د. سەردار موسی شەریف - م. ز. دھوك

حامد موسەوی لەكوتلەی فەتح، زورفی بەوە تومەتبار دەكات كە "صدام"ی دووهەمە كە ئەمریكا دەیەوێت ببە سەر عێراقییەكاندا بسەپێنێت. راستە ھەتا ئێستا گرێمانەی زور لەسەر زورفی ھەیە، بەلام، ئەوەی رونە، زورفی باوەری و متمانەی بەخۆی ھەیەو جوڵەكانی لەدەستپێكەوە ھەتا ئێستا ھەمویان ئاماژەیان بەوە كردوتەوە، كە دەیەوێت وەكو پیاوی دەوڵەت بێتە پێش. عێراقی ئێستا، ئەو عێراقەیە، كە میراتی حكومرانی شیعەكانە لەعێراق كە بۆ زورفی بەجێماوە. ئەمەش بارگرانی یەكی گەورەیە بۆ سەر زورفی، كە ئایا دەیەوێت جیاواز ھەلسوكەوت بكات لەسەركردە شیعەكانی پێشخوی یان نا؟

كێشە گەورەكەی زورفی یان ھەر سەركردەیەكی دیكەی عێراق كە گرەوی سەرۆكایەتی حكومەت بگرێتە دەست بریتی دەبێت لەوەی ھێزەكانی وەكو سرايا السلام، عصائب أهل الحق، حزب الله، النجباء، سریا الجهادوالبناء، ‎سرايا الخراساني،‎ كتائب التيار الرسالي،  كتائب جند الإمام، أنصار الله الأوفياء، سرایا عاشورا، كتائب ئیمام علی، كتائب الشھداو.. ھتد. لەدوای ھێرشی داعش بۆ سەر عێراق لە2014، لەسەر فەتوای مەرجەعی شیعەی ئێرانی عەلی سیستانی‎ لە13ی حوزەیرانی 2014دا لەژێر چەتری ھێزێك بەناوی حەشدی شەعبی، ھاوتەریبی "بسیج'ی ئێرانی، لەبەرواری 26ی شوباتی 2016، بەپەسەندی یاسایی پارلەمانی عێراق وەكو پێكھاتەیەكی ھاوتەریبی سوپای عێراق، پەسەند كرا.  ئەم ھێزانە نایشارنەوە ‎لەژێر فەرمانی مەرجەعی ئێرانی عەلی خامەنەئی ‎كار دەكەن. لەكاتێك باسی گەڕانەوەی سەروەری بۆ عێراق دەكرێت لەلایەن بەرپرسانی شیعەوە دیارە تەنیا بۆ دەركردنی ھێزەكانی ئەمریكایە.‎ ‎بەھەبونی كۆمەڵێك ھێزی ھاوتەریب بەسوپای عێراق، ‎گرێدراو بەفەرمانەكانی دەوڵەتێكی ھەرێمایەتی، كە خاوەن ناكوكی قولی ئایدولوژییە لەگەڵ بەشێكی ھەرە زۆری دەوڵەتانی ھەرێمایەتی‌و بگرە پێكھاتەكانی عێراق، لایەنە شیعەكان چون شرۆڤەی سەروەری ‎عێراق دەكەن، پرسێكی گرنگە ئاراستە بكرێت. ‎سەقامگیركردنی عێراق بەدەركردنی ھێزەكانی ئەمریكا بەدیناھێت، خۆ ئەوەش تاقی كرا، كاتێك رێككەوتنی "سوفا" لەگەل ئەمریكا ڤاوژو كراو  لە 2011 ھێزەكانی ئەمریكا عێراقییان جێھێشت، لەدوای ئەو كارەسات لەعێراق دروست بو، بەھۆی سیاسەتی چەوت، ھەژەمونخوازو ئایدولوژی و پڕ لەكینەی شیعەكان لەعێراق و دەرئەنجامەكەشی دەركەوتنی داعش بو. لەلایەكی دیكەوە، زلھێزێكی زەبەلاحی وەكی ئەمریكا كە ئێراقی لەژێردەستی رژێمی بەعث رزگار كردو رێگەخۆشكەر بو بۆ ئەوەی شیعەكان بێنە سەر دەسەڵات، كە زیاتر لە 4000 لەباشترین رۆڵەی خۆی كردە قوربانی، و زیاتر ‎لەسێ تریلیون ‎ دۆلاری لەعێراق خەرج كرد، لەگەڵ عەقڵی سەلیمی سیاسی ناگونجێت، ئەمریكا مەیدانەكە بۆ ھەندێك كەس و لایەن چۆڵ بكات. ھیچ سەركردەیەكی ئەمریكا بەقەد سەرۆك ترامپ ئەوەندە راوشكاوانە سەبارەت بەپەیوەندییە دەرەكەییەكانی قسەی نەكردوتەوە، بەتایبەتیش عێراق. لەمەنتقی بازرگانی كە ترامپ تەمەنی خوی لەسەر دایناوە، ناگونجێت كە بێ ئەوەی شتێكی لەكێكی عێراق دەستكەوێت، عێراق بۆ چین‌و ئێران بەجێبھێلت.

ئەو عێراقەی كە لەمانگی دیسامبری 2002، لەكونفرانسی "لەپێناو پاراستنی عێراق و گەیشتن بەدیموكراسی" لەھوتێل ھیلتون مێتروپول- لەندەن/بریتانیا، زیاتر لە 350 كەسایەتی لە چینە جیاوازەكانی‎ عێراقی‎ بەشدار بون، ‎رێككەوتن لەسەر سیستەمی " المحاصصة الطائفية ".‎ بەناوی خۆیان لە پێناو ئاوەدانكردنی دیموكراسییەكی بەھێز لەعێراق بۆ ھەموان.‎ ئێستا نێزیكەی 17.5 سال دوای ئەو بویەرە، ئەوەی ئێستا لەناو ژینگەی سیاسی عێراقی دەبینرێت، بێجگە لەمەزھەلەی سیاسی و بون بەبوكەلە بەدەستی دەوڵەتانی ھەرێمایەتی و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئەم دەوڵەتانە‎، شتێكی دیكە نییە بە ناوی عێراق. عێراقی ئێستا بێجگە لەوەی كە غەرقی قوڵایی "ناكوكی تائفی" بوتەوە، لەسەردەمی دەستنیشانكردنی زورفی، بەرەوئەوە پێنگاو دەنێت، كە مەترسی گەورە ئەوەیە شەری شيعەی عێراقی و شیعەی ئێرانی دەرھاوێشتی بێت،  كە وێرانكەر دەبێت. ‎ لەم وێنەیەدا، شك لەوەدا نیە ناومالی شیعە‎ درزی تێكەوتوتەوە، ھیوایەتێك بو یەكگرتن بەدی ناكرێت، چونكە خالە جەوھەریەكان ناكوكی گەورەی تێیادا بەدی دەكرێت‎. ئەوەی راستی بێت، سەركردەكانی شیعە خویان بەرامبەر بەتەحدیاتێكی گەورە دەبینن، ئەویش چەندو چونیەتی ھەڵسوكەوتكردنە لەگەل ئێران نەك ئەمریكا. ‎بۆ نمونە، پەرەسەندنی دژایەتییەكی گەورە لەدژی ئێران لەناو ماڵی شیعە لێرە زۆرتر ‎خواستی شەقامی شیعەی عێراقییە، كە رازاوە كردنی شەقامەكانی عێراق بەسیمبولەكانی ئێران، كەسایەتی تاكی عێراقی، بەتایبەتی شیعەی توشی شكست و نامۆبونی لەگەڵ ناسنامە رەسەنەكەی خویكردوتەوە. ‎

ئێستا، ژینگەیەكی یەكجار جیاوازە لەعێراق ھاتوتە ئارا، كە دەرھاوێشتەی ھەلسوكەوتی زۆرانبازی ھێزی لەشكەرییە، نەك دیپلوماسی. ھێزەكانی حەشدی شەعبی گرێدراو بەئێران بە لەدوای گورزە كەمەرشكێنی ئەمریكا بۆ سەریان كە بووە ھۆی كوشتنی قاسم سلێمانی و مھدی موھەندیس، گەڕێكی دیكەی ‎گەمەی "تۆم و جێری" یان "مشك و پشیلە" لەگەڵ ئەمریكایان دەستپێكردون. ‎ ئەوەی راستی بێت، پرسەكە لەوەدایە ‎بالانسی ھێز لەعێراق نایەكسانەو شیعەكان بەھۆی كەسایەتی ھەژەمونخواز، كە ھێزی پالنەر ئێرانە، خۆیان نەك تەنیا ھاوكار نابن بو سەقامگیری، بەلكو بەشێكن لەدروستكردنی گرژیەكان و رێگریكردن لەسەقامگیری عێراق.  لە سەر ئاستی ھەرێمایەتیش، بەھاری عەرەبی و دەركەوتنی داعش، ھێزێكی تازەی ‎بەشیعەكانی بەخشیوە، كە غەرقی غروری سیاسی و لەشكریی بون و دەرگایەكی نوێی بۆ ئێران كردوتەوە‎ لەرێگای پشتگیری و پێشكێشكردنی یارمەتی بو شیعەكانی وڵاتانی ھەرێمی روژھەلات، پێگەی خۆی بەھێز بكات. دەرھاوێشتەی ئەم كێبەركێ ناتەندروستە، ئێراقی كردوتە مەیدانی ‎كێبەركی ‎دەوڵاتانی ناوچەكە وەكو ع. سعودیە،‎ توركیا، ئێمارات، قەتەر و ئێران.  ھاوتەریب ھەبونی ناكۆكی قوڵی ئایدولوژی لەناو ماڵی سوننەكانی روژھەلات بە سەرۆكایەتی ع. سعویە و توركیای ئیخوانی، شەترەنجی گەمەی ھێزی لەرۆژھەلاتی ناوەڕاست سەروژێر كردوتەوە‎. توركیا لەئاست ھەژەمونخوازی ئێران و ع. سعودیە لەسنورەكانی باشوری خۆی چیدیكە تەماشاگەر نابێت.

رادەستكردنی بنكەكانی لەشكەری ئەمریكا بۆ ھێزەكانی عێراقی، نیشانەی لاوازی ئەمریكا نییەو ئەمریكا بەنیازیش نییە ئەم عێراقە وا بەئاسانی رادستی ئێران بكات. ئەمریكا ئێستا شەڕی كۆرۆنا  دەكات. بەو پێیەی لەمانگی نوڤێمبەر دەبێت ھەلبژاردن لەئەمریكا بەرێوە بچێت، كەش و ھەوای ھەلبژاردنیش توشی شلەژان بوتەوە، رێژەی بێكاری و داروخان و لاوازی ئابوری ئەمریكا كاریگەری جدییان لە سەر ھەلبژاردنەكانی داھاتوی ئەمریكا دەكات. دەنگدەری ئەمریكا رەنگە بالانسی ھێز لەئەمریكا توشی گۆڕانكاری بكات، ئەگەر ترامپ نەتوانێت ئەوەی خواستی كۆمەلگای ئەمریكایەكی دارماوەوە، پێشكێش بە ئەمریكییەكان بكات. شك نییە كە رەنگە سەرۆك ترامپ بتوانێت لەم رویەوە سەركەوتن بەدەستبێنێت، بەتایبەتی كە لەماوەی سەرۆكایەتی خوی، توانیویەتی رێژەیەكی بەرچاو ھەلی كار لەئەمریكا دەستەبەر بكات، بەلام لەسەردەمی جیھانی پاش كۆرۆنا كە بازارەكانی جیھان بەرەو كزبونەوە دەچن و گیرفانەكان بەتاڵ، ئایا ترامپ دەتوانێت بەرھەمەكانی ئەمریكا لەجیھاندا ساخ بكاتەوە؟ پرسیارێكی گرنگە كە دەبێت بكرێت.

وا بو دەچێت كە ئێرانیش بەم ئاسانییە واز لەعێراق ناھێنێت، ھاتنی قائانی بو عێراق لەپێناو رێكخستنی ناو ماڵی شیعە، زورتر لەشكست دەچو ھەتا ‎سەركەوتن. ‎زورفی بە بەكارھێنانی تەكتیكێكی نوێ، ھەوڵی سەركەوتن دەدات. شك لەوەدا نییە ئەمریكا پشتگیری لەزورفی دەكات‌و كوردو سوننەش ھەتا نوسینی ئەم بابەتە پەیامی نائومێدكەریان بەزورفی نەداوە. ‎زورفی بەدانوستاندن كردن لەگەل پارلەمانتاران و قانعكردنی ئەوان بۆ دەنگدان بەكابینەكەی رەنگە پەیرەو لەمیكانیزمێكی نوێ دەكات كە ھەتا ئێستا لەسیستەمی سیاسی ‎عێراق ‎پەیرەو نەكراوە.

زورفی، كاتێك ئاماژە بە"عێراق لەپلەی یەكەم دێت" نامەیەك ئاراستەی ئێران دەكات‌و بەپێشكەشكردنی بەرنامەی كابینەی خوی بەر لەتەواو بونی وادەی یاسایی، زورفی لەراستیدا تەحدای  ھەرەشەی ھێزەكانی سەر بە ئێرانی كرد. ھەروەھاش تەحەدای دژبەرەكانیشی كردوتەوە. ‎ بویە، رەنگە زورفی نایەوێت ئەو ریسكە بكات ‎كە عێراق بكاتە قوربانی ئێران، ئەو دەیەوێت رەچاوی بەرژەوەندی یەكانی ئێرانیش لە عێراق بكات، بەلام نەك بە تامی دەمی ئێران، بەلكو بە لە بەرچاو گرتنی بەرژەوەندی یەكانی عێراق. ‎زورفی باش دەزانێت نابێت ‎بنەمالی شیعە پەراوێز بیخات، بەلكو، دەیوێت لە ‎پەنجەرەوە بچێتە ناو مالی شیعە و پێگەی خوی بەھێز بكات. شك لەوە دا نییە، ئەو ‎نایەوێت گوێرایەلی سەركردەكانی حزبە سیاسی یەكانی شیعە بێت و لە ژێر منەتی ئەوان دا بژیت بەلكو ئەو دەیەوێت لە ناو شەقام دا پێگەی خۆی بەھێز بكات. ‎

‎كۆكەرەوە، لە ناو دو پەنجەرە دا، پەنجەرەی یەكەم كە رەهەندێكی ھەرێمایەتی و جیھانی ھەیە، چوار پرسی سەرەكی بۆ ئەمریكا وزورفی گرینگن:

‎یەكەم، گەرانەوەی سەروەری بۆ عێراق.

دوهەم، لاوازكردنی ھەژەمونی ئێران.

سێیەم، پرسی ھێزەكانی حەشدی شەعبی.

چوارەم، ھەڵوەشاندنەوەی بریاری پارلەمانی عێراق تایبەت بەدەركردنی ھێزەكانی ئەمریكا.

رەنگە زورفی نەتوانێت ھەر چوار پرسەكە لەماوەی سەرۆكایەتی خۆیدا جێبەجێ بكات، بەلام ئێران یەكێكە لەو پرسە سەرەكیانە. ‎لەپەنجەرەی دوهەم، كە زۆرتر رەهەندێكی ناوخوی ھەیە، ‎سێ پرس، واتە بەشداری كارای سوننەكان لەحكومەت‌و جێبەجێ كردنی خواستەكانی یان كە خۆی لە رێگە خوشكردن بو گەڕانەوەی ئاوارە سوننەكان بۆ زێدی خۆیان‌و دەركردنی ھێزەكانی حەشدی شەعبی لەناو شارەكانی سوننەكاندا وێنا دەكات، گەڕانەوەی سەقامگیركردن‌و دلنیایی دانە بەناوچە سوننەكان.

‎پرسی دوویەم، پرسی پەیوەندی ھەولێر-بەغدا، كە بو ئەمریكاش پرسێكی گرنگە، بەتایبەتی لەدوای گشتپرسی و كاردانەوەی عێراق، كومەلگای نێودەوڵەتی‌و ئەمریكا پێداگیریان لەسەر ئەوە كرد كە ھەرێمی كوردستانێكی بەھێزو عێراقێكی سەقامگیریان دەوێت. جێبەجێكردنی  رێككەوتنەكانی ھەولێر-بەغدای سەردەمی حكومەتی عادل عەبدالمەهدی، رێگای زورفی زۆر كورت دەكات، كە ئەمریكاش لەم بوارەدا رۆلی باشی ھەبووە. سێیەم، بەگژداچونی گەندەلی و جێبەجێكردنی خواستی شەقامی عێراقی، كە خوپێشاندانەكانی سالی رابوردو كە بە ھوی قەیرانی ڤایروسی كۆڕۆناوە بەروە كزی چونەتەوە، یەكێكە لە قەولە ھەرە سەرەكی یەكان، كە زورڤی بو خوی ئاماژەی پێكردتەوە یەكێك لەو سیاسییانەش بووە ھەڵوێستی ھەبووە لەبەرامبەر كوشتنی خوپێشاندەران.  

لە كوتایی، ھۆكارەكانی دژایەتی بەرامبەر زورفی كە ھەندێك لایەنی شیعە لە ھەولی ئەوەدان شكست بەزورفی بێن، پاشخانی تایبەتی ھەیە. ھۆكارەكان خۆیان لەوە وێنە دەكەن كە‎ ‎لایەنگرانی ئێران، دەیانەوێت شكست بەكەسێك بێنن كە دەرگاكان و رێگاكانی تێكدانی عێراق لەبەردەمیان دادەخات. لەزورفیدا كەسایەتییەكی تەحەدیكار دەبێنن، كە سەر بۆیان شۆڕ نەكات، چونكە زورفی پاڵێواری ئەوان نییەو گوێرایەلی خواستەكانی ئەوان نابێت.