خەیاڵ پڵاوی عێراقچییانە
نالی پێنجوێنی
2019-10-08 917
خۆپیشاندانەکانی عێراقو توڕەیی گەنجانی سەر شەقامەکانی بەغداو شارەکانی دیکە، هەندێ کەسو ناوەندو دەوڵەتی هێناوەتە سەرخەت، تا قسەو خوێندنەوە لەبارەی دۆخی عێراقو ئاییندەی دانیشتوانەکەی بکەن. لێرەو لەوێش، هەندێ ڕۆشنبیرو نوخبەو منەوەری کورد، قسەیەك بەخوێدا دەژەنن.
١-نوخبەی سیاسییو دەستڕۆیشتووی ئەمڕۆی عێراق، لە فاشیلترینو گەندەڵترینو دزترینی سیاسییەکانی جیهانی عەرەبین، ڕوئیایەکی دەوڵەتدارییان نییە، دارای پڕۆژەیەکی نیشتمانیی، وڵاتێکی فرە نەتەوە، فرە ئایینو ئایینزا نین، گیانی پێکەوەژیانو هاووڵاتی بوونو هاونیشتمانی بوونیان تا بڵێ لاوازە، گەر نەڵێم هەر بوونی نییە. بە پێچەوانەوە، زۆرێكیان ڕقو دوکەڵی تائیفییان لێ هەڵدەستێ، پڕۆژەی هەژمونگەرایی تائیفیی دەیانجوڵێنێو فو لە ئاگری ناکۆکی هەزار ساڵەی مەزهەبیی دەکەنو گیانی تۆڵەسەندنەوەوە بەسەریاندا زاڵە. ئەوان، بۆ دەیان ساڵی تریش، نە دەتوانن عێراقی دوای جەنگ، بنیاتو ئاوەدان بکەنەوە، نە دەشتوانن خزمەتگوزاریی شایستەو سەردەمیانەو پێویست بۆ خەڵکی عێراق دابین بکەن. تەنها چاویان لەوەیە، خێروبێری ئەو وڵاتە دادۆشنو تاڵانی بکەن. ئەوە حەقیقەتێکی تاڵە، بەڵام ئاشکراو ڕوونە.
هەرکەس کەمترین شارەزایی لە ڕەوشی عێراق هەبێت، پێی لێدەنێو ئینکاری ئەو ڕاستییەی پێناکرێ. دەرکردنی ئەو ڕاستییەیە، گەنجە تووڕەکانی بەغداو بەسرەو شارەکانی دیکەی ڕژاندۆتە سەرشەقامەکانو باکیان لە مردن نییە. نەخوێندنەوەو نەبینینی ئەو واقیعە تاڵە لای هەندێ کەس، جێی پرسیارو مایەی سەرسوڕمانە.
٢- هەندێ نوخبەی ڕۆشنبیرو چالاکوانی فەیسبووك، ئەو عێراقە فاشیلو گەندەڵەیان لێ بووەتە شامی شەریف، وا باس لە بەدەستهێنانی مافی کوردو یاساو دەستوور دەکەن، وەك ئەوەی کاراکتەرە سیاسییو تائیفییەکانی عێراق، ئەندام پەڕلەمانو ئەندامی بیرۆی سیاسیی حیزبە لیبراڵو چەپو ژینگە دۆستەکانی ئەوروپا بن. بە چاوی پیرە دێمۆکراسییەکانی ڕۆژئاوا، لەو گەمە سیاسییەی بەناو سیاسییەکانی عێراق دەڕوانن. وەك ئەوەی عێراقی ئەمڕۆ، سەردەمی حەموڕابیو نموونەی یاسا سەروەرییو شەفافییەتو حوکمی ڕەشید بێت. یاخود لە عێراقدا، کەس بەم موو، لە دەستوورو یاسا لانەدات، گورگو مەڕ پێکەوە ئاوبخۆنەوە.
ئەو نوخبە سیاسییەی ئەمڕۆ لە عێراقدا حاکمن، مافی پێکهاتەکانی کوردو سوننە بەڕەوا نابینن، ئەوە تەنها وەك دیفاکتۆیەك مامەڵە لەگەڵ هەرێمی کوردستان دەکەن، ئەوان ئامادەنین مادەی سەتوچلی دەستوور، کە ڕێکارو هەنگاوەکانی چارەنووسی کەرکوك و شوێنەکانی دیکە دیکاری دەکات، جێبەجێ بکەن. خۆ دزینەوەی ئەو هێزانە لەو ماددە دەستوورییە، بەڕوونی خواستو نییەتی ئەوان دەخاتە ڕوو. بێگومان، دو هۆکار، وایکردووە ئەو خەیاڵ پڵاویە لای هەندێك سیاسییو نوخبەی ڕۆشنبیر درووست ببێت، ئەو سەرابەیان لێببێت بەحەقیقەتو پێی هەڵخەڵەتێن. یەك، ستەمو گەندەڵییو دزیو ڕاووڕووتی دەسەڵاتدارانی کوردو شکستی بەناو پڕۆژە نەتەوەییەکەیان. دو، خۆ پاکردنەوەو بەرائەت، لە ژەنگو ژارو پیسوپۆخڵیو ناشیرینییەکانی بەناو ناسیۆناڵیزمی ڕادیکاڵانەی کورد.
ئەو دو هۆکارە وایکردووە، لای هەندێك سەرابی " پڕۆژەی دەوڵەتی نیشتمانیی عێراق" وەك حەقیقەت تەماشابکرێ. ئەوانەی ئەیانەوێ هەرێمی هەرێمی کوردستان بەعێراقەوە شەتەك بدەن، پێ بزانن یان نا، دەیانەوێ بەدەستی خۆیان، کوردستانی عێراق بکەنە بەشێك لەو ئاگرەی کە بۆ دەیان ساڵی دیکە ناکوژێتەوەو تەڕو وشك پێکەوە دەسوتێنێ. ئاشکرایە، تا دەماری بەناو ناسیۆناڵیزمی قەومەجییەکانی کور زیاتر هەستێ، تا زیاتر تۆوی پەتای دەمارگیرییو ڕقبوون لە عەرەبو توركو فارس، بڵاوبکەنەوەو بوەشێنن، وەك کاڵا بۆ بەرژەوەندیی حیزبیی بەکاری بێنن. دەمارگیریی نوخبەی عێراقچییەکانی کورد، زیاتر تاودەسێنێو لە حەوزی ئومەمییەتو خۆیان واتەنی مرۆڤدۆستیدا، زیاتر دەخوسێن.
٣- تەواوی هێزە تائیفییە عێراقییەکان، بە میانڕۆو ڕادیکاڵیانەوە، ملکەچی مەرجەعییەتنو بێ ڕەزامەندیو ئۆکەیی ئەو ناوەندە دەست بە ئاویشدا ناکەن. واتە لە باشترین حاڵەتدا، عێراق دەسەڵاتێکی ئایینیی- سیۆکراتیی بەڕێوەی دەباتو ئەو دەستگایە لە سەرو هەموو دامودەستگاکانی تری دەوڵەتەوە دادەنرێو تا ئاستی پیرۆزکردنو تەقدیسکردن بەرزڕایدەگرنو گوێڕایەڵی دەکەن. سەیر لەوەدایە، ئەو نوخبە ڕۆشنبیرە سێکۆلارەی ئێمە، کە بەدەم خەونی عێراقچییەتییەوە وەنەوز دەدەن، ئامادەن تاسەر ئێسك دژایەتی ڕەوتو دەسەڵاتێکی ئایینی لێرەو لەوێ بکەن، دەمارەکانی ملیان بە نەڕەنەڕی عیلمانییەت بەرزدەبێتەوە، کەچی لە ئاستی دەسەڵاتێکی فوول ئایینی( سیۆکراتی) تائیفیی تەقدیسکراودا نقەیان لەخۆیان بڕیوەو کڕکەوتوون! لەو لایشەوە، نوقڵانەی دەوڵەتی نیشتمانیی عێراقیش دەبەخشێتەوە.
٤- کاتی ئەوەیە سیاسیی هۆشیارو نوخبە ڕۆشنبری ئێمە، زیاتر تیشك بخەنە سەر ئەو نەهامەتییانەی دەسەڵاتە تۆتالیتارو ناسیۆناڵیستە ڕادیکاڵەکانی ناوچەکە، بەسەر گەلانی ناوچەکەیاندا هێناوە. ئاشکرایشە، چارەسەرو شیفاو ئەو دەردانەو بەدەستهێنانی مافەکانی گەلانی ناوچەکە بەیەکسانی، لە ڕێی پێکەوەژیانو دۆستایەتییەوە مەیسەر دەبێ. جێی خۆیەتی، کار بۆ لێکزیکبوونەوەو پێکەوەژیانو خاڵەهاوبەشو بەرژەوەندییە هاوبەشەکانمان بکەین، زیاتر ئەو خاڵانە تۆخ بکەینەوەو بەتۆنو فۆنتێکی بڵندترو گەورەتر بینووسین. لەولایشەوە، کار بۆ کەمکردنوەی جیاوازیو ناکۆکییەکان بکەین. ڕۆژئاواییەکان، دوای جەنگی دووەمی جیهان، ئەو حەقیقەتەیان بۆ ئاشکرابوو، کە فۆرمی ناسیۆناڵیزمی ڕادیکاڵ، کاولکاریو ماڵوێرانی بەدوای خۆیدا دەهێنێ.
بۆیە زوو بیرمەندو ژیرەکانیان، کەوتنە خۆیانو خاڵە ناکۆکییەکانیان کاڵکردەوەو خاڵەهاوبەشەکانیان تۆخکردەوەو کردیانە بنەمای کارکردنیان. بەڵام هەر ئەو ڕۆژئاواییانە، بە گیانێکی ئیمپریالیستی لە ڕۆژهەڵاتی ناوین دەڕواننو نایانەوێ گەلانی ئەم ناوچەیە، چ کوردو چ تورکو چ فارسو چ عەرەب چاو لەوان بکەن. پشت لە ناسیۆناڵیزمی ڕادیکاڵ بکەنو بەدوای خاڵی هاوبەشو بەرژەوەندیی هاوبەشدا بگەڕێن. ئەوان، دۆستایەتیو پاڵپشتی دەسەڵاتە ڕادیکاڵو فاشیستەکانی ناوچەکە دەکەنو لەو لایشەوە کارتی ناکۆکی ئەو گەلانە لەبەرژەوەندیی خۆیان بەکاردەهێننو زەقتری دەکەنەوە.
٥- ڕۆژئاواو هیزە دەستڕۆیشتوەکانی دنیا، ڕێگە نادەن عێراق هەڵوەشێو دابەشببێ بۆ سێ هەرێم، یاخود سێ دەوڵەتۆکەی کوردو سوننەو شیعە. خوازیارنین، ئەو وڵاتە سەقامگیربێو پێشکەوتن بە خۆیەوە ببینێو خەڵکەکەی بە ئارامییو ئاسوودەیی بژین. بەڵکو بژاردەی ئەوان بۆ عێراق سیاسەتی "الفوچی الخلاقه" یەو دەیانەوێ لەو ڕێیەوە، عێراق تا سەر ئێسك وێرانو نابوت بکەن. ئەو سیاسییو سەرکردە کوردانەی شوێن بەڵێنی درۆیینەی هەندێ سیاسیی بزنسمانی ڕۆژئاوا کەوتنو پێی هەڵخەڵەتان، گوایە ئەوان، پاڵپشتی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردیی دەکەن، هەم خۆشباوەڕ بوون، هەم لە هەڵوێستو سیاسەتو پلانو بەرژەوەندیی ڕۆژئاوا، بۆ ئەم ناوچەیە تێناگەنو ناتوانن خوێندنەوەی درووستی بۆ بکەن. وەهمی بە پاڵەوان بوونی نەتەوەیی، هەڵپەی بەدەستهێنانی مەدالیای بنیاتنانی دەوڵەتی کوردی بەرچاوی گرتبوون.
٦- هەندێ کەسو هێزی سیاسیی لە کوردستان، بریقەی ئیمتیازاتو پارەو پۆستی بەغدا بەشەوارەی خستوون، ئەوان ناتوانن واقیعی داڕزاوی عێراق وەك خۆی بخوێننەوەو ببینن. بۆ بەرژەوەندیی خۆیان هەرچۆن بۆیان بکرێ، برەو بە بیری عێراقچییەتی دەدەن. هێزە عێراقییەکانیش سوودی زۆریان لە ناکۆکییە ناوخۆییەکانی کورد وەرگرتووەو وەك کارتی پتەوکردنی دەسەڵاتی مەرکەزیی خۆیان بەکاری دەهێنن. دەستگرۆییو کۆمەکی ئەو هێزانەش دەکەن کە برەو بە بیری عێراقچییەتی دەدەنو دەیانەوێ کورد بە عێراقێکی شکستخواردو وێرانەوە شەتەكو گرێ بدەن.