ئا: ئاوێنە
"كیبۆتس" وشەیەكی عیبریەو بەمانای كۆمەڵگە دێت، گوندێكی هەرەوەزییە لەئیسرائیل، كە رۆڵێكی گەورەو گرنگی لەبەرهەهێنانی بەروبومی كشتوكاڵی‌و پاراستنی ئەو وڵاتەدا بینیوە.
ئەم رۆژانە كە كۆرۆنا نیوەی دانیشتوانی گۆی زەوی كردوەتە كونی ژورەوەو زۆربەی وڵاتان سنورەكانیان دادەخەن، مەسەلەی بەرهەمهێنانی خۆراكە سەرەكیەكان بۆ هەموو گەلانی دنیا بوەتە مەسەلەی مەرگ‌و ژیان، كیبۆتسەكانی ئیسرائیل، ئەزمون‌و نمونەیەكە كە دەكرێت كورد بۆ بەدیهێنانی خۆبژێویی چاوی لێبكات.
كیبۆتس گوندو كۆمەڵگەیەكە كە تەنها لەئیسرائیل بنیاتنراوەو تایبەتە بەو وڵاتە، لەهیچ وڵاتێكی دیكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و جیهاندا ئەم جۆرە گوندە بوونی نییە، كە لەسەر پرەنسیپی موڵكایەتی گشتیو هەرەوەزیی بەرهەمهێنان دامەزراوە، لەكیبوتسدا موڵكایەتی هاوبەش لەئامێری بەرهەمهینان، یەكسانی لەهەل‌و كار‌و خوێندن‌و پەروەردە‌و ئامڕازی هاتوچۆو هەموو لایەنەكانی پەیوەست بەژیان پەیڕەو دەكرێت، بوون بەئەندام بوونیش ئارەزوومەندانەیە، كیبۆتسەكان بەرپرسیاریەتی هەموو كاروبارێكی ژیان‌و دابینكردنی پێداویستی كۆی ئەندامەكانی خۆیان لەئەستۆ دەگرن بەدرێژایی ژیانیان، ژمارەی دانیشتوانی كیبۆتسەكان لەنێوان 600 بۆ 1000 ئەندامدایە، كە بەپێی پرەنسیپی سۆسیالیستی بنیاتنراون‌و لەڕووی ئابورییەوە تەنها پشتیان بەكشتوكاڵ بەستووە، لەكیبۆتسدا هەر كەسێك بەئەندازەی توانای كار دەكات‌و بەئەندازەی پێویستیەكانیشی سوود لەداهاتی گشتی دەبینێت.
دامەزراندنی كیبۆتسەكان، دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی بیستەم، كە هەزاران جولەكە لەتاو جەورو ستەم‌و چەوسانەوە لەروسیاو ئەوروپای رۆژهەڵاتەوە كۆچیان كرد بۆ ئیسرائیل‌و ساڵی 1909 یەكەم گوندی هەرەوەزی كیبۆتسیان لەسەر روباری ئەردەن دامەزراند، ئەم جولەكانە زیاتر لەژێر كاریگەریی چەپەكانی روسیادا بوون.
پاشان لەدەیەی 1920ەوە بووە رێگەیەك بۆ نیشتەجێ كردنی جولەكەكان‌و لەدەیەی 1930و 1940یشدا بووە ئەو بەردە پتەوەی كە دەوڵەتی ئیسرائیلی لە1948دا لەسەر دامەزراو بە بەردی بناغەی ئەو دەوڵەتە دادەنرێت، كە جگە لەوەی لەوكاتەدا نزیكەی 50%ی كۆی گوندە كشتوكاڵیەكانیان پێكهێناوە، لەبواری سیاسی‌و سەربازیشەوە كیبۆتس رۆڵێكی گرنگی بینیوە، كە زۆربەی نوخبەی سیاسی‌و سەربازی دەسەڵاتداری ئیسرائیل هەتا حەفتاكانی سەدەی رابردوو ئەندامی كیبۆتسەكان بوون، هەر لەدێڤید بن گۆریۆنی داكەزرێنەری دەوڵەتی ئیسرائیلەوە بگرە تا دەگات بەموشێ دایان‌و شەمعون بێرێز‌و یەغال ئالون.. هتد، هەروەها یەك لەسێی وەزیرەكانی ئیسرائیل لەماوەی نێوان ساڵانی 1949ەوە تا 1967 كاریان لەكیبۆتسدا كردووە، وەك خۆشەویستییەك بۆ ئەو خاكە‌و پابەند بوون بەو روبەرە زەویەی كە دەوڵەتی جولەكەی لەسەر دادەمەزراوەو لەلایان پیرۆزە. هەر لەو ماوەیەشدا كیبۆتسەكان 40% كۆی بەروبومی كشتوكاڵیلیان بەرهەمهێناوەو 7%ی هەناردەكردنی ئیسرائیل بۆ دەرەوە بەرهەمی كشتوكاڵی كیبۆتس بووە.
كیبۆتس گرنگترین دامەزراوەی جوڵانەوەی جولەكە بووە‌و یەكێكە لەگرنگترین ئەو دامەزراوە نیشتەنیانەی كە دەوڵەتی ئیسرائیلیش لەڕووی ئەمنی‌و سەربازی‌و ئابورییشەوە پشتی پێبەستووە، تەنانەت لەهەڵبژاردنی شوێنی كیبۆتسەكان بایەخی سەربازیی بەپلەی یەكەم رەچاو كراوە، كە وەك پشتێنەیەك دەوری ئیسرائیلیان داوە‌و ئەندامەكانی نەك هەر لەسەر كشتوكاڵ رادەهێنرێن بەڵكو مەشقی سەربازی‌و چەكیشیان پێدەكرێت‌و سنوری ئیسرائیلیش دەپارێزن، كیبۆتس بەوەش ناسراوە كە بەهای سەربازی لەئەندامەكانیدا دەچێنێت‌و ئینتیما بۆ نەتەوەو دەوڵەت دەخاتە سەروو هەر ئینتیمایەكەوە.
ئەوان هەر لەسەرەتاوە كە هاتونەتە ئیسرائیل‌و تێیدا نیشتەجێ بوون چەكدار كراون‌و بەرگریان لەخۆیان كردووە لەبەرامبەر ئەو هێرشانەی لەلایەن فەلەستینییە عەرەبەكانەوە دەكرایە سەریان، دوای دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیلیش بەدرێژایی سنوورەكانی ئەو دەوڵەتە كیبۆتس بنیاتنران‌و شوێنی نیشتەجێ بوون‌و حەوانەوەی كۆچبەرانی تازەهاتوو بوون.
هەرچەندە كیبۆتس بایەخی خۆی هەبووەو تا ئێستاش نزیكەی 380 كیبۆتس لەئیسرائیلدا هەن‌و 129 هەزار كەسیان تێدا نیشتەجێیە، بەڵام لەدەیەی 1980ەوە كیبۆتسەكان گۆڕانكاریی ریشەیی ئیدارییان بەسەردا هاتووە، كە ئیتر تەنها خەریكی كشتوكاڵ كردن نین‌و رێگە بەتایبەتی كردنیش دراوە.
بەڵام هێشتا ئەمەش لەبایەخدانی ئیسرائیلی بەكەرتی كشتوكاڵ كەم نەكردوەتەوە‌و شەمعون بێرێزی سەرۆكی پێشووی ئیسرائیل بەردەوام جەغتی لەسەر پێویستی باڵادەستیی ئیسرائیل كردەوەتەوە لەبواری كشتوكاڵدا. ئیسرائیل جگە لەگەنم‌و برنج، 95%ی پێویستیە خۆراكیەكانی لەناوخۆدا بەرهەمدەهێنێت، بەمەرجێك روبەرەكەی هەر هێندەی پارێزگای سلێمانیەو زیاتر لە 8 ملیۆن كەسی تێدا دەژی، نیوەی خاكی ئیسرائیلیش بیابانە‌و تەنها 20% بەكەڵكی كشتوكاڵ كردن دێت‌و رێژەی ئاویشی بەراورد بە كوردستان كەمترە.
لەساڵی 2010دا هەناردەی بەروبومی كشتوكاڵی ئیسرائیل 2 ملیار دۆلار بووە، ئیسرائیل خاوەنی باشترین جۆری كشتوكاڵ كردن‌و شارەزایی لەخانووی پلاستیكی‌و زانستی ئاودێری‌و تەكنیكی نوێ‌‌و ئامێر‌و كەرەسەی كشتوكاڵی‌و ئاژەڵدارییە، كە كۆمەكی تەكنیكی‌و مادی بەوڵاتانی دیكەش دەكات، لەئیسرائیلدا باشترین جۆری مانگا پەروەردە دەكرێت لەڕێگەی رێخستنی كێڵگەو گەشەدان بەجیناتەوە، ئیسرائیل باشترین جۆی تۆژینەوەی كشتوكاڵی تیا دەكرێت. ئیسرائیل توانایەكی گەورەی هەیە لەبەرهەمهێنانی بەروبومی زستانەدا، لەبەرئەوەی ئەوروپا‌و ئەمەریكای لەو وەرزەدا كردووەتە بازاڕی سەرەكی بەروبومە كشتوكاڵییەكانی كە ئەو دوو كیشوەرە لەو وەرزەدا بەفرو بەستەڵەك دەیانگرێتەوەو پێویستیان بەهاوردەكردنی میوەو سەوزەواتە.
لەئیسرائیلدا، جۆرێكی دیكە لەگوندی كشتوكاڵی هەیە پێیدەوترێت مۆشاف، كە هەموو خێزانێكی نیشتەجێی گوندەكانی، یەكەیەكی ئابوری سەربەخۆیە‌و بەشێوەیەكی سەربەخۆ پارچە زەوییەكی تایبەت بەخۆی بەرێوەدەبات، سندوقی نەتەوەیی جولەكە خاوەنی موڵكەكانی مۆشافە‌و ئێستا 450 گوندی لەمجۆرە لەئیسرائیلدا هەن.