2020-02-21 4160
لاڤان له‌ئامێزی لوقمانی باوكیدا
ئا: محەمەد رەئوف
بەیانی رۆژی 3/4/2019 وەك هەموو رۆژەكانی دیكە مات و تێكشكاو و خەمبار( بەهۆی لێدان و داخكردنی بەردەوامی زڕداییكیەوە) بەرەو قوتابخانە بەڕێكەوت، لە پۆلی (دوو)ی سەرەتایی بوو لە قوتابخانەی ( شانازی تێكەڵاو ) لەگەڕەكی (ژیان)ی شاری هەولێر، ئەو رۆژە تەواوی وانەكانی خوێند و بە جانتایەك خەم و ئازارەوە لە كاتژمێر (11:40) خولەك كە قوتابخانە تەواو دەبێت، رێگەی ماڵەوە دەگرێتە بەر، لەبەر ئەوەی خانوی نوێیان درووست كردبوو لە ناوچەیەكی چۆڵ بوون، ئەو بە بێنازی و بێ هیواییەوە بەرەو ماڵ ملی رێگە دەگرێت، دوو رێگا دەبێت بۆ ماڵی خۆیان، ئەو رۆژە بە رێگا چۆڵەكەدا دەگەڕێتەوە، ، ئەو گروپەی كە لە دوو رۆژی رابردوودا وێنەیان گرتووەو بەرنامەیان بۆ دارشتبوو(بەوتەی باوكی)، سەر رێگەی پێدەگرن و لەگەڵ خۆیانی دەبەن ( پێشتر ئەوانی دەناسی چونكە پەیوەندیان لەگەڵ زڕدایكەكەی هەبوو) ئەو ناوچەیە گژووگیایەكی زۆری لێبووەو سەرەتای بەهاربووە،، دەیبەن و ئازاری زۆری دەدەن پاشان حەبی بێهۆشكەری دەدەنێ و دەستدرێژی دەكەنە سەری و جێی دەهێڵن، لەناو ئازاری جەستەو خوێنی دەستدرێژیدا بە بێ هۆشی لەو ناوچەیە فڕێی دەدەن.
ئەو (لاڤان لوقمان)ە كە لە هاوینی ساڵی (2011) لە دایك بووەو ئێستا تەمەنی لە (9) ساڵ نزیك دەبێتەوە ئەو كات تەمەنی تەنها (8) ساڵان بووە.
(ئەم زانیارییانەم لە لوقمان ئیسماعیلی باوكیەوە وەرگرت كە ئێستا لە دەرەوەی سنوری هەولێرە و نزیكەی (45)خولەك گفتوگۆمانكرد لەسەر ئەو تاوانە قێزەونەی بەسەر لاڤاندا هاتووە)
باوكی لاڤان چۆن زانی؟
لوقمان ئیسماعیل كە ( پێشمەرگەی خانەنشینە و لە ساڵی 1986 لە تیپی (86)ی دەشتی هەولێری یەكێتی لەگەڵ شەهید (رێبازی مەلا سلێمان) پێشمەرگە بووە).
لوقمان لە ساڵی 2014 لەگەڵ دایكی (لاڤان ) جیابوونەتەوە كە لاڤان تەمەنی تەنها (3) ساڵان بووە، دواتر دایكی لاڤان هاوسەرگیری كردۆتەوە، لوقمانیش لە ساڵی 2016 هاوسەرگیری لەگەڵ ئەم ژنەی ئێستاكردووە كە دەبێتە زڕدایكی (لاڤان).
دوای درەنگ كەوتنی لاڤان لە قوتابخانە هاوسەرەكەی ( رزدایكی لاڤان) تەلەفۆن بۆ لوقمان دەكات كە لاڤان نەهاتوەتەوە، بۆیە باوكی (لاڤان) كە كاسبەو كرێنی پێیە دەست هەڵدەگرێت لە كارو دەچێتە بنكەی پۆلیس بەڵام لە بنكەی پۆلیس پێی دەڵێن دەبێت سكاڵا تۆمار بكەیت و فەرمانی دادگا بهێنیت، ئەویش پێیان دەڵێت هەتا ئەو كارە دەكەم ئەگەر كچەكەم رفێندرا بێت دەگاتە حاجی ئۆمەران ( من نەمزانی كە پۆلیسیش دەستی تێكەڵە لەگەڵ تاوانباران " باوكی لاڤان").
دواتر لوقمان دەست بەگەڕان دەكات، لە مزگەوتێكی نزیكی ئەو ناوچەیە بانگەواز دەكات كە منداڵەكەی ونبووە، لە دەوروبەری كاتژمێر (2:30) خولەكی دوانیوەڕۆ ژنێك (لاڤان) دێنێت بۆ مزگەوت كە دۆزیویەتیەوە، ژنەكە دەڵێت" لەناو ئەو گیایە زۆرەدا منداڵەكەی بینیووە كە زۆر پەشۆكاو بووەو هەر هەستاوەو كەوتووەتەوە، چونكە "حەبی بێهۆشكەریان داوەتی"، بە وتەی لوقمان كاتێك گەییشتەوە دەستم لاڤان وڕو گێژ و مات بوو كە بردمەوە بە خێزانم وت"سەیری بكە بزانە چیە بۆ وا مات و گێژە" من ئەو كات نەمزانی خێزانەكەم تاوانبارەو دەستی لەو تاوانەدا هەیە "بۆیە هەرزوو جلكەكانی هەموو شۆردبوو بە فاست چونكە خوێنی زۆری پێوە بوو ئەویش بۆ شاردنەوەی تاوانەكە".
بە وتەی لوقمان "سەرەتا نەمزانی دەستدرێژی كراوەتە سەر بەڵام كە قسەم لەگەڵ دەكرد "وەكی برێی" ووڕ بوو دوای چەند رۆژێك هەر وابوو، دواتر بردمە ماڵی دایكم، چونكە دەمزانی لە ژنەكەم دەترسێت و ترساندویەتی، لە ماڵی دایكم قسەكانی دركاند كە دەستدرێژی كراوەتە سەرو لەلایەن زڕدایكیەوە چەندین جار لێی دراوەو داخكراوەو نەیوێراوە قسە بكات، بە پێی گێرانەوەكەی باوكی" بردمە لای پزیشكی دادوەری رزگاری پزیشكەكان وتیان ئەو كچە " لەهەردوولایان تەخسیریان پێنەكردووە" ئەو منداڵەیان وێرانكردووە "لە پێش و لەدواوە"، تەعزیبێكی زۆریش دراوە، پزیشكەكە وتی ئەوانە " هەقی شەت و پەتكردیان هەیەو بەتەور لەت لەتیان بكەیت"، ئەوكات بەتەواوی زانیم كە كچەكەم دەستدرێژی كراوەتە سەری.
بۆیە چەندین جار بردوومەتە لای پزیشكی دەرونی تا منداڵەكە هاتەوە سەرخۆ، چونكە زۆر مات و ووڕ و بێدەنگ بوو.
كێ كارەكەی كردبوو؟
بەپێی وتەكانی باوكی لاڤان، تاونەكە دەستی هاوسەرەكەی تیابوو، ئەوەی كارەكەشی كردبوو ( كوڕی خوشكی) هاوسەرەكەی بووە (زڕدایكی لاڤان)، كە لە كۆنگرە رۆژنامەوانیەكەشدا ناوی هێنا (ئیبراهیم ئیسماعیل عوسمان)، كە "چەندین جاری تر ئەو جۆرە تاوانەی ئەنجامداوە و مامۆستاو بەڕێوەبەری قوتابخانەكەش دەزانن" باوكی لاڤان وای وت.
بەپێی گێرانەوەی باوكی لاڤان، ماڵی خوشكی هاوسەرەكەی ماڵی ( ئیبراهیم ئیسماعیل) لەگەڕەكەكەی خۆیان كێشەیان لەگەڵ دراوسێكەیان هەبووە، ئەوان دەیان وت منداڵی ئەو دراسێیەمان وای لە (لاڤان) كردووە، زڕدایكی لاڤان بە سزادان و داخكردن و ترساندن وای لە لاڤان كردبوو كە بڵێت منداڵی ئەو ماڵە وای لێكردووم، بۆیە هاوسەرەكەی لوقمان چەندین جار پێی وتووە دەبێت منداڵی ئەو ماڵە بكوژی، ئەویش بەهۆی ئەوەی ماڵی خوشكەكەی كێشەیان لەگەڵ هەبووەو دەیانویست كێشەكە بئاڵێننە ملی لوقمان ( باوكی لاڤان)ەوە.
بە وتەی لوقمان " ژنەكەم داوەكەی بۆ من و كچەكەم بوو، چونكە دەستی لەگەڵ ئەو گروپە تێكەڵ كردبوو".
"سەرەتا كە ئەم ژنەم هێنا نەمزانی دواتر بۆم دەركەوت كە دۆسیەی تری هەبووە لە دادگای دەشتی هەولێر تاوانی لە پێشینە و خراپەكاری زۆری هەبووە، پێشتر (5 ) منداڵی تری هەبووەو ئەوانی بەجێهێشتووە" باوكی لاڤان وای وت.
دادگای هەولێر
لەسەر سكاڵای باوكی لاڤان لە 15/4/2019 هەریەك لە ( هاوسەرەكەی و خوشكی هاوسەرەكەی و كوڕی خوشكی هاوسەرەكەی) بۆ ماوەی چوار مانگ زیندانی كراون، بەڵام دواتر بە كەفالەت ئازادكران، ئەو دوو تۆمەتبارەی تریش كە باوكی لاڤان لە كۆنگرە رۆژنامەوانیەكەدا ناوی هێنان ( دڵدار قاسم عەزیز، بەشدار قاسم عەزیز) كە دەستیان هەبووە لە تاوانەكەدا، نەگیراون و بە ئازادی دەسوڕێنەوە چونكە ئەوان دەستیان دەڕوات و خزمی بەرپرسی باڵان، بە وتەی باوكی لاڤان " سەرەتا پێیان وتم كە تۆ هیچ شتێكت پێناكرێت، چونكە ئەوانە پشتیان هەیە، ئەو چەكدارانە دەسوڕێنەوەو منەتی كەس نازانن"
باوكی لاڤان گومانەكەی لە پۆلیس لەوەوەیە " كە پۆلیس تۆمەتباران دەناسن و تەواوی بەڵگەكانیشیان لایە جلوبەرگی لاڤان و وێنەو كامێرای تاوانبارانیش" بەڵام دەیانەوێت كەیسەكە ون بكەن.
پێی بەدواداچوونەكانم لە پارێزەرو دادگای هەولێر دۆسیەكەی ( لاڤان) بە مادەی (393)ی سزادانی عێراقیەو لە دادگا نزیكەی (60) لاپەڕەیە، هێشتا بە كراوەیی ماوەتەوەو دانەخراوە، بڕیارە لاڤان و باوكی لاڤان و پارێزەرەكانی رۆژی یەكشەمە بچنەوە بەردەم داگا.
باوكی لاڤان گومانی تەواوی هەیە كە لەبەر ئەوەی ئەو گروپەی ئەو تاوانەیان كردووە ( كە باوكی لاڤان هەموویان دەناسێت و قسەی لەگەڵ كردوون) پشتیان هەیە بۆیە هەوڵی كۆتایی پێهێنانی دۆسیەكە دەدەن بە هەڕەشەو لە رێگەی پۆلیسەوە، پێشتریش چۆتە لای بەڕێوەبەری پێشوی پۆلیسی هەولێر بەڵام قسەی نەشیاوی پێوتووەو دەری كردووە، بۆ ئەوەی دۆسیەكە دابخات، تەنانەت پۆلیسەكانی دەرەوەی هانداوە بۆ ئەوەی لێی بدەن و دەری بكەن.
بەڵام شەوی رابردوو وتەبێژی پۆلیسی هەولێر قسەی لەگەڵ كردووە، دواتریش بەڕێوەبەری نوێی پۆلیسی هەولێر بە تەلەفۆن قسەی لەگەڵ كردووە، پشتیوانی وەزیری ناوخۆی بۆ دەربڕیوەو داوای كردووە بیبینێت، بەوتەی باوكی لاڤان قسەی ئەم بەرێوەبەرە زۆر نەرم و ئارام بووەو جیاواز بووە لە بەڕێوەبەری پێشوی پۆلیس، بەڵام باوكی لاڤان وتویەتی ئێستا لە دەرەوەی سنوری هەولێرە بەهۆی هەڕەشەكانەوە بۆیە رۆژی یەكشەمە لەگەڵ پارێزەرەكانی دەچێتە دادگا.
گومانی لە چی هەیە؟
بەپێی ئەو قسانەی كە لە كۆنگرە رۆژنامەوانیەكەو بە پێی ئەو گفتوگۆ دوورو درێژەی پێكەوە كردمان لە قسەكانیدا باوكی لاڤان چەند گومانێكی خستە روو:.
یەكەم: ئەو پێی وایە لەبەر ئەوەی پێشمەرگەی دێرینی یەكێتیەو لەگەڵ (شەهید رێباز) بووە دەستنیشانكراوە تۆڵەی لێبكرێتەوە، ئەوانەی ئەو كارەشیان كردووە خزمی بەرپرسە باڵاكانی ناوچەكەن.
دووەم: لەبەر ئەوەی ژنەكەی دەستی تێكەڵكردووە لەگەڵ گروپێكی مافیاییدا كە پێشینەیان هەبووە، ماڵی خوشكی ژنەكەی بەهۆی كێشەیان لەگەڵ دراوسێكەیان ئەم تێوە بگلێنن و دواتر ئەم كوڕی ئەو ماڵە بكوژێت و ئەو ماڵەش ئەم بكوژنەوە.
سێیەم: یەكێك لە لێكدانەوەكانی تر ئەوەیە كە ئەو منداڵە رێگر بووە و ئاگادار بووە لەو كارانەی كە زڕدایكەكە كردویەتی چونكە باوكی لاڤان بەردەوام لە كاسبی بووە، بۆیە ویستویەتی ئەو منداڵە دوور بخاتەوەو باوكی بینێرێت بۆلای دایكی راستەقینەی خۆی، یان بەهۆی ئەوەی دەستدرێژیكراوەتە سەر بیكوژێت، ئەو كات ژنەكە بە ئاسانی بتوانێت لەگەڵ ئەو گروپەدا چی بوێت بیكات.
روداوی هاوشێوە
- لە 9/6/ 2019 لە شاری دهۆك منداڵێك لە رەگەزی مێینە تەمەنی 10 ساڵ بەناوی(د ) لە لایەن پیاوێكی تەمەن 47 ساڵەوە دەڕفێندرێـت و دەستدرێژیی دەكرێتە سەر و دەكوژرێت.
- لە 5/7/2019 لە شاری هەولێر دەستدرێژیی سێكسی بۆ سەر كچێكی تەمەن 10 ساڵ هەبووە بە ناوی (دیلین) ئەو كەسەی دەسدرێژییەكەی ئەنجام داوە دیلینی كوشتووە و دانی بە تاوەنەكەیدا ناوە بە بڕیاری دادگا سزای لەسێدارەدانی بۆ دەرچووە».
"پیدۆفیلیا"
نەخۆشی ئارەزووی سێكسكردن لەگەڵ منداڵ (پیدۆفیلیا) یەكێكە لە هەرە دیاردە قێزەونەكان كە لە كۆمەڵگەدا روودەدات و زۆرجار بە بێدەنگی سەریدەنرێتەوە, د. هەڤین كەمال پسپۆڕی ئازارو نەخۆشیەكانی منداڵان پێی وایە " پیدۆفیلیا یاخود دەستدرێژكردنی سێكسی بۆ سەر منداڵ یەكێكە لەهەرە ترسناكترین كێشە تەندروستی‌و ئەخلاقیەكان كەهەڕەشە لە كۆمەڵگای نوێی‌و مۆدێرن دەكات و كاریگەریەكی ڕووخێنەری هەیە لەسەر منداڵ، لە ڕووی دەروونی‌و هەم فسێۆلۆژی، كاریگەریەكەشی درێژخایەن دەبێت لەسەر ژیانی، كێشەی سەرەكی ئەم حاڵەتە تۆقێنەرە ئەوەیە كەیەكێكە لەو دیاردانەی باسكردنی بڤەیە لە كۆمەڵگادا‌و هەمیشە كە باسێكی لەو شێوەیە دێتە پێش هەموو بێدەنگ دەبن لە ئاستی. زۆربەی جار هۆكارەكەی ئەوەیە كە مناڵە قوربانیەكە باسی ناكات بۆ كەسوكاری ئیتر ئایە لەترسا بێت یاخود لەنەزانییەوە، هەندێك جاریش ئەگەر كەسوكارەكە بشزانن كە شتێكی وا ڕوویداوە لەبەر عەیبە‌و نەریت‌و كلتوور باسی ناكەن "
زۆربەی جار ئەو كەسانەی دەستدرێژی دەكەنە سەر منداڵان لە خێزانی منداڵەكە نزیكن یاخود لە چوارچێوەی خێزانی منداڵەكەیان یاخود ناسراوو كەسێكی نزیكی ئەو خێزانە دەناسن، بەپێی ئامارێك كەلەسەر دەستدرێژی سەر منداڵان كراوە نزیكەی (75%)ی حاڵەتەكان بە هۆی كەسوكاری پلەیەك ودووی منداڵەوە یان لە لایەن تاكێكی ناسراوی خێزانەكەوە روودەدات وئەوانی تر بەهۆی كەسی نەناسراوەوە، زۆرجاریش لەلایەن خاوەن كار یان گروپی مافیاییەوە ئەو كارە دەكرێت.
گەلێ هۆكار هەن هاندەری ئەم بارەن و گرنگترینیان كەسێتی ئەو تاكەیە كە ئەم تاوانە دەكات و بوونی بارێكی نەخۆشی (پیدۆفیلیا)یە، واتا ئارەزووی سێكسی لەگەڵ منداڵ. تاكی دەستدرێژكەر زۆرجار لە منداڵیدا لە رووی جەستەیی، یان سۆزداری بە خراپی رەفتاری لەگەڵدا كراوە. بەپێی توێژینەوەكەی (گریگۆری دیكسۆن) لە 49%ی ئەو كەسانە دەستدرێژی سێكسیان كراوەتە سەر، لە منداڵیدا گرفتی پشتگوێخستنیان هەبووە. یان، یان باری كۆمەڵایەتی وئابووری و رامیاری و دەروونی وجۆری پیشەو بونی شوێنی گونجاو تەواو نەبووە.
مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو كەیسانە بۆ كۆمەڵگەی كوردی زۆر قورسە لاەیەك بەهۆی عەیبەی كۆمەڵایەتی كە ئاشكرای ناكەن، لەلایەك بەهۆی ئەوەی منداڵەكە قسە ناكات یاخود هۆشیاری خێزانی نیە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو كەیسە، كە خاڵی جەوهەری ئەوەیە دایك وبابەكان هێندە سۆزو خۆشەویستی و متمانە بدەنە مندالەكانیان تاكو هەر رووداوێك لە ژیانیاندا روویدات ئاگاداریان بكەنەوە و متمانەی گەورە هەبێت لە نێوانیاندا.
لێكترازانی كۆمەڵگە
رادكلیف براون زانای كۆمەڵناسی بەریتانی ( 1881 -1955) پێی وایە كۆمەڵگە لەچەند سیستمێك پێكهاتووە ( ئابوری، كۆمەڵایەتی، سیاسی، ئایینی، كۆنترۆڵی كۆمەڵایەتی، كلتوری) هەریەكێك لەم سیستمانە وەزیفەی تایبەتی خۆیان هەیە، كاتێك یەكێك لەو سیستمانە كێشەو خەلەلی دەبێت ئەوا كاریگەری لەسەر سیستمەكانی دیكەش درووست دەكات و دواجار كۆی سیستمەكە كێشەی تێدەكەوێت.
ئەم تیورەی ( رادكلیف براون) تەواو لەگەڵ بارودۆخی ئەمڕۆی كۆمەڵگەی كوردیدا دێتەوە، ئێستا كۆمەڵگەی كوردی كێشەی لە ( سیستمی سیاسی، ئابوری، كۆمەڵایەتی، كلتوری)دا هەیە، بۆیە تەواوی سیستمەكانی كۆمەڵگەی كوردی لەبەردەم قەیران و خەلەلی گەورەدان، تەواو كۆمەڵگەی كوردی پەرێشان كردووە، بەجۆرێك قەیرانی ئابوری و سیاسی هەرێم لەگەڵ كێشەی كلتوری و تەكنەلۆجیا، سیستمی خێزانی و كۆمەڵایەتی هەڵوەشاندووە، كۆمەڵگەیەكی دڵ رەق و روكوژ و خوێنرێژی درووستكردووە، ژینگەیەكی درووستكردووە بۆ گروپی مافیایی و دزو پیاوكوژ، رۆژانە گوێ بیستی رووداوی ناخهەژێن و قێزەون دەبین، بەردەوامی قەیرانی سیاسی و ئابوری هەڕەشەی گەورە لە سیستمی خێزانی دەكات، بەتایبەت بۆ كۆمەڵگەی كوردی كە پەیوەستە بە سیستمی خێزانیەوە، كێشەی خێزانی بە جۆرێك زیادی كردووە لە ساڵی 2012 دا رێژەی تەڵاق جیابوونەوە (10%) بووە بەڵام ئێستا بۆ (25%) زیادیكردووە، لە پارێزگای سلێمانی جیابوونەوە تەڵاق (31%)یە واتا لە هەرسێ پرۆسەی هاوسەرگیریەك یەكیان بە جیابوونەوە كۆتایی دێت، لەم بارودۆخەدا ئەوەی دەبێتە قوربانی منداڵە لە نێوان دایك و باوكیدا دەبێتە قوربانی و كۆمەڵگەش بەو شێواوی و پەرێشانیەوە منداڵ دەهاڕێت.
دەستدرێژیكاران دەخەسێنرێن
روداوەكان بۆ كۆمەڵگەی كوردی بە سانایی تێدەپەڕێت چەند رۆژێك روپەری میدیا و دڵ و روحی هاوڵاتیان داگیر دەكات و دواتر لەبیر دەبرێنەوە، كە دەبێت هەموو رووداوێكی هەژێنەر گۆڕانكاری درووست بكات و دەزگاكانی دەوڵەت لێپێچینەوە بكەن، حكومەت بەدوای چارەسەری بنەڕەتیدا بگەڕێت.
لە ساڵی 2016 كچێكی 14 ساڵان لە ئەندەنوسیا بوو بە قوربانی دەستدرێژی سێكسی و ئەوەش دەنگدانەوەی زۆری لەسەر ئاستی جیهان لێ كەوتەوە، ئەو منداڵە لەلایەن (7) پیاوەوە رفێندراو و دوای ئەوەی دەستدرێژی سێكسیان كردە سەر، بە چەقۆ كوشتیان.
ئەو روداوە كاردانەوەی زۆری لێكەوتەوە دواجار پەرلەمانی ئەو وڵاتە یاسایەكی پەسەندكرد، كە بەپێی ئەو یاسایە ئەوكەسانەی تاوانی لەو جۆرە ئەنجام دەدەن بە مادەی كیمیایی نەزۆك دەكرێن (دەخەسەێنرێن).