کورد بەشێوەیەکی گشتی خاوەن مێژویەکی سەخت و پڕ لە ئاڵەنگاریە ، بەتایبەتی سەدەی ڕابردوو کە سەدەیەکی پڕ لەمەرگەسات و چەوساندنەوەو هەرەشەبووە بۆ گەلانی ژێر دەستە و کوردیش لەو چوارچێوەیەدا . میللەتێکی چل ملیۆنی خاوەن خاک و شارستانیەت بێ بەش کراوە لە سەرەتاییترین مافەکانی و بگرە بوونیشی لەژێر هەرەشەدابووە. باشوری کوردستان هەرچەندە لە رووی رێژەی دانیشتوانەوە سێیەمین پارچەی کوردستانە لە دوایی ( باکورو رۆژهەڵات)، بەڵام زەمینەی بەدەست هیێنانی مافەکانی و ئازاد کردنی بەشێکی زۆری خاکەکەی زۆر پێشی پارچەکانی تر کەوتووە. ئاشکرایە باشور بێبەش نەبووە لەو کوشتن و برین و سەرکوت کردنەی بەسەر گەلی کورد هاتووە لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و هەر بۆیەش بۆ رزگاری نیشتیمانی شۆرشی خوێناوی هەڵگیرساندووەو لەو پێناوەشدا قوربانی گەورەو بێ شوماریداوە. هەر لەسەرەتای سەهەڵدانی شۆرشی ئەیلولدا باشور هیوای بەپارچەکانی تر بەخشی و بوو بە پەناگەیەک بۆ لەباوەش گرتنی شۆرشگێرەکانی پارچەکانی تر و تاکو ئەمرۆش ئەم پارچەیە داڵدەیەکە بۆ رۆڵەکانی پارچەکانی تر. ئەوەی مایەی خۆشحاڵیە هەمیشە لە رۆژگارە سەخت و چارەنوسسازەکاندا کورد توانیوێتی سنورەدەستکردەکان تێک بشکێنێت و بەهانای یەکترەوە بچن ، نمونەی زیندوش بۆ ئەم هاوسۆزی و خەمخۆریە هێرشی داعش بوو بۆسەر هەرێمی کوردستان و رۆژئاوا ، کە سەنگەرەکانی بەرگری ئاڵاوواڵابوون بە پێشمەرگەو شەرڤانانی کوردی هەرچوار پارچە ، ئەمەش بەهەموانی پیشاندا کە کورد نەتەوەیە و ئەگەر چی هەنديکجار سنورە دەسکردەکان و حزب و ئایدۆلۆجیای جیاواز بەش بەشمان بکات بەڵام لەکاتی پێویستتدا ئازار و خۆشیەکان لەگەڵ یەکتر بەش ئەکەین. لەلایەکی ترەوە نەورۆزی ئەمساڵ و رووداوە گەرمەکانی سوریا و لوبنان و تورکیا و غەزە ئەو راستیەیان باشتر سەلماند کە چارەنوسی کورد لە هەرچوارپارچەکەی کوردستان بەیەکەوە گرێدراوە. بۆیە هیوادارین پرۆسەی ئاشتی لەتورکیا و سوریا پێگەی کورد لە رۆژهەڵاتی ناوەرست بەهێزتر بکەن. باشوری کوردستان لە ئێستادا هەرێمێکی دستوریە و دەسەڵاتەکانی خۆی لە چوارچێوەیەکی یاساییدا لەسەر خاکەکەی خۆی بەرێوە ئەبات و بەپێی دستوری هەمیشەیی عێراق کورد هاوبەشێکی سەرەکیە لە دەوڵەتی عێراقدا، واتا بەپێی بنەماکانی سیستەمی فیدراڵی کورد جگە لە بەرێوەبردنی هەرێمەکەی خۆی کە سیستەمێکی یاسایی تەواوە ( نظام قانوني متكامل) مافی بەشداری هەیە لەدەسەڵاتە فیدراڵیەکان و هیچ کەس و لایەنێکیش بەشێوەیەکی راستەوخۆو راگەیەندراو ناتوانن دژی ئەم مافانە بن ، هەرچەندە لە نێوان هەردوو حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵی کێشەی چارەسەرنەکراو بەردەوام ( مزمنة) هەیە بەڵام چارەسەرکردنیان مەحاڵ نیەو ئەکرێت چارەسەر بکرێن. کێشەکانی هەرێم و بەغداد لینکی راستەوخۆیان هەیە لەگەڵ کێشە ناوخۆییەکانی هەرێم، چونکە ئەگەر لەهەرێمی کوردستان حکومەت وپەرلەمانێکی بەهێزمان هەبێت بەغداد بەشێوازێکی جیاوازتر مامەڵە لەگەڵ هەرێمی کوردستان ئەکات، بەداخەوە لە ئێستادا مامەڵەی حکومەتی فیدراڵی لەگەڵ هەرێم لە ئاستێکی نا هاوسەنگدایە ئەوەش بۆ ئەوە ئەگەرێتەوە کە کێشە ناوخۆییەکانی هەرێمی کوردستان گەیشتووە بە خاڵی چەق بەستن و هەرێمیان لەبڕست خستووە. ئەمرۆ سەرۆک بارزانی لە کۆنگرەی هەردوو رێکخراوی قوتابیان و لاواندا چەند بابەتێکی گرنگی باس کرد ، لەوانەش بابەتی مووچە و پێکهێنانی کابینەی دەیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان. لەبابەتی مووچەدا ووتی نابێت چیتر بابەتی مووچە بەو شێوازە بێت کە مامەڵەی دەروەزەچی- سواڵکەر لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکرێت، پاشانیش سەبارەت بە کابینەی دەیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان ووتی ئەبێت یەک حکومەت، یەک پەرلەمان ، یەک هێزی پێشمەرگە هەبێت و پەنجا بەپەنجا قبوڵکراو نیە. ئەم بابەتانە گرنگن و ناکرێت چیتر پشتگوێ بخرێن و دیزە بەدەرخۆنە بکرێن بۆیە من وای ئەبینم هەردوو بابەتەکە پەیوەندی راستەوخۆیان بەیەکترەوە هەبێت،چونکە ئەگەر هەرێمی کوردستان خاوەن حکومەت و پەرلەمان و هێزی پێشمەرگەی یەکگرتووبێت و حکومەتەکە حکومەتی خەڵک بێت و متمانەی هەمووان و پشتیوانی جەماوەری هەبێت ئەوکات لەبەغداديش مامەڵەی هاوسەنگی لەگەڵ ئەکرێت و لە پێگەیەکی بەهێزەوە گفتوگۆ لەگەڵ دەسەڵاتی فیدراڵی ئەکات. بۆیە زۆر پێویستە هەرێمی کوردستان خۆی لە جەق بەستویی رزگار بکات و چیتر گیرۆدەی دوو هێزی پێشمەرگە و دوو ئاسایش و پۆلیس و دوو ئیدارە نەبێت و ببێت بەخاوەنی حکومەتێکی سەرتاسەری متمانە پێکراوی خاوەن دەسەڵات تاکو بتوانێت لەئاستی رووداووپێشهاتەکانی ناوچەکەدا بێت. ئایا چۆن دەتوانرێت لەو چەق بەستوییە رزگار بین؟ سەرەتاکانی دابەشکاری ئەگەرێتەوە بۆ کێشەو ململانێ ناوخۆییەکانی ناوەراستی شەستەکانی نێوریزەکانی پارتی و ئەم بابەتەش تاکو ئەمرۆ درێژەی هەیە و نەمانتوانیوە تێی بپەرێنین. باشترین رێگا بۆ سرینەوەی ئەم هێڵە ترسێنەرە هەڵبژاردن و خۆ پەیوەست کردنە بە ململانێی شارستانی و دیموکراسی . ئەم بابەتەش ئازایەتی و بروا بەخۆبوونی ئەوێت ، بەپێی لۆجیکی سیاسی و دیموکراسی ناکرێت بەپارتی بوترێت تۆ سەرەڕای ئەوەی براوەی هەڵبژاردنی دەسەڵات بەجێ بهێڵەو ببە بە ئۆپۆزسیۆن ، بۆیە بۆ ئەم قۆناغە بەرای من یەکێتی ئەتوانێت ئەم رچەیە بشکێنێت و ببێت بەئۆپۆزسیۆن و دەرفەت بەپارتی بدات بەبێ یەکێتی حکومەت دروست بکات ، چونکە یەکێتی خۆی بەسەرکەوتوی هەڵبژاردن ئەزانێت و ئەنجامەکانی بەدڵ بووە و پەسەندی کردووە ، کەواتە هەڵبژاردنەکەو ئەنجامەکەی بە دروست لەقەڵەم ئەدات و دان بەوەشدا ئەبێت کە دەرئەنجامی هەڵبژاردن پارتی کردووە بە خاوەنی (٣٩) کورسی پەرلەمان و یەکێتیش خاوەنی (٢٣) واتا پارتی سەرکەوتووی یەکەمە . کەوایە تۆپ لە گۆرەپانی یەکێتیە و ئەبێت یەکێتی دەرفەتێک بەپارتی بدات تاکو (٤) ساڵ حوکمرانی بکات و خۆشی وەکو ئۆپۆزسیۆن بمێنێتەوە، ئەمە تاکە رێگایەکە کە واتا بۆ هەڵبژادن و دیموکراسی لەهەرێم بگەرێنێتەوە و متمانە دروست بکاتەوە و دەنگی هاوڵاتی بکات بەسەنتەر ، یەکێتی ئەگەر خاوەنی دەنگدەری راستەقینە بێت نابێت لەوە بترسێت کە لەدەسەڵات نەما دەنگدەریشی نامێنێت یاخود بترسێت لەوەی کە حکومەت ببێت بە ئامرازێک بۆ یەکلاکردنەوەی ململانێکان و پارتی لە رێگای حکومەتەوە هەڵی لوشێت. بەداخەوە ئەو ترسەی کە کوردی باشور بەرامبەر بەیەکتر هەیەتی گەیشتوە بەئاستی تۆقین و قاڵبی سروشتی تێپەراندووە . ئەمە هەڵەیەکی کوشندەیە و هەرێمی کوردستانی ئیفلیج کردووە. دەکرێت ئێمە بیر لە ئەزموونی حزبە عەرەبی و تورکمانیەکانی کەرکوک بکەینەوە کە لە ساڵی (٢٠١٤ تاکو ٢٠١٧) لەژێر هەژموونی ئیداری و ئاسایشی کورددا بوو گۆرەپانەکەشیان چۆڵ نەکرد و دەنگدەرەکانیشیان لەدەست نەچوو. هەروەها دوا ئەزموونیش بریتیە لە هەڵوەشاندنەوەو چەکدانانی پەکەکە لە پاش پەنجا ساڵ خەباتی خوێناوی ئەمرۆ ئامادەن خەباتی مەدەنی و دیموکراسی بکەن لە نێو پەرلەمانی تورکیادا.کەواتە هیزی حزبی سیاسی لە وزەو تینی پەیوەست بوون و ئینتیمای ئەندامەکانێتی نەوەکو هێزی چەکدار. بۆیە دەکرێت کورد لەباشور پەیماننامەی شەرەف لەگەڵ یەکتر ببەستن و حکومەتی هەرێم لە جەق بەستویی رزگار بکەن و حکومەت بکرێت بەحکومەتێکی خزمەت گوزاری و ململانێی ئەحزاب لە شێوازی کلاستیکیەوە بەرەو شارستانیەت ببردرێت. کەس ناتوانێت نکۆڵی لەوە بکات کە هەرێمی کوردستان پێشکەوتنی گەورەی ئابوری و دیبلۆماسی بریوە و ئەگەر ئەو جەق بەستنە نەبوایە زیاترو زیاتریش ئەچووە پێش ، بۆیە ناکرێت بەهۆی ململانێی ناشارستانیەوە ئەم حکومەتە و دەرفەتە مێژووییەکان ئیفلیج بکرێن، چونکە ئەم هەرێمە بەری رەنج و زەحمەت قوربانیدانی خەڵکەو زەمینەی پێشکەوتنی بەهێزی هەیە بەڵام ئەوە خۆمانیت ئەمانەوێت لەپەلوپۆی بخەین. کەواتە ئەگەر بمانەوێت حکومەت لە دۆخێکی سروشتیدا هەناسە بدات ئەبێت ئەو بەستەڵەکە بشکێنین کە تەوافق بکرێت بەشوێنگرەوەی دیموکراسی و پشک پشکێنە بکرێت بە پێوەری دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکان. هەرێمی کوردستان بەو ڤێرژنە کۆنەوە ناتوانێت خاوەن ستراتیجێک بێت کە ئایندەیەکی گەش و پارێزراو و هاوزەمان لەگەڵ نەخشەی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەراست بۆ خۆی مسۆگەر بکات.