ڕۆحی کۆمەڵگا پاکێجێکەو لە کوالیتی هەموو کایەکانی پێکهاتووە، کاتێ سیاسەتەکەت ناشرینترین نمونەی سیاسەتە، چاوەڕی مەکە دیندارییەکەت نمونەیەکی جوان بێت، بەڵکو ئیتر ناشرینترین فۆڕمی دینداریش گەشە ئەکات، ناشرینترین فۆڕمی ڕۆشنبیریش سەرهەڵئەدا، نزمترین ئاستی هونەریش بڵاوئەبێتەوە.. خودی ئینسانیش دائەبەزێ بۆ ئەسفەلە سافلین و بنی بنەوەی ئینسانبوون.
کۆمەڵگاو سیاسەت دووانەن، لەوێدا کە نیشتەجێبوون و کشتوکاڵ و شار دەستیپێکردوە، ئیتر پێویستیی مرۆڤیش بە سیاسەت و ڕێکخستنی ژیانی گشتی دروستبووە.. جا کاتێك عەدالەت چەقی ئەم سیاسەتەبێ، ئیتر کارەکەی هەر ئەوەیە کە هاوکار و ڕێگاخۆشکەربێ بۆ ئەوەی هەر ئینسان و کایەیەك بگاتە باشترین ئاستی بوون و ژیان و ئەدای خۆی. کاری سیاسەت هێنانەدی ئەم ئامانجە گشتییەیە نەك حەزی دەسەڵاتخوازیی کەسەکان و سەپاندنی پاکەتە پێشوەختەکەی ئایدۆلۆژیاکان!
سیاسەت دڵی کۆمەڵگایە، کە ئەوێ فەسادبوو، ئیتر خوێنی پیس ئەنێرێ بۆ ئەندامەکانی ترو ئەوانیش فەساد ئەبن. عەدالەت دەرمانی سیاسەتەو خوێنی هەموو جەستەکە لەوێوە پاك ئەبێتەوە. ئەگەر لە ساتی یەکەم و لە ڕاپەڕینەوە، ئێمە سیاسەتمان لە عەدالەتەوە دەسپێبکردایە، ئیتر هونەرو دین و ڕۆشنبیری و ئینسان و کۆمەڵگاش فاسد نەئەبوون.
فەسادی ئێمە لە شۆڕشەوە دەستی پێکردوە، چونکە شۆڕش شەڕی هەیەو ئەونەی کە خەریکی مەنتقی هێزو بردنەوەیە، ئەونە خەمی عەدالەتی نیە،، ئەونەی کە کاردانەوەی ناعەدالەتییە، ئەونە کاری عەدالەت نیە،، ئەونەی کە هەژموون و هێزە، ئەونە عەقڵ و ئەخلاق نیە.. ئەو شەڕەشەقەش پێویستی بە عاتیفەو پەمپدان و ڕقسازیی و مێگەلگەراییەو ئەگەر عەقڵێکیش هەبێت، ئەبێ بە ژێرەوە.
کێشەی شۆڕش ئەوەیە کە سایکۆلۆژیای شەڕ دروستئەکاو ئیتر تۆ بە هەمیشەیی لەناو ترسی مانەوەدایت، خۆ ڕەنگە لە ساتێکدا ترسەکە ڕاستی و پلە یەك بێت، بەڵام شۆڕش هەموو ساتەکان داگیرئەکاو تۆ لە ساتەکانی تریشدا هەر لە هەمان سایکۆلۆژیادایت. خۆ ڕەنگە لە ساتێکا تاکە ڕێگاو هەنگاوە ناچارییە دروستەکەبێت، بەڵام شۆڕشگێر ئەتخاتە دۆخێکەوە، کە وائەزانیت هەموو کاتێك ئەوە تاکە ئەگەرەو ڕێگایەکی تر نیە!
یەعنی لە سەرەتاوە، کێشەی ئێمە لەگەڵ دوژمندا، دەسەڵاتخوازیی بووە نەك عەدالەتخوازیی، دواتر ئەمە پەڕیوەتەوە بۆ ململانێ ی ناوخۆی حیزبەکان و بەگشتی سیاسەتی ئێمە، مەسەلەی سوڵتەیە نەك مەسەلەی عەدالەت. عەدالەت لە عەقڵدا ئەناسرێ و کێشەی کوردیش ئەوەیە کە بەرامبەر ستەم و ناعەدالەتی، پەنای بۆ عەقڵ نەبردووە، پەنای بۆ چەك بردوە، کە ئاسانترین ڕێگایەو بیرکردنەوەیەکی ناوێ، ئیتر عەدالەتیشی نەناسیوەو بە جوڵەکانیشی، هەر ستەمی یەکەمی قووڵکردۆتەوەو ستەمی دووەمیشی بەرهەمهێناوە.
کە ئەڵێم سیاسەت دڵی کۆمەڵگایە، مەبەستم ئەوەنیە هیچ نەکەین و هەموو خەریکی ئەو سیاسەتەبین کە فاسدبووەو کورتبۆتەوە لە دوو ئەکتی نزمی پیاهەڵدان و جنێوداندا.. بەڵکو مەبەستم سیاسەتێکی ترە، کە لەوێدا مرۆڤ ئاشنابێتەوە بە خۆی و باشترینی خۆی بهێنێتە دەرەوە. باشترینی مرۆڤیش بەرپرسیارێتییە، مرۆڤی بەرپرسیار بەهای خۆی ئەناسێ و بەهای ناو شتەکانی تریش ئەناسێتەوە. مەسەلەن ئیتر "ئازادی" وا ئەناسێت، کە مەیدانی داهێنان و بەرزکردنەوەی کوالیتی ژیانە، نەك ئازادبوون لە نزمکردنەوەیدا! ئازادی وا ئەناسێت کە مەیدانی ڕێزگرتنی جیاوازی و پێکەوەژیانە، نەك مەیدانی شەڕو داکوتینی یەکتر.
نزمکردنەوەی کوالیتی ژیان، لە ئینسانێکەوەیە، کە خۆی وەکو کائینێکی بەرپرسیار نەناسیوە. "نابەرپرسیارێتی" نزمترین ئاستی مرۆڤەو مرۆڤی نابەرپرسیاریش، سنوری نیەو ئاستی بێسنور سیاسەت و دین و هونەرو ڕەخنە.. دائەبەزێنێ و واش ئەزانێ ئەوە ئازادییەو ئەو ئازادە لەوەدا!
نزمەشتەکان هێز لە یەکتر وەرئەگرن و دڵیان بە نزمیی یەکتر ئەکرێتەوە، نزمەدینداریی حەزئەکا نزمەهونەر هەبێت، نزمەڕۆشنبیریی حەزئەکا نزمەدینداریی هەبێت، نزمەسیاسەت حەزئەکا نزمەڕەخنە هەبێت.. بەمجۆرە هەموومان لە دۆخی دێزییداین و یەکتری ڕائەکێشینە نزمترین ناوچەی بوونمان. هەریەك لەبری بەرزبوونەوەی خۆی، نزمەئەو ئەکاتە شەرعیەت و پاساوی نزمەخۆی، ئیتر هەمووشمان ئەگەینە دۆخی نزمەئارگۆمێنت، نزمەئارگۆمێنت ئەوەیە کە جوانییەکەی لە خۆیدا نیە، لە ناشرینکردنی ئەودایە.
لە نزمەدۆخدا هەمووان واقعەکە نزم ئەکەنەوە، کەچی کەس بە دۆخی نزمیی ڕازی نیەو هەمووی دۆخێکی نمونەیی ئەوێ. مەسەلەن ئەگەر درامایەك دوکتۆرێکی خراپی تیابێ، دوکتۆرەکان ڕازی نابن و ئەبێ دراماکە بوەستێنرێ، لەکاتێکا دوکتۆر کەسێکی نمونەیی نیەو کۆمەڵگاش پڕە لە دوکتۆری باش و خراپ.. یان ئەگەر زمانی گۆرانیەك نزمبێ، کەس قبوڵی ناکات، لەکاتێکا کۆمەڵگا لە نزمترین زمانی خۆیدایەو هەر ئەو زمانەی ڕەخنەی لە گۆرانییەکە پێ ئەگیرێ، لە زمانی گۆرانییەکە نزمترە! ئا لێرەشدا ئیتر مەسەلەکە بەرگری لە ئەخلاق و کۆمەڵگاو هونەرو زەوقی عام نیە.. بەڵکو مەسەلەکە ترسە لە ئاوێنە (کۆمەڵگای ناشرین تەحەمولی بینینی ڕوخساری خۆی ناکات)!
لە ئابووری نیولیبرالیزمدا، کە پارە بەهای یەکەمە، ئیتر جەستەو هونەرو دین و سیاسەت و سێکس.. هەمووی بە زمانی پارە ئەدوێ و چاوەڕێ ی لەمە زیاتری لێ مەکە، چاوەڕوانییەکە لە خودی مرۆڤە، کە بەهای یەکەم بکاتەوە بە "بەرپرسیارێتی" و لەوێوە شتەکان مانایەکی تریان هەبێت!
نزمەسیاسەت نزمەئازادی دروستئەکاو نزمەهونەر ئیستغلالی نزمەئازادی ئەکاو نزمەدینداری ئەبێتە ئاوێنەیەکی درۆزن و شتەکە بەقەت خۆی پیشان نادا، بەڵکو وێنەکە گەورەئەکاو "نزمەئازادی" یەکسان ئەکات بە هەموو ئازادی و پێتئەڵی قەفەسەکەی من تاکە چارەسەرە!
ئاوێنەی ئەجندا فەرقی هەیە لەگەڵ ئاوێنەی ڕاستی، ئاوێنەی ئەجندا، بچوککردنەوەو گەورەکردنی خاڵێکە لەپێناو وروژاندن و هەژموون و دەسکەوت، ئاوێنەی ڕاستی بینینی خاڵەکەیە بەقەت خۆی، لەپێناو تێگیشتن و بەرهەمهێنانی چارەسەرێك کە خودی واقعەکە ئەیخوازێ، نەك چارەسەرێکی پێشوەختەی ناو پاکەتی ئایدۆلۆژیا ڕاست و چەپەکان، کە ڕەبتی بە واقعەوە نیەو لەپاڵ کێشەی یەکەمدا، هەمیشە ئەبێتە کێشەی دووەم و هەرگیز نابێتە چارەسەر، چونکە ئەجندا، پێویستی بە هەبوونی کێشەی یەکەم و زەقکردنەوەیەتی، نەك بە نەبوون و چارەسەرکردنی!
هەر لای ئێمە نیەو بەگشتی سیاسەتی جیهان لە نزمەدۆخی خۆیدایەو خەریکی ئەوەنیە ناوچەکانی جوانی فراوان بکات، بەڵکو خەریکی ئەوەیە مەساحە جوانەکانیش ناشرین و نزم بکاتەوە. جوانترین وەجهی سیستەمی ئێستای جیهان، وڵاتانی ئەسکەندەنافییە، کە بەهۆی بێلایەنی و لاشەڕییەوە، توانیویانە نمونەیەکی جوانتری هاوڵاتیبوون و سیاسەت و حوکمڕانی پێشکەش بکەن، ئەم جوانییەش کێشەیە بۆ ناشرینییەکانی هەردو جەمسەر، ئیتر بە هەردولا خەریکی ڕاکێشانی ئەم نمونەیەن بۆ بازنەی شەڕو جەمسەرگیری.
ڕوسیا کێشەی ئەوەی نیە ناتۆ بگاتە سنورەکانی خۆرئاوای، کێشەی ئەوەی هەیە جوانییەك لەسەر سنورەکەیبێ و وەکو ئاوێنە ناشرینییەکانی خۆی لێوە ببینێ. ئەمریکا لە هێزو هاوپەیمانی کەم نیەو پێویستی بە هێزی سویدو فینلاند نیە، پێویستی بەوەیە لەژێر باڵی خودی سەرمایەدارییەوە، نمونەیەك دروستنەبێ کە زیاد لە پێوستی سیستەمەکە، لە عەدالەتەوە نزیکببێتەوەو دەموچاوی ناعەدالەتیی سیستەمەکە دەربخات. تورکیا پێویستی بەوەنیە فینلاند چوار پارچە چەکی پێبفرۆشێ و سوید چوار چالاکی کوردی تەسلیم بکاتەوە، پێویستی بە ناشرینبوونی گۆشە جوانەکانی ئازادی و دیموکراسی دنیایە، وەکو پینەو پاساو بۆ فاشیزم و ناشرینییە زۆرەکانی خۆی.
جەنگ هەر جەنگەو مرۆڤ هەر مرۆڤە، بەڵام فەرقی ئۆکراین لەگەڵ ئەسکەندەنافی، ئەوەیە کە ئۆکراین چەنێك پاڵی پێوەنرا بۆ شەڕ، خۆشی ئەونە شەڕی ڕاکێشاو ناشرینییەکە هەر لە دەرەوە نەبوو، لەناوەوەشبوو،، بەڵام لە کەیسی سویدو فینلەنددا، ناشرینییەکە لە دەرەوەیەو لە هەردو جەمسەرەوە پاڵ بەم وڵاتانەوە ئەنرێ بۆ ناو جەمسەرگیری، کە ئەوەش پاشەکشێ و داکشانە لە سیاسەتی جیهاندا.
منیش کە ڕەخنە لە چەکی پەکەکە ئەگرم، مەبەستم ئەو ڕاکێشانی شەڕەیە، نەك ستایشی دوژمنێکی فاشیست و ستایشی دوو حیزبی فاسد. کێشەکە ئەوەیە، هەر ئەوەی کە پارتی و یەکێتی کردویانە بە زۆنی گەندەڵی، پەکەکەش ئەیکات بە زۆنی شەڕ. هەر ئەوەی کە پارتی و یەکێتی کردویانە بە مەیدانی داگیرکاری سیاسی و کولتوری و ئابووری و موخابەراتی بۆ دوژمن، ئەمیش ئەیکاتە شەڕگەو مەیدانی داگیرکاری عەسکەری و تەیارەو دەبابە.. دوژمن هەر دوژمنەو جگە لە شەڕ، دیارییەکی تری پێ نیە بۆ ئێمە، بەڵام هەمیشە نیوەی ڕیگریی لەناوەوەیەو کورد عەقڵی ئەمەی ئیش ناکات، چونکە ئەمە، پێویستی بە بینینی وێنە گەورەکەو سەرخستنی بەرژەوەندی گشتییە بەسەر دنیا بچوکەکەی حیزبدا، ئێمەش باشترین حیزب و خراپترین حیزبمان، لەوەدا فەرقیان نیە، کە هەر بەقەت دنیا بچوکەکەی خۆیان ئەبینن.
ئەوەی شەقی هەیە، شەق ئەوەشێنێ و ئەوەی قەلەمی هەیە، قەڵەم ئەوەشێنی، ئەمیان بە بەکارهێنانی هێزو دەسەڵاتی گشتی، حەزی تایبەتی خۆی تێرئەکاو ئەویان دنیایەك جوێن و ڕق و پەلاماری شەخسی، لە فکرو ڕەخنە بارئەکات، کە ئەمە هەردوکی هەمان شتەو هەر نابەرپرسیارێتییە. ئێمە پێویستمان بە وروژاندن و زبریی و پڕکردنی ئینسانەکان نیە، پێویستمان بە هۆشیاربوونەوەی مرۆڤە بە بەرپرسیارێتی خۆی، چونکە بەبێ بەرپرسیارێتی، حەسەن کەچەڵ و کەچەڵ حەسەن فەرقێکی نیە، ناسیونالیست و ئەنتی ناسیۆنالیست، دیندارو بێدین.. فەرقی نیەو هەمووی هەر پەلامارئەداو ئیتر سنوری کەسەکە، بەرژەوەندی یان عوقدە فیکرییەکەیەتی، نەك بەرپرسیارێتی و فەزیلەت و ئەخلاق و شعوری مرۆیی!
بەرپرسیارێتیش ئەو ئیلتیزامە نیە کە حیزب و ئایدۆلۆژیاو کۆمەڵگاو فکر لێتی بار ئەکات، ئەو ئیلتزامەیە کە مرۆڤ بە شعوری خۆیەوەو هەیەتی و ئیتر هونەرمەندبێ لەخۆی قبوڵناکا هونەر نزم بکاتەوەو سیاسی بێت لە خۆی قبوڵناکا سیاسەت نزم بکاتەوەو دینداربێ لەخۆی قبوڵناکا دین نزم بکاتەوەو ڕۆشنبیربێ لەخۆی قبوڵناکا ڕەخنە نزم بکاتەوە.. چونکە بە وجودی هەستی بەرپرسیارێتی، ئیتر ئەو مرۆڤەو مرۆڤبوونی خۆی نزم ناکاتەوە!
ئێمە کایە گشتییەکانمان کردوە بە شوێنی تەسفییەی حساباتی شەخسی، تەنانەت پەنابردیشمان بۆ دادگا، ئەونەی کە شەڕە، ئەونە حەق نیە، ئاخر دادگا "جگە لە ناسەربەخۆییەکەی" ئەویش هەر وەکو شەڕ، جۆرێکە لە بنبەست و پچڕان، مرۆڤی ئێمە پچڕاوەو زمانی گفتوگۆ و مەساحەی لێکتێگەیشتن و بواری لێبوردەیی نەماوە، هەر یەك خەریکی شەڕێکە لەگەڵ ئەویترداو هەموو شتێکیش کەرەستەو مەیدانی شەڕەکەیە.. لە هەموو لایەکیشەوە حەق پەراوێزەو تۆ بە حەق و ناحەق هەر دیفاع لە تەرەفی خۆت ئەکەیت، چونکە لە ئەساسەوە شتەکە پرسی حەق نیەو شەڕی شەخسی و گرێ ی ئایدۆلۆژییە. چونکە لە ئەساسەوە جەمسەرگیری و دەمارگیری بۆ شتێك، چۆتە جێگای بەرپرسیارێتی و شعوری ئینسان!
فیکر دوو سیفەتی هەیەو بەبێ ئەو دووانە ئیتر فیکر نیەو شەڕو ڕق و عوقدەو حاڵەتێکی سایکۆلۆژییە نەك حاڵەتێکی عەقڵیی. سیفەتی یەکەم ئەوەیە کە فیکر بەدیلی فەزیلەت نیەو من کە خاوەنی فیکرێکی تایبەت بووم، ئەمە ناکاتە ئەوەی کە ئیتر ئەوەی نەشێ بیڵێم و بە هەرچوارلایا پەلامار بدەم و وشە بتەقێنم. فیکرەکەم جوانترین فیکریش بێت، ئەخلاقی ناشرین هەر ناشرینەو فیکر بەدیلی ئەخلاق نیە. سیفەتی دووەم ئەوەیە کە فیکر ئارگۆمێنتێکە لەناو فرەییداو لە تەنیشت فیکرەکانی ترەوە، نەكئەوەی کەرەستەی ڕەشوسپیکردنی دنیاو بەرهەمهێنانی فاشیزمی تاکڕەهەندی بێت و هەموو دەرەوەی خۆی ڕەشبکاتەوە.
پەنابردن بۆ دادگا لە ڕووکەشدا شتێکی جوانە، بەڵام ئەگەر دەعوا وەشاندنیش، وەکو شەق وەشاندن و قەڵەم وەشاندن، هەر بابەتی شەڕی شەخسی بێت، ئیتر شتەکە جوانییەکەی لە دەست ئەدات، چونکە دادگا تەنیا لە پرسی حەق و عەدالەتدا جوانەو لە غەیری ئەوەدا بچوك و ناشرینە. لەڕاستییدا بازنەی دەرەوەی پارتی و یەکێتی پڕە لە پۆخڵەوات و ناکرێ لەبەر شەڕە گەورەکەی فەساد، لەولاوە خەریکی کەڵەکەکردنی وردە فەسادبین کە ئەویش خەریکە بەقەت شاخێکی لێدێ،، چارەسەر گەڕانەوەی مرۆڤە بۆناو بەرپرسیارێتی ئەخلاقیی خۆی و لەوێوە بڕێك شەڕەکانمان لەگەڵ خۆمان زیادکەین و بڕێك شەڕەکانمان لەگەڵ یەکتر کەمکەینەوەو تەنیا ئا بەوەش بازنەی دژەفەساد، خۆی نابێتەوە بە فەسادی دووەم.
سەرکردەو شۆڕشگێڕو بنەماڵەو مەسول.. کوێ ی پیرۆزە تا لە سەرو حەق و ڕەخنەوە بێت؟ ئەی حاکم و نوسەرو مەلاو ڕۆژنامەنوس.. کوێ ی پیرۆزە تا لە سەرو حەق و ڕەخنەوەبێت؟ عینوانەکان لێکەرەوەو بەس مرۆڤ خۆی بهێڵەرەوە، خراپی مرۆڤی ئەلف، کەی ئەکاتە حەسانەو بێسنوریی مرۆڤی بێ؟ پارتی و یەکێتی دووجار بەڵان بەسەرمانەوە، جارێك کە خۆیان تا ئەوپەڕی ناشرینی ڕۆشتن، جارێکیش کە هەرچی ناشرینییە، لە پشتی دژایەتی پارتی و یەکێتییەوە لێمان بارکراو مرۆڤی ئێمەش ئەبێ هەردوکی لەکۆڵنێ، هەم باری ناشرینییەکانی پارتی و یەکێتی، هەم باری ناشرینییەکانی دژەپارتی و یەکێتی!
نزمەمرۆڤ ئەوەیە کە وەبەرهێنان لەسەر جوانیی خۆی ناکات، گرەو لەسەر ناشرینکردنی تۆ ئەکات، ئیتر نە خۆی جوان ئەبێ و نە هاوکاریشە تۆ جوان ببیت. بەرزەمرۆڤ خەریکی خۆیەتی و لەناو خۆیدا بەرپرسیارێتی ئەناسێ، هەرچیش لە بەرپرسیارێتی بێتە دەرەوە جوانەو ئەبێتە هاوکارێکی بێبەرامبەرو ئازادانە، بۆ ئەوانیتریش. مژدەی یۆتۆپیا جوانەکەی ئایدۆلۆژیا، نامومکینەو نایەتە دی، چونکە ڕووی لەوەو لە هەوڵی سەپاندنیدا مرۆڤ و دنیاکەش ناشرین ئەکا. جوانی ناو بەرپرسیارێتی مرۆڤ، مومکینەو مرۆڤ و دنیاکەش جوان ئەکات، چونکە ئازادانەیەو ڕووی لە خۆتە، نەك شەڕبێ لەگەڵ ئەو.