بێئومێدی،ترس، تێنەگەیشتن، بەرژەوەندی و چاوچنۆکی، ئێرەیی پێبردن، هەوای دەسەڵآتداری و رق و کینە، بەشێکن لەو نەخۆشیانەی کاریگەریان لەسەر مرۆڤ هەیە لە دانانی پلان و بڕیاردانی دروست یان نا دروست، ژیانی ئاسایی یان نائاسایی. کەسی توشبو بەم نەخۆشیانە کەسی ئاسایی نیە ، بیرلەڕابرد و ناکاتەوە، هەڵەی رابردوی دەیان جار دوبارەبوەوەی کەسانی پێشخۆی دوبارە دەکاتەوە، لە کاتێکدا دیارە دەرئەنجامی ئەم دوبارەکردنەوەیە کەوتنە نێو چاڵە، هەر خۆی بەتەنێ نا بەڵکە کەسانی تریش لەگەڵ خۆی پەلکێشدەکات.
لە مێژوی میللەتانی دونیا ئەم کەسە ناتەندروستانە زۆرن و کاریگەری خراپیان کردۆتە سەر رەوتی ژیانی میللەت و دواڕۆژی وڵات. ئەم کەسانە کەسانی ئاسایی و بەدەسەڵاتیش دەگرێتەوە. ژمارەیان بەندە بە بندەستی یان سەردەستی و هۆشیاری ئەو میللەتەوە. لە میللەتانی سەردەستدا ژمارەی توشبوان و کاریگەری ئەم نەخۆشیانە بۆ سەر ئاسایشی گشتی کەمترە لە کەسانی سەر بە نەتەوەی بندەست.
میللەتی کورد وەک میللەتێکی بندەست و لە ناوچەیەکی پڕ لە رق و کینە و کەلتوری خۆسەپاندن و دواکەوتوی خێڵەکی کاریگەری ئەم نەخۆشیانەی پێوە دیارە، لە ئێستادا، دەتوانین بۆ چەند ئاستێک ریزبەندیان بکەین.
یەکەم: لە ئاستی کەسانی دەسەڵآتداری سیاسی و خێڵەکی
کەسانی توشبو بەم پەتایانە ئێجگار زۆرن، لە ئاستی سیاسییە حیزبیەکان دوبارەکردنەوەی دوبەرەکی و ناتەبایی و خۆ گیڤکردنەوەی کەڵەشێرانە بەرامبەر یەکدی و پەنابردن بۆ دوژمن و نەیارانی کوردستان بوە بە کەلتورێکی باو و بێنەنگی و بێشەرمکردن،. لە کاتێکدا ئەم کەسانە دەزانن مەرگی خۆیان و ماڵوێرانی کوردستانی لێدەکەوێتەوە، کەچی هەمان هەڵەکانی بزوتنەوە چەکداریەکانی رابردو دوبارە دەکەنەوە. سەرانی ئێستای حیزبی کوردی بەنمونە.
دووەم : لە ئاستی خێڵ:
خۆبەزلزانین و حەزی دەسەڵآتداری لای هەندێ کەسانی توشبو بەو نەخۆشیانە و بە هاندانی دەسەڵآتی سیاسی زیندوکردنەوەی بیری خێڵەکی لە برەودایە. هەندێ لەم سەرۆک خێڵآنە بەبیانوی ئەوەی دەسەڵآت نایان پارێزێ بۆیە پەنادەبەنە بەر هێزی خێڵ. بەشێ لەم هێزە لەلایەن دەسەڵاتی خۆماڵیەوە پشتیوانی دەکرێت بەشێکیشی لەلایەن نەیاران و دوژمنەوە. بۆ کەسێکی نەخۆش ئەم بیانوە لە جێی خۆیەتی چونکە نەبونی دادگاو و یاسا ونەبونی دەسەڵآتی دادپەروەرانە وڵآتی وەک جەنگەڵ لێکردوە: بەهێز بێهێز دەکوتێ.
سێیەم: لە ئاستی حیزب:
لە ناو حیزبەکاندا بە ئیسلامی و نائیسلامی پەنابردن بۆ نەیار و دوژمن بوە بە لاساییکردنەوە و باو، بەرامبەر یەکتر و میللەت هەڕەشەی پێدەکەن. نەخۆشیەکان بەجۆرێک کاریگەری لەم حیزبانە کردوە بیرنەکەنەوە و گوێنەدەنێ بەوەی ئەم جۆرە مامەڵەکردنە بەرزترین بەدڕەوشتی سیاسیە و مەرگی خۆیان و میللەتی لێدەکەوێتەوە.
چوارەم: لە ئاستی شەقامی کوردستانی:
خۆشبەختانە بەشی زۆری شەقامە گشتیەکە ئەم نەخۆشیانە کاریگەری بەرچاوی لێنەکردوە، دەنگێکی ناڕەزایی زۆر، ئومێدێکی شاراوە و خۆرێکخستنەوەیەکی شاراوەی باش لە ناوە و هەندەران لە هەناوی میللەتدا هەست پێدەکرێت و لە جوڵەی باشدایە. بەدەنگەوەچونی یەکتری شەقامی کوردی لە کاتی کارەسات و لێقەوماندا دەریانخستوە پێچەوانەی سەرانی حیزبەکان چەند یەکگرتون وهاوکاری یەکدین و سنوری دەستکردیان شکاندوە. ئەم پەیوەندیە لە لایەک دەریدەخات میللەت لە دۆڵێک و ئەوان لە دۆڵێک. لەلایەکی تر بونی ماتەوە وزەیەکی مەزن لە ناخی میللەتدا دەردەخات.
لای زۆرێک کە ئەو وزەیە هەست پێناکەن یان بێئومێدی سەرتاپایانی داگرتوە پرسیار دەکرێت، ئەی شەقام بۆ نەجوڵآوە؟ گولبژێری رۆشنبیری و سیاسی بۆ کپن؟ کەسە دڵسۆز و ناڕازیەکانی ناو حیزبەکان بۆ لەگەڵدا دەڕۆن؟ لە کاتێکدا نادادپەروەری لەوپەڕیدایە، پانتایی ئازادی بەرتەسک کراوەتەوە، گوزەران خراپە، وڵات خراپتر. بەڵێ ئەم پرسیارانە لە جێی خۆیانن و دروستن، دەکرێت لە شوێنی جیاجیاوە وەڵآمی جیاجیا بدرێنەوە. نەگۆڕینی ئەو ماتە وزە گەورەیە بۆ جوڵە وزە چەندین هۆکاری هەیە، لەوانە :
١-پەرتەوازەیی و کەمئومێدی بەشێکی زۆری دەنگە ناڕازیەکان دەرئەنجامی ناڕاستگۆیی و شکستی ئۆپۆزسیۆنە کورتهەناسە و بەرژەوەندخوازەکان.
٢- میللەت ئەم حکومەت وهەرێمە بە موڵکی خۆی دەزانێ، دامەزراوەکانی لا پیرۆزە. نایەوێت بەهەڵە و پەلەکردن کارەساتی ریفڕاندۆم دوبارەببێتەوە. ترسە لەم دەسەڵآتە نامۆیە: دەسەڵاتگەلێک و بەشێکی کارەکتەرە سیاسیە دەسترۆییشتوەکان لە ١٩٦٤ بۆ ئێستا سڵیان نەکردۆتەوە لە راکێشانی دەستی بێگانە بۆ سەر یەکتر و هەر جوڵەیەکی نیشتمانپەروەرانە. بەکورت میللەت لە ناپاکی دەسەڵآتە سەرەخۆرانە سڵدەکاتەوە.
٣-ئۆپۆزسیۆن لەم وڵاتە بە ئیسلامی و نائیسلامیەوە یان دەسەڵات ماڵی و دەستەمۆ یان ناشرینی کردون. بە ناڕاستەوخۆ بونە بەو راگرەی دیواری چەوتی دەسەڵاتیان راگرتوە. هەرچی بەشە ئیسلامیەکەیە جگە لە رۆڵبینینی ئەو کۆڵەگەیە خەریکی بەیەکدادانی شەقامن لە رێگەی زیندوکردنەوەی ئەو قوتابخانە کۆنە ئایینیانەی کە سەردەمیان بەسەرچوە: سەلەفی، ئەشعەری، وەهابی و ئیخوانی، شیعە و سونە. لە رێگەی پەیوەندی ئایینەوە لە دوژمن نزیک دەبنەوە، لاسایی ئەزمونی شکستخواردوی حیزبە نائیسلامیەکان دەکەنەوە، بە نمونە لە کاتێکا تورکیا و ئاکەپە دان بە حکومەتی دەستوری هەرێمی کوردستان نانێن و دژی بەرژەوەندی کوردستانن کەچی پەیوەندی لەگەڵ دەبەستن. ئەم ئیسلامیە سیاسیانە لە کاتێکدا ناتوانن و بوێری ئەوە ناکەن روبەڕوی دەسەڵات ببنەوە خەریکی شێواندنی شەقامن بەو نیازەی لە ریگەی دەستەمۆکردن و گەوجاندنی شەقامەوە بتوانن دەسەڵات بگرنە دەست. لەمەش چاو لە ئەزمونی شکستخواردی بزوتنەوەی ئیخوان دەکەن لە میسر.
سێیەم: هەڕەشەکردن بە بەغدا و دادگای فیدرالی
هەرێمی کوردستان بە پێی دەستور بەشێکە لە دەوڵەتی ئێراق، هەرێمێکە ئەرک و مافی دەستوری و یاسایی هەیە. لە چوارچێوەی ئەو دەستورە پێویستە هەردو حکومەتی هەرێم و بەغدا مامەڵە لەگەڵ یەک بکەن. بەڵآم ئەم مامەڵەکردنە هاوشێوەی پەیوەندیە گوماناویەکان لەگەڵ وڵاتانی هەرێمی، حیزب و کەسە حیزبیەکان دەستیان تێخستوە. لەبری دەستور، بەرژەوەندی حیزبەکان لە عێراق و هەرێم ئەو پەیوەندیە لە نێوان ئەو دو دامەزراوە دەستوریە دیاری دەکەن.
نەبونی ئەقڵیەتێکی دیموکراسی و رێزنەگرتی دەستور لە بەغدا و هەولێرهۆکاری دروستبونی کێشەکان و ئاڵۆزبونیانە. لەلایەن بەغدا تێنەگەیشتن لە پرسی گەلی کوردستان یان ویستی تینەگەیشتن هەیە، لە لایەن هەرێمیشەوە نەزانین و خۆنەناسینە لە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ بەغدای رکابەر. بەکارهێنانی فشاری دەرەکی بۆسەر یەکتر یەکێکە لەو نەزانی و رێگە خەتەرناکانە بۆسەر هەردولا. بە نمونە تورکیا هۆکاری سەرەکی بو لە تێکدانی گفتوگۆی یەکێتی نیشتمانی کوردستان و حکومەتی ئێراق لە ١٩٨٣، ئێستاش تورکیا دەیەوێ بۆ بەرژەوەندی خۆی هەمان رۆڵی ئاژاوەگێڕی لە نێوان هەرێم و بەغدا ببینێ. تورکیا دەیەوێ چاڵێک هەڵبکەنێ هەمو هەرێم و تا پشتیدەی ئێراقی تێبکەوێ. ئەم ئاژاوەگێریە شەقام دەیبینێ بەڵآم دەسەڵآت روی لێوەردەگێڕێ.
گەورەیی پرسی کوردستان و نەبونی دەسەڵات و ئەقڵێکی دیموکراسی لە بەغدا دەخوازێ لە گروپ و حیزب و کەسانی ناڕازی و رکابەری ئەم دەسەڵاتەی هەرێم لەبری هەڕەشەکردن بە بەغدا باشترە خۆیان کۆبکەنەوە و بە شێوەی گونجاو بۆ گۆڕینی ئەم دەسەڵآتە سەرەخۆرەیە روبەڕوی ببنەوە. خۆ ئەگەر هەڕەشەکردن بە بەغدا بە بیانوی لاری دەسەڵاتە لە هەرێم ، ئەوا بە دڵنیاییەوە هەم بەغدا لارترە وە هەم شارەکانی هەرێم زۆر لە شارەکانی خوار و ناوەڕاستی عێراق جوانترن، دەربارەی ژیانیش خەڵکەکەی خۆشگوزەرانترن.بۆیە ئەم جۆرە هەڕەشەیە وەک ئەوانی دی دەچێتە خانە بەدڕەوشتی حیزبی و سیاسیەوە. ئێراقیەکانیش پێویستە و باشترە بیر لە گۆڕینی هەردوو سەری خۆیان بکەنەوە. ئەم هەنگاوە لە دولاوە پێکەوەژیان و تەبایی و خۆشگوزەرانی و شکۆمەندی بۆ تەواوی ئێراق و هەریم دەستەبەردەکات.