2020-04-18 3719
شڵەژانی پێوانەیی ژینگەی خۆکوشتنی ژنان لەکوردستان
خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی "کۆمەڵگاو غەریبەکانی"
ئا: نەشاد عومەر
کتێبی "کۆمەڵگاو غەریبەکانی" لەنوسینی مەریوان وریا قانع پێکدێت لەنۆ بەش، کە ڕەنگە یەکێک لەهەرە کتێبە گرنگەکانی ناو بواری فیکرو لێکۆڵینەوەی کۆمەڵگای کوردی بێت، بەڵام لەبەر دەوڵەمەندی و پوختی یەک بەیەکی هەموو بەشەکانی کتێبەکە کارێکی زۆر زەحمەتە بتوانین بەباسێک و بەسەرکردنەوەیەک سەرجەمی بەشەکانی کتێبەکە بەڕانانێک بناسێنین، بۆیە لێرەدا بەشێوەکی گشتگیر تەنها باس لەبەشی: شڵەژانی پێوانەیی - شیکردنەوەی ژینگەی خۆکوشتنی ژنان لەکوردستان " دەکەین، کە بەدیدی ئێمە یەکێکە لەلێکۆڵینەوە هەرە پڕ بایەخەکانی ناو بواری لێکۆڵینەوەو کتێبخانەی کوردی.
لێکۆڵینەوەکە لەمەودای باسکردنەکانی خۆیدا کۆمەڵێک بنەمای زۆر تایبەت باسلێدەکات کە هەتا ئێستا باس نەکراون و نەبونەتە بواری گفتوگۆی بیکردنەوەی چی ڕۆشنبیران‌و چی لێکۆڵەرەکانی ئەو بوارانە، کتێبەکە هەر لەسەرەتاکەیەوە پێداگری لەو بۆچونە دەکات کە دونیای دوای ڕاپەڕینی کوردستان دونیایەکی تەواو جیاواز و دروستکراوەو کتێبەکە دژە لەگەڵ ئەو بۆچوونە باڵێ دەستەی کە پێی وایە کۆمەڵگای ئێمە هەمان کۆمەڵگای ساێ‌ڵانی پێشوەو ئەم کتێبە پێ لەسەر ئەوە دادەگرێت کە لە بوارەکانی ئەخلاقی و سیاسی و کۆەمڵایەتی و کلتوری و دیینی ئابوری کۆەمەڵگایەکی تەواو جیاوازمان هەیەو لە پێش راپەڕینیش ناچێت چ جا بگیا بە چەند هەزار ساڵ لەمەوبەر.
نوسەر بۆ تەواو کردنی لێکۆڵینەوەکەی جگە لە ئەزموونی ژیانی خۆی کەم تا زۆر لە ناو شارەکانی کورسستان و جگە لەخوێندنەوەو گەڕانی بەناو نوسین‌و لێکۆڵینەوەکانی پێش خۆی، جگە لەوردبونەوە لە کۆمەڵگاکە، لەهەمانکاتدا ئەوەی لێکۆڵینەوەکەی دەوڵەمەی‌دتر دەکات چاوپێکەوتنێتی لەگەڵ چالاکان‌و شارەزایان‌و تایبەتماندانی بواری خۆکوژی ژناندان، زمانی نوسینی کتێبەکە بە دورەو لەزمانێکی فەلسەفی ڕوت، لە ناو لێکۆڵینەوەکدا نوسەر بە هێنانەوەی چەندنی نمونە بۆ هەر یەکێک لەباسەکانی لێکۆڵینەوەکەی دەوڵەمدتر کردووە، وەکو باس کردنی چیرۆک لێکۆڵینەوەکە دادەبەزێتە ناو ژیان کردنی کۆمەڵگای کوردی‌و لەو شوێنانەوە لێکۆڵینەوەیەکی هەرە واقعیمان پێشکەش دەکات لەدو توێی ئەو کتێبەدا.
لەکۆمڵەگای ئێمەدا کەم نین ئەو لێکۆڵینەوەو بەحس‌و باس‌و کتێب‌و چالاکیانەی کە لەسەر بابەتی خۆکوشتنی ئافرەتان نوسراون، بەڵام هەموو ئەو گریمانانەی کە ساڵانێکی زۆرە لەسەر زاری لێکۆڵەرو چالاکانی بواری ژنان دوبارە دەکرێتەوە فاکتەرەکانی خۆکوشتنی ژنان دەگەڕێننەوە بۆ مەسەلەی خێڵگەرایی یان دین و ناسینالیزم و یان ناحەزانی کورستان یان پیاو سالاری، ئەم کتێبە بەهەنگاوێکی گەورە ئەم باس‌و فاکتەرانە تێدەپەڕێنێت‌و بۆیەکەمجار لەکێشەی شڵەژانی پێوانەیەوە دەچێتە ناو فاکتەری ئەوتۆ بۆ خۆکوشتنی ئافرەتان کە هەتا ئیشتا باس نەکراون، فاکتەری بچوک و ڕۆژانەیی کە لەژیانی هەموو تاکێکی کۆمەڵگاکەدا ئەزمون دەکرێت.
ساڵانێکی زۆر هەر لە نوسینەوە بیگرە تا دەگات بە لێکۆڵینەوەو تەنانەت تا دەگات بە هونەر و ئەدەبی کۆمەڵگاکەی ئێمە جەختی لەوە کردۆتەوە کە دیاردەکانی توندوتیژی ژنان دیاردەی لادێ و کۆمەڵگا بچوکەکانی کوردستانن ، کەم نەبوون ئەو سەرمایە کلتوریانەی کۆمەڵگای ئێمەکە گوێیەکانی ئێمەیان لەوە پڕ دەکرد کە لادێکانی کوردستان و ناوچە ناشارستانییەکان دۆزەخی ژنانن و شوێنی توندوتیژی ژنانن ، بەڵام لێکۆڵینەوەکەی ناو ئەم کتێبە بە پشت بەستن بە کۆمەڵێک ئاماری فەرمی تێگەشتنێکی تر دەخاتە ڕوو و پێمان دەڵێت خۆکوژی ئافرەتان دیاردەیەکی شارییە نەک لادێی ،ئەو جۆرانەی خۆکوژی کە باس کراون زۆرتر لە ناو شارە گەورەکانی کوردستان ڕوویانداوەو قوربانییەکانیش کەسانی نەخوێنەوار نین ، ئەمە جگە لەوەی کە بە وردی دەستنیشانی ئەوە دەکەن کە قوربانییەکان هەم گەنجن و هەم ئاستی ئابوریان مام ناوەندە .
شڵەژانی پێوانەیی خاڵی هەرە جەوهەری ناو لێکۆڵینەوەکەیە ، ئەم کتێبە وەکو نوسەر دەڵێت دەروازەیەکی ترە بەوەی کە چیتر هەموان بزانن شڵەژانی پێوانەیی دەکرێت هۆکار بێت بۆ خۆکوژی ئافرەتانی کوردستان ، نوسەر جگە لە لێکۆڵینەوەکەی خۆی هیواخوازە مەسەلەی شڵەژانی پێوانەیی لە شوێن و کاتی تردا ببێتە پێشینەیەک بۆ کەسانی تر و لێکۆڵینەوەی زیاتر بکرێت و ئەم فاکتەرەی توندوتیژی دژی ژنان دەوڵەمەندتر بکرێت ، چۆن شڵەژانی پێوانەیی هۆکارە؟
کتێبەکە پێ لەسەر ئەوە دادەگرێت کە چیتر پیاوەتی پێشمەرگانە پیاوەتی باڵا دەست نییە لە هەرێم چیتر پیشمەرگەکانی دوێنی پیاوە ئازاو خۆنەویست و وڵات پارێزەکانی دوێنی نین و ئەمڕۆکە پیاوە چاوچنۆک‌و بازرگانەکانن، لەمەسەلەی پیاوەتی پێشمەرگانەوە لێکۆڵینەوەکە دەچێتە سەر بابەتی ناعەدالەتی پارە پەیداکردن _ناعەدالەتی هەلی کار، _نایەکسانی خوێندن و دامەزراندن _ناعەدالەتی پارە پەیدا کردن .هەموو ئەمانە لە نێوان گەنجانی وڵێ‌ت و کوڕو کەس و کاری پێشمەرگەکانی دوێنیێدا دەخاتە ڕوو ،کە ئەو جیاوازی دۆخەی نێوان لێپرسراوان و خەڵکی وڵاتەکە بۆتە هۆی پەنا بردنی خەڵکەکە لە جەند قۆناغێک بۆ توندوتیژی کە دیارترینیان ١٧ ی شوبات بوو ئەمەش قەیرانی متمانەی دروست کردو وای کرد لەدوای ڕاپەڕینەوە گەنجانی وڵاتەکە باش لەخراپ جیا نەکەنەوەو بەڕادەیەکی ترسناک نائومێد ببن‌و کە دەرئەنجام شڵەژانی پێوانەیی لە هەرێمدا دروست کرد.
سەرچاوەیەکی تری شڵەژانی پێوانەیی مەسەلەی مەسرەفگەراییە لە هەرێم ئەو هەموو خەرجییەی کە لەبەردەم دەوڵەمەنداەکان ی هەرێمدا دروست بووە، بازار و مۆڵ و چێشتخانەو کافێ ڕاقییەکان، بازار و شێوازی نوێی جل و بەرگ باڕو قاوەخانەو مۆڵی نوێ، ئەمانە بونەتە بابەتی مەسرەفی زیاتر لەهەرێم، کە هاوشانە لەگەڵ دابەشکردنێکی ناعەدالەتانەی داهات لەهەرێم، داهات‌و خێری نەوت لەوڵێ‌تەکە لە ماوەیەکی کورتدا بەسەر نوخبە حوکمڕانەکەو نزیکەکانیان دابەش کراوەەو زۆرینەی کۆمەڵگاکەش هەژار کەوتووە، ئەم مەسرەفگەراییە بۆتە فاکتەرەی جیا کردنەوەی چینەکانی ناو کۆمەڵگا کێشانی سنورو جیاکردنەوەی ئەوانەی کە هەیانەو ئەوانەی کە نیانە، دەوڵەمەندەکان بوونەتە مەسرەفگەرا ڕاقییەکان ،زۆرینەی کۆمەڵگاکەش دەیانهەوێت مەسرەفگەرا بن‌و بەشدار بن لەجوانییەکانی مەسرەفگەرایی، بەڵام داهات لەگەڵیاندا نییەو لێرەوە شڵەژانی پێوانەیی دروست دەبێت.
گۆڕانی سێکس بۆ بابەتی مەسرەفگەرایی سێکس، کرین‌و فرۆشتنی چێژ لەهەرێمدا باسێکی تری لێکۆڵینەوەکەیە. باس لەوە دەکات کە لە دوای کەوتنی ڕژێمەکەی سەداممەوە پیشەسازی سێکس بۆتە جۆرێک لە بازرگانی پارە پەیداکردن و ستراتیژیەتی خۆسەپاندن، گوتاری ئەخلاقی و دینی لەکوردستاندا ئەوەیە کە سێکس بەر لە هاوسەرگیری کردەیەکی گوناه و تاوان و خراپە، بەڵام لەگەڵ ئەم گوتارە واقعێکی کۆمەڵایەتی هەیە کە سێکس بۆتە کاڵاو لە ناو کۆمەڵگاکە بۆتە بابەتی بازرگانی، ئەمەش دۆخی شڵەژانی پێوانەیی دروست دەکات، بازرگانی سیکس تا ئەو شوێنە دەڕوات کە بە ئاشکرا دەچێتە ناو هەموو مەوداکانی کۆمەڵگاوە .سێکس دەچێتە ناو مۆڵەکان و بازار و فیلم و شوێنە گشتییەکانەوە، سێکس دەچێتە ناو ئینتەر نێت و تۆرە کۆموەڵایتییەکانەوە نمایشکەرانی لەشە سێکسییەکان و بایەخدان بەو هونەرماندانەی کە دەنگیان خۆش نییەو لەش و لاریان جوانە، ڕێکخستنی کێ بڕکێی شاجوان‌و سەنتەرەکانی لەش جوانی، گرنگیدانی میدیای کوردی بەسێکس، بەکورتی چێژی جەستەو سێکس بۆتە فەرهەنگێکی تازەو ئاشکراو پێچەوانە بەو فەرهەنگی دینی‌و ئەخلاقیەی کە سێکس وەکو پرۆسەی مندال خستنەوە یان شتێکی نهێنی دەازنێت، ئەمەش دیسانەوە مەسەلەی شڵەژانی پێوانەیی قەوی تر دەکات.
لە بەشێکی کۆتایی لێکۆڵینەوەکەش چاو لەئاستی ڕاستییەک داناخات‌و یارمەتیمان دەدات بۆ ئەوەی جگە لەو زیانە گەورانەی مەسرەفگەرایی لەسەر کۆمەڵگا، لەگەڵ ئەوەشدا دەچیتەوە سەر ئەو ڕوانینەی کە مەسەلەی مەسرەفگەرایی بواری پۆزەتیڤیش لەبەردەم کۆمڵگەکە دەکاتەوە، بازار وشوێی نوێی دەستەجەمعی لە هەرێمدا کراوەتەوە ژنان و پیاوان بەڕادەی فراوان چی بەجیا یان پێکەوە سەردانی ئەو شوێنانە دەکەن و ئافرەتان لە مەجالی شەخسیەوە دەبەنەوە ناو مەجالی گشتی، ئەو مەسرەفگەراییە وەدەکات ژنان بواری زیاتریان لە بەردەما بکرێتەوە پێگە گرنگەکانی ناو دەسەڵێ‌یت بگرنەدەست.
بەکورتی لێکۆڵینەوەکە پێ لەسەر ئەوە دادەگرێت کە بەمانەیەکی گشتی لەکوردستاندا نەژیانی سیاسی نەژیانی ئابوری نەکۆمەڵایەتی‌و نەدین نەئەخلاق هیچیان خاوەنی بەهاو یاسا نین، یاسایەک نییە بەڕێوەیان ببات دۆخێکی گەورەی نائومێدی دروستکردووە، تاکەکان ئەشێ لەناشێ جیا ناکەنەوە، باش‌و خراپ تێکەڵ بونە، قەیرانی متمانە دروستبووە، بەشی زۆری کۆمەڵگاکە لەدۆخێکی خراپی دەرونیدان کە نەدەتوانن ئاوا بمێننەوەو نە دەتوانن خۆیان لەگەڵ بەها تازەکاندا بگونجێنن، لێرەدا شڵەژانی پێوانەیی دروستدەبێت و ڕێژەکانی خۆکوژی ئافرەتان لەسەر ئەو فاکتەرە زیاتر دەبێت.