێ یەكێ كو پێویستە و دڤێت ئەو بەشداری حكومەت و دەسەڵاتداری بن ئاماژەیەكە كو د باوەری یا وان دا تەنێ دەسەلاتدار بون تێتە واتەیا خزمەتكرنا وەڵاتی، و ئوپوزیسیون بون د فەرھەنگا لایەنێن سیاسی دا كەسایەتی یەك غایبە، یان ھەر ژی نینن.
وەكی بەرھەڤكرن، ژ ئەگەرێ نەچونا سەدری ل ژێر گوشارێن ئیرانێ و لایەنێن شیعە، و بەردەوام بون ل سەر دوخەك وەھا، مەترسی یا تێكچونا پروسەیا سیاسی ل عێراقێ ژ ھەر كاتەكێ مەسترە. ھوكارێ ڤێ ژی ھەمی دێ ل سەر ملێ سەدر بێتە جێگیر كرن د گەل ھاوپەیمانێن وی. ئەگەر چی گرینگە ئەڤ راستی یە ژی بێتە دركاندن، سەردەمێ دابەشكرنا " كێكا دەسەڵاتی" كو ھەر لایەنەك سیاسی پشكەك بەربكەڤیت ل عێراقێ پێویستە دوماھیك بێت. چەند ھوكارێن گرینگ ژ بوی ڤێ یەكێ ل بەر دەست ھەنە: دڤێت ھێزێن سیاسیێن عێراقی باوەری ب ھندێ ھەبن كو تەنیا كورسیكا دەسەڵاتی نائێتە واتەیا خزمەتا وەڵاتی، دوویەم، ھێزێن كو باوەری ب دیموكراسی ھەنە، دڤێت ڤێ ژی پەسەند بكەن، بون ب ئوپوزیسیون دڤێت زور سروشتی بیت، و ئوپوزیسیونەك بھێز و نیشتیمانی ژ بوی عێراقێ ل ڤی سەردەمی پێویستی یەك ھەنوكی یە ژ بوی چاڤدرێی و كونترولا حكومەت و دەسەڵاتداری، سێیەم، بژاردەیا بون ب ئوپوزیسیون ژ لایێ ھێزێن خاوەن پێگەھ بێ شك دێ پروسەیا دیموكراسی و حكومداری ل عێراقێ بێخیتە سەر رێچكەیەك تەندروست، چوارەم، پێداگیری یا ھێزێن جیاواز ل سەر ھندێ كو دڤێت بەشداری حكومەتێ بن، دەسەڵاتەك ناتەندروست بەرھەم تینیت كو ەئڤ ژی خزمەتا عێراقا ھەنوكی ناكەت. پێنجەم، پێویستی یا عێراقێ ب ھندێ ھەیە كو پێنگاڤ بەرەڤ سەقامگیری یا سیاسی یا ئابوری و ئاسایشی ڤە باڤێت، و ئەڤ ئێك ژی ب ھەبونا ھێزەك ئوپوزیسیون خاوەن كاریگەر و دەوڵەتدار دێ مسوگەر بیت، شەشەم، ژ ئەگەرێ تەنازول نەكرنا سەدر بو ئیران و لایەنێن شیعە، ناڤ مالا شیعە نەشێت كودەنگی و ئێكرێزی یا پێشین بپارێزیت، ھەفتەم، ئەڤێ ژی دێ كاریگەری ل سەر نەخشەیا سیاسی یا عێراق ل داھاتو دا ھەبیت ب شێوەیەكێ كو پێكئینانا حكومەتێ ل داھاتو دبیت كو ب راستی ژی نە د بەرژەوەندی یا كوردان بیت، چونكە دبیت كو شیعە و سوننە پێكڤە حكومەتێ پێك بینن و كوردان ژ دەرڤەی دەسەلاتی بھێلن. ب ھەمی پێوەران، ئەگەر چی كورد بویە ھوكارێ دروستبونا ئێكرێزی د ناڤ مالا سوننەیان، ئەڤ ھەولا كوردان بویە ھوكارێ ھندێ كو " شیعە و سوننە" پتر نێزیكی ئێك بن و دبیت ژی پێكڤە كار ل سەر پروژێن سیاسی ستراتێژیكێ ھاوبەش بكەن كو ل دژی ھەرێما كوردستان بیت. پرسەكە كو مێژو دێ ڤێ راستی و نەراستی یا ڤێ یەكێ بسەلمینیت.