بۆ خەمخۆرانی زمان و ناسنامەی كورد بون
عەلی عومەر كەریم
2019-07-10 758
زمان، یەكێكە لە بنەما گرنگەكانی دروستبوونی هەر نەتەوەیەك لەسەر گۆی زەوی، ئەوەیشی كە زمان بە زیندوویی دەهێڵێتەوە و گەشەی پێدەكات، نوسین و خوێندن و فێركردن و گفتوگۆكردنەپێی. نەتەوەیەكی بێ دەوڵەتی وەك ئێمەی كوردیش، كە هەڕەشەی لەناوچوون و پاكتاوكردنمان لەسەرە لە ڕووی خاكـ ،مێژوو، زمان، هونەر، پۆشاك، پەروەردە و ئابوری .... هتد، زۆر پێویستە پابەندو دەستگرتووبین بە هەریەكە لەو بنەمایانەی نەتەوە بنیاتدەنێت، لەوانە: زمان ، نەك بەدەستی خۆمان لە بەئاگایی بێت یا نائاگایی ببینە ڕاییكەری مەرامی داگیركەرانی كوردستان ، كە بەداخەوە ئەمرۆ ئەمە بە ڕوونی دیارە، كە ئەویش هەڵمەتی خوێندن و نوسین و فێركردنی هەموو بابەتەكانە بەتایبەت زانست و بیركاری بە زمانە بێگانەكان و لەوانەش بەئینگلیزیكردنی پرۆسەی خوێندن، هەروەها وەلاوە نانی زمان و وێژەی كوردی، كە دەبوو لەماوەی زیاد لەچارەكە سەدەیەكی دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبەری كوردی لەباشوری كوردستاندا یەكێك لە كارە هەرە گرنگ و یەكەمەكانی، دروستكردنی زمانێكی ستانداردو گەشەكردووی كوردی بوایەو كۆی ناوەندە ڕامیاری و پەروەردەیی و فێركارییەكانی نیشتیمانیش بەم كارە هەستانایە، بەڵام داخدارو جێگەی هەڵوێستە لەسەركردنە ئەوەی ڕوودەدات كاژەوانەی ئەمەیە. بۆیەلە بەتەنگەوەهاتنمان بۆ نیشتیمان و نەتەوەسازی لەچەند خاڵێكدا مەترسی و زیانی ئەم هەڵمەتە وێرانكەرە دەخەینەڕوو، بە ئومێدی ئەوەی شارەزایان لە بوارە جیاجیاكانی ژیان و سەربەخۆخوازیدا ئەم هەڵمەتە ڕابگرن‌و كەرەستەكانی دامەزراندنی خاك و تاكێكی ئازاد و تۆكمەو خۆگرتوو ئەو دی بكەن (پەیدا بكەن)، هەروەها بەشێوازێكی سەردەمیانە بەرنامەڕێژی بكەن بۆ بەڕێوەبردنی نیشتیمان و گەل و ئایندەی نەوەكان ، تا سۆزی مان (سبەینێمان) لە دوێنێ باشترو گەشاوەتربێت .
خاڵەكان:
1. هەر زمانێك،كە پێی نەخوێنراو پەروەردەو پێگەیاندنی پێنەكرا، كز دەبێت‌و بەرەو پوكانەوە دەڕوات‌و لەپاشدا لەناو دەچێت .
2. ئایا وازهێنان لەپەروەردەو فێركردنی نەوەكانمان بە زمانی كوردی، كە بنەمای ناسنامەو جیاوازیبوونمانە وەك كورد،خەبات و تێكۆشانی شۆڕشەكانمان لە پێناو شوناس و رزگاری خاك و گەل، ناخاتە ژێر پرسیارەوە ؟!. واتە ئەگەر ئێمە كێشەیەكمان نییە لەوەرگرتن و بەكارهێنانی هەموو شتێكی بێگانەو دەستبەرداربوون و فڕێدانی بەهاو ئەدگارەكانی خۆمان كە گرنگترینیان زمانە، ئەم هەموو خەبات و ماندووبوون و مەرگەساتە بۆ ؟! خۆ كێشەی داگیركەران لەگەڵ ئێمە هەر ئەوەیە كە تۆ خاوەنی ناسنامەی كوردبوون نەبیت، بەڵكو لەبری ئەوە، ناسنامەكەی ئەو وەربگریت و بەكاریبهێنیت .
3. هەرلە ئەحمەدی خانی، نالی، حاجی قادری كۆیی، مەولەوی، مقداد مەدحەت بەدرخان تا دەگاتە پیرەمێرد و گۆران و ئیبراهیم باڵدار .....هتد ڕەنج و شەونخونییان لەپێناو نووسین و خوێندن بە زمانی كوردی بە فیڕودەچێت. هەروەها گەردن و گیانی ئەو هەزاران نوسەرو وێژەوان و هۆزانڤانانەی كە بەختیانكرد بۆ هەمان مەبەست بەهەدەردەدەین .
4. ئەم هەڵمەتی خوێندنە بە زمانی بێگانە ئاسایشی نەتەوەیی دەخاتە مەترسییەوە، چونكە لێدانە لە یەكێك لە پایە گرنگەكانی نەتەوە كە ئەویش زمانە .
5. سەلمێنراوە زانست بە هەموو بەشەكانییەوە زیاتر بە زمانی دایك مرۆڤ تێیدەگات وەك لە زمانی بێگانە، هەروەها بەتواناو كارامەتری دەكات بۆ ئەنجامدانی داهێنان لە زانستەكاندا.
6. بێبنەمایە ئەو بیانوەی كە گوایە زمانی كوردی توانای دەربڕین و پێنووسینی بابەتە زانستییەكانی نییە، چونكە ئەو داهات و وزەیەی بۆ هەڵمەتێكی ئاوا وێرانكەر دادەنرێت، ئەگەر تەرخانبكرێت بۆ دامەزراندن و وەگەڕخستنی ناوەندێكی زمانەوانی و وەرگێڕان و نووسین بە كوردی، لەلایەن كەسانی شارەزا لە بواری زانستی زماندا، ئەوا زۆر بەئاسانی هەست بە بێمانایی ئەو بیانووە دەكرێت، چونكە بەدڵنیاییەوە، زمانی كوردی،توانای چەنەبەرو درەقەت هاتنی پڕاو پڕی ئەم پرۆسەیەی هەیە .
7. ئایا مەرجە پێشكەوتن لە بوارە جۆربەجۆرەكانی ژیان تەنها لە ڕێگەی زمانی بێگانەوە بێت بەتایبەت زمانی ئینگلیزی؟ بەبیانووی ئەوەی كە زمانی داهێنان و بەرەوپێشچوونە؟!، خۆ ئەگەر وابوایە دەبوو پێش ئێمە ئەڵمانەكان و سویدییەكان و نەتەوەكانی تریش ئەم هەنگاوەیان بنایەو زمانەكانی خۆیان گۆشەگیرو پوكاوە بكردایە.
8. هەركەسێك زمانی خۆی وەلانێ و زمانی بێگانەو ئینگلیزی بەكاربێنێت، واتای ئەوە نییە مسۆگەركاری وەچنگدەكەوێت و باشترین موچەی پێدەدرێت، ئەگەر وابوایە دەبوو هندستانییەكان كەسی بێكارو برسییان نەبوایە.
9. كورد، یەكێكە لەو نەتەوانەی كە ناودارو دەستەبژێرانی زمانگەلێكی فرە دەزانن، خزمەتێكی فراوانیان بەو زمانە بێگانانە گەیاندووە، بە شێوازێك كە سەرئەنجام لەسەر زمانەكەی خۆیان كەوتووە،لەپاشاندا بەلەدەستدانی سەربەخۆیی خاك و گەلیان باجەكەیان داوە.
10. كێشەی ئێمەی كورد، دروستكردنی مرۆڤێكی بەویست و باوەڕو خاوەن بڕیارە بە تواناو لێهاتوی خۆیی و خاك و نەتەوەكەی، بەسودوەرگرتن لەوانی تر، لەپێناو بەهێزكردنی خود، كە ئەمەش پێكهات هەر بوارێكی ژیان بگریت، داوای داهێنان و وەبەرهێنان دەكات و كار تێیدا وەدەستدەكەوێت.
11. زمان-زانین گرنگە بۆ دەستگەیشتن بەهەرچی زیاتری مێژوو، زانست‌و وێژە و كۆی داهێنانەكانی مرۆڤایەتی و دەوڵەمەندكردنی ناوەندە جۆربەجۆرەكانی نیشتیمان، بەمەبەستی دەستەبەركردنی پێشكەوتنێكی باشترو گەشەسەندوتر، بەڵام بێگومان ئەمەش جێگەو ڕێگەو كات و شوێن و هونەر‌و لێزانینی خۆی دەوێت، نەك لەسەر وەلانان و فەرمۆشكردنی زمانی دایك بێت.
12. ئەوەی ئەمڕۆ لە كوردستاندا روودەدات لە خوێندن بە زمانەكانی بێگانە، وەك: ئینگلیزی، عەرەبی، توركی، فەرەنسی، هەر لە قۆناغی سەرەتاییەوە تاوەكو زانكۆ، ئایا لە ئایندەدا تاكێكی شێوێنراو بەرهەمناهێنێت بەجۆرێك كە داماڵراو بێت لە لاگیری (ئینتیما) بۆ نیشتیمان‌و نەتەوە؟.
ماوەتەوە بڵێین، ویست و ئامانجمان لەم كارە ڕەگەزپەرستی توندو داخراوی مرۆڤەكان نییە، بەئەندازەی ئەوە دروست و راست پیشاندانی كۆی ژیانی مرۆڤایەتییە بە جیاوازییەكانەوە، پێداگرییە لەناسنامەو وەستان دژی سڕینەوەو قوتدانی ئەوی تر، هەروەها ئەوەی مەبەستمانە خاك و تاكێكی ئازادو بوێر، پاشان خاوەن ناسنامەو داهێنان، چونكە ژیان بەجیاوازییەكانییەوە جوانە، مرۆڤایەتی وەك یەكڕەنگی دروست نییە، بەڵكو پەلكە زێڕینەی ڕەنگە ڕێكخراوەكان درەوشاندنەوەو گەشەی ژیان بەجوانترین شێوە نمایشدەكات.