کێ ساڵی 2050 ئابوری جیهان بەڕێوە دەبات؟
  2020-03-28       1026       

ئا: ئەردەڵان عەبدوڵڵا

 

هەرچەندە ڤایرۆسی کۆرۆنا تەواوی جیهانی تووشی بێئومێدیی و بێزاری کردووەو بەشێکی زۆری جیهانیشی لە چوارچێوەی ماڵەوە زیندان کردووە، بەڵام هێشتا مرۆڤایەتی هیوای بەژیان و پێشکەوتن هەیە، بەتایبەتی لە رووی ئابووریەوە. بە پێی راپۆرتێکی یەکێک لە دەزگا داراییە گرنگەکانی بەریتانیا بێت، ئابووری جیهان ئەم تەنگەژە گەورەیە تێدەپەڕێنێت و لە گەشەکردنیش ناوەستێت بەتایبەتی چین، هەروەها ساڵی 2050 کۆمەڵێک یاریزانی نوێ، ئابووری جیهان بەرێوە دەبەن و چیتر رۆژئاواییەکان، کۆنتڕۆڵی ئابووری جیهان ناکەن. ئەمجارەیان یاریزانەکان لە کیشوەری ئاسیا و ئەمریکای لاتین و ئەفریقا دەبێت.

 


جیهان تەنگەژەی کۆرۆنا تێدەپەڕێنێت
دەزگای برایس ۆتەر هاوس کۆپەرز، کە یەکێکە لە کۆمپانیا و دەزگا گرنگەکانی جیهان کە لە بواری " چاودێری دارایی و ئیدارەدا" کار دەکات و لە ساڵی 1898 لە بەریتانیا دروستبووە. لە نوێترین راپۆرتیدا لە بارەی ئابووری جیهان، گەشبینی زۆری دەربڕیوە، کە مرۆڤایەتی تەنگەژەی کۆرۆنا تێدەپەڕێنێت و ئابووری جیهانیش باشتر دەبێت.  ئەم راپۆرتەش لەکەناڵی بی بی سی بەریتانیا بڵاوبۆتەوە، لێرەدا هەوڵ دەدەم کورتەیەکی باسبکەم.

 


لاواز بوونی زلهێزە کۆنەکان
وا بۆ ماوەی دوو سەد ساڵێک دەبێت، دەوڵەتە رۆژئاواییەکان هەژموونی تەواویان بەسەر ئابووری جیهانەوە هەیە، لە ماوەی ئەم سەد ساڵەی پێشووشدا، ئەمریکا، هەژموونی تەواوی بەسەر ئابووری جیهاندا هەبووە، بەڵام لە سەدەی نوێدا بەمشێوەیە نامێنیت. بە پێی ئەو راپۆرتە بێت، ریزبەندی ئابووریە گەورەکان گۆڕانکاری گەورەی تێدا روودەدات و هێزی نوێ دێتە ئاراوە. چین و هیندوستان دەبنە یەکەم و دووەم، ئەمریکاش لە ریزبەندی یەکەمەوە دەبێتە  سێهەم زلهێزی ئابووری جیهان. پاشئەویش ژاپۆن لە پلەی چوارەمەوە دەبێتە پلەی هەشتی جیهان، ئەڵمانیاش لە پلەی پێنچەمەوە دەبێتە پلەی نۆی ئابووری جیهان. بەمشێویەش کۆتایی بەو زلهێزە کۆنەکان دەهێنرێت و زلهێزی نوێ لەدایک دەبێت.

 


لەدایک بوونی زلهێز نوێ

لە ئەمریکای لاتین چەند زلهێزێکی نوێ لەدایک دەبن،  بەرازیل دەبێتە پێنجەم  زلهێزی ئابووری جیهان، پاشئەویش مەکسیکیش لە پلەی 12 و دەبێتە 7.  هەروەها  لە کیشوەری ئەفریقاش زلهێزێکی گەورە لەدایک دەبێت، کە ئەویش نەیجیریایە. هەروەها لە کیشوەری ئاسیا، جگە لە چین و هیندوستان، چەند ئابووریەکی بەهێزی تر بەرێوەیە، وڵاتانی ڤێتنام و  ڤلیپینیش، دەبنە زلهێزکی گەورەی  ئیقلیمی و جیهانی. بە پێی ئەو راپۆرتە بێت، کە پشتی بە کۆمەڵێک زانیاریی و داتای گرنگ بەستووە،  لە چەند ساڵی داهاتودا، ئابووری جیهان،  دەکەوێتە دەستی ئەم زلهێزە نوێیانەوە.

 


چین
بە پێی راپۆرتەکە بێت، چین لەگەڵ ئەوەی لە ئێستادا گیرۆدەی دەستی ڤایرۆسی کۆرۆنا بووە بەڵام ئابووریەکەی لە گەشەسەندن ناوەستێت و  بۆ ساڵی 2050 دەبێتە یەکەمین زلهێزی ئابووری جیهان. واتە پاڵێک بە ئەمریکاوە  دەنێت بۆ خوارەوەو چیتر زلهێزی یەکەمی جیهان نابێت.

 


هیندوستان
لە پاش چین وڵاتێکی تری ئاسیاویی دێت کە ئەویش هیندوستانە، ئەم زلهێزەی ئاسیاش لە ئێستادا گەشەی ساڵانە دەگاتە 5% و رۆژ لە دوای رۆژیش ، ئابووریەکەی لە گەشەی بەردەوام دایە. بۆ ساڵی 2050 هیندوستان دەبێتە دووەمین زلهێزی جیهان و وا چاوەڕوان دەکرێت ، رێژەی 15% ئابووری جیهان پکبهێنێت، بەمشێوەیەش ئەمریکا دەبێتە سێهەمین زلهێزی ئابوروی جیهان و  ریزبەندی خۆی بۆ هەریەک لە چین و هیندوستان بەجێدەهێڵێت.


بەرازیل
لەگەڵ ئەوەی لە ئێستادا ئابووری بەرازیل لە تەنگەژەی گەورەدایە و بەدەست گەندەڵی و خراپی سیستەمی دارایی و سیاسی دەناڵێنێت، بەڵام ئەو راپۆرتە پێی وایە، لە چەند ساڵی داهاتوودا بەرازیل لەم کێشانە رزگاری دەبێت و دەبێت بە یەکێک لە زلهێزە گەورەکانی جیهان. دیارە ئەمەش بەهۆی بوونی سامانێکی زۆری سروشتی و گەشەسەندی بواری پیشەشازی تێیدا.

 


مەکسیک
هەر لە ئەمریکای لاتین، دەوڵەتێکی تر کە هیوای گەشە وڵاتی مەکسیکە، بە پێی ئەو راپۆرتە بێت، بۆ ساڵی 2050 ئابووری مەکسیکی لە ریزبەندی  12 ەوە بۆ پلە 7 بەرز دەبێتەوەو  دەبێت بە یەکێک لە زلهێزە ئابووریە گەورەکانی جیهان، دیارە ئەم وڵاتەش لە ماوەی پێشوودا گەشەیەکی خێرای لە بواری پیشەشازی و کەرتی ووزە و دارایی کردووە، هەربۆیە ئەمیش هیوای گەشە.

 


نەیجیریا
یەکێک لەو وڵاتانەی کە هیوای زۆرە نەیجیریایە. لە کاتێکدا کیشوەری ئەفریقا بەدەست کۆمەڵێک کێشەی گەورەوە دەناڵێنێت، بەڵام وڵاتێکی وەکو  نەیجیریا لەم چەند ساڵەی پێشوودا، گەشەیەکی خیرای ئابووری بەخۆوە بینی.  هەرچەندە ئەم وڵاتەش لە ماوەی پێشوودا کۆمەلێک کێشەی ناوخۆیی هەبوو لەوانە : گەندەڵی ، جەنگی دژی تیرۆر" بۆکۆحەرام" خراپی سیستەمی ئیداریی و سیاسی، بەڵام لە ئێستادا گەشەیەکی باشی ئابووری هەیە. هەروەها خەڵكی نەیجیریاش کەسانی جددی و کار کەرن، بە پێی ئەو راپۆرتە بێت، 30% نەیجیریییەکان، کاری سەربەخۆ دەکەن.  گەشەی ئابووری ساڵانەی دەگاتە  4.2% ، بە پێی راپۆرتەکە  بێت بۆ ساڵی 2050  لە ریزبەندی 24 ەوە بۆ 12 بەرز دەبێتەوەو  دەبێتە زلهێزکی گەورەی ئابووری ئەفریقیی و جیهانیش.

 


دەرئەنجام
نەک ئەم دەزگایە بگرە تەنانەت دەزگای هەواڵگری ئەمریکاش پێش چەند ساڵێک لە راپۆرتێکیدا،  هەمان پێشبینی کرد بوو یان نزیک بوو لە دەرئەنجامەکانی ئەم راپۆرتە، هەروەها پێشبینی لە دەستدانی رۆڵی ئابووری ئەمریکا لە جیهان کردووەو باسی لەدایک بوونی کۆمەڵێک زلهێزی نوێی ئیقلیمی و جیهانی کردووە. بەپێی بۆچوونی  ئیبن خەلدونیش بێت، شارستانییەکان پیر دەبن و دەمرن، بۆئەوەی شارستانی نوێ لەدایک بێت. هەربۆیە کارێکی ئاساییە کە چیتر زلهێزە کۆنەکان حوکمی ئابووری جیهان نەکەن و زلهێزی نوێ بێتە مەیدانەکەوە.

 


سەرچاوە :

دولة أفريقية بين القوى العظمى التي ستتحكم في اقتصاد العالم عام 2050. سایتی بی بی سی عەرەبی.


زۆرترین بینراو
© 2024 Awene Online, Inc. All Rights Reserved.
×