موچە
پێویست ناکات فەیلەسوف یاخود گەمژە بین تا تێبگەین کە کێشەی موچە بۆ ئەو هاوڵاتیەی کە ژیانی خێزان و منداڵەکانی لەسەر ئەو برە کەمە موچەی کە حکومەتی هەرێم ناوبەناو بە ناز و نوز و منەتەوە وەک صەرافێک دەیداتێ هەراسان و بێئومێد و گرانبەها کردوە. هەرچی ورد و چەسپاو و رەوا و بەردەوام بکرێت بۆ دابینکردنی موچە کارێکی شایستەی بەرزنرخاندنە، بەڵام ! : 
هەواڵەکانی ئەم کێشەیە رۆژانە لە سەرجەم راگەیاندنەکاندا وەک هات وهاواری عەلوەکەی لێهاتوە، بەرپرس و وەزیر و نوێنەرانی حزبەکان بەراست وچەپدا کێبرکێیانە کامیان یەکەمە لە راگەیاندنی هەواڵی ناردنی تورەکەیەک دیناری قەرز لە بەغداوە بۆ هەولێر، هەندێکیشیان خۆی وەک پاڵەوانی ئەم " دەسکەوتە " نمایش دەکات. هاوکاتیش دەسەڵاتدارانی هەرێم لە سەرۆک وەزیران و بەرپرسە باڵاکانی حزبەکان تا موحاسبی فەرمانرەوایی ناحیەیەک رێگای بەغدایان کردوە بە رێگای کانی تا دەسەڵاتدارانی شۆڤینزمی مەزهەبی و نەتەوەیی، وەک خەزعەلی و مەهدی و عامری و مالکی و کازمی و سودانی و....، ئاورێک بدەنەوە و مشتێک پارە بەقەرز بۆ موچە بنێرن. ئەمە لە کاتێکدایە سەرۆکی کۆماری وێرانە کوردێکی ناسراوە و سەر بەو حزبەیە کە سەرکردەکەی مامەڵە لەگەڵ دەسەڵاتی دوفاقەیی بەغدا وەک قوڵایی ستراتیژی کورد دەکات.
بەتەنیشت ئەم رەتڵەی دەسەلاتیشەوە تابورێکی تر لە عێراقچیە رەسەنە تۆخەکان، تایبەت ئەوانەی گۆشەکراوی هزری عێراقچیەتی ژەنگ هەڵگەراوی ناو یەکێتی و پاشماوەکانیشیان لە گۆڕان و بزوتنەوە ئیسلامیەکاندا، بەخەستی و پەرۆشیەوە لەم کێشەیەدا کەوتونەتە گیانی دەسەڵاتی هەرێم و بە سەبەبکاری یەکەمی ئەم قەیرانە باسیان دەکەن. ئەم تابورە کە خۆی وەک قەڵغانی هاوڵاتی عەرزدەکات لەوانە پێکهاتوە کە کەلە سایەی حزبەکانیان بون بە بەرپرسی فەرمانرەوایی و بەناو نوێنەری کورد لە بەغدا و هەوڵێر و پارێزگاکان، ئیستاشی لە گەڵدا بێت کێشەی موچە و خانەنشینی و ئیمتیازاتیان نیە و بەدڵنیایەوە گیرفانەکانیشیان چەور و پرن.
لەبری ئەوەی پلانێک داریژرێت و جێبەجێ بکرێت کە هاوڵاتی کورد ببێتە بەرهەمهێنەر و ئابوری نیشتمانەکەی بخاتە سەر رێرەوێکی دروست کەچی ناشێت نەڵێم ئەم پەنابردنە بێسەروبەرە تاکلایانە بۆ بەغدا ئاماژەی حاشاهەڵنەگرە بۆ لاوازی و ناجێگیری بکەرەکان و غیابی هزرێکی مەودادور بۆ ئایندە.   
کاتێک بەرهەم سالح بو بەسەرۆکێک بۆ کۆماری عیراق سەرۆک وەزیرانەکەی، مستەفا کازمی، گەندەڵچی و دزی هێنا بۆ " شارە حەیاتەکە" و وەک فریادرەس و دۆستێکی کورد نمایش کرا، عیراقچیە رەسەنەکان هەڵمەتێکی خەستی راگەیاندنیان بەرپا کرد، وەک ئەوەی هەنگوینیان لە داری کلۆردا دۆزیبێیتەوە، کەوتنە هەڵدان بە شان و باڵای " حەرامیەکی بەغدا " دا. ئای کە کاڵفام و مەودای زاکرەمان کورت و کاڵن، هەر ئەو تاقمە سەردەمانێک پەرۆشانە بەردەوام بە شان و باڵی عادل عبدالمهدی دا هەڵیان دەدا، گوایە کەسایەتیەکی پاک و دۆستێکی راستەقینەی کوردە، دواتر ئەمریکیەکان کەشفیان کرد کە لە وەزارەتەکەی ئەم زاتە نزیکەی پێنج ملیار دۆلار بە ناوی پرۆژە وەهمیەکان لفی لێدراوە.
دەسەڵاتدارانی بەغدا بە سەبر و حیکمەتەوە ئەم خۆپەرستی و کورتبینینەی دەسەڵاتدارانی هەرێم چرکە بەچرکە دەقۆستنەوە و دەستێکێش بە سەر شانیاندا دەدەن، بەوردی و لەسەرخۆ وەک هەرێمێکی فیدراڵی بەپێی دەستور مامەڵەی لە گەڵ دەکەن، بەڵام هەرێمێکی پارچەپارچەبو، دەسەڵاتێکی هەڕێمی لاواز و دابراو و ناکۆک لەگەڵ یەکتر، نارازیەکی بەرفراونی خەڵکی هەرێمەکە، پاشكۆیەتی هەرێم بۆ هێز و دەوڵەتە نێودەولیەتی و ئیقلیمیەکان و ...تاد. تۆ بڵێی لە خەزعەلیەکی تاوانبار بە کوشتی سەدان سەربازی ئەمریکی، عامرێکی جاشی مەزهەبی، مالیکیەکی گەندەڵ و بەرپرسی چەندین کرداری تێرۆریستی لە کوێت و لوبنان و بەسرە و مەدینەی سەدر، سەدرێکی پۆپۆلیستی چاوباز و حلحلۆک و حەکیمێکی عێراقچی ملیاردێر و ....تاد چاوەرانی چ خێرێک دەکەیت. هەر کوردێک تەسلیم بەم دۆخە بێت نەک تەنها خۆی بەڵکو مێژوی ئەسڵ و فەسڵیشی زۆر لەکەدار دەکات.
بۆ خۆم هیچکات نە کوێرانە بەرگریم لە حکومەتی هەرێم کردوە و نە کوێرانەش هێرشم کردۆتە سەری، هەوڵم داوە بە وێژدانەوە هەڵسەنگاندن بکەم، بۆ ساتێکش لە سایەیاندا سودمەنەی یەک فلسیش نەبوم و هیچیشم لێ داوا نەکردون. لەو قەناعەتەدام لەم دۆخەدا و لە دوا مەتافدا ئەوە تەنها مسعود بارزانیە ئەم جۆرە مامەڵەکردنەی بەغدا لەگەڵ هەرێم و پێچەوانەکەشی قبوڵ ناکات، چونکە بەهەمو توانایەکیەوە رەتیدەکاتەوە لە دوا قۆناغەکانی تەمەنیدا وەک عێراقچیەکی پاشکۆ گوزەر بکات.

ریفراندۆم
شکستهێنان بە پرۆسەی ریفراندۆم زەمینەیەکی بەپیتی بۆ پۆپۆلیستەکانی باشوری کوردستان رەخساند تا لە سایەیدا تیرەکانیان بەراست و چەپدا بهاوێژن.
پێش هەمو شتێک بەسیاسیکردنی مافی ئەنجامدانی پرسی ریفراندۆم گوناهێکی زۆر گەورەیە کە لە مێژوی میللەتاندا وێنەی نیە. پۆپۆلیستەکانی باشور زۆر بێباکانە و دور لە هەمو خەمێک ئەم گوناهەیان لە ئەستۆدایە، بۆ رەوادان بە هەڵسەنگاندنەکەیان کاتی پرۆسەی ریفراندۆم وەک قەمیسەکەی عوسمان یان بەکارهێناوە و بەکاریش دەهێنن.
ئەزمونەکانی کورد لە کۆماری مەهابادەوە، شۆرشەکانی بارزان، حکومەتەکەی شێخ حەفیدی نەمر، شكستهێنان بەشۆرشی ئەیلول، گەمارۆدانی شۆرش و سەرهەڵدانەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، دامرکاندنەوەی شۆرشی هەستانەوەی دوای شکستی شۆرشی ئەیلول، کارەساتەکانی ٣١ ئۆگۆست و ١٦ ئۆکتۆبەر و رادەستکردنەوەی ناوچە ئازادکراوەکانی کوردستان دوای شکستی داعش بەدەسەڵاتی بەغدا دەیسەلمێنن کە کەمتەرخەمی و بێباکی سەرکردەکانی کورد هۆکاری بنەرەتیە بۆ ئەم رۆژەی تێیدا گیرساوینەتەوە.
لە ٢٣ سێپتەمبەری ١٩٩٤ R. James Woolsey لەو ساتەدا بەرێوەبەری CIA لە موحازەرەیەک لەسەر پرسی ئاشتی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بەم روداوە دەست پێدەکات: لەسەردەمی کارکردن بۆ دروستکردنی دەوڵەتی ئیسرائیڵ داڤید بن گۆریۆن جارێک بە هاورێکانی دەڵێت: " پێنج ساڵ هیچ نیە لە رۆشتنی بەردەوامی کاتدا، هاوکات هەمو ساڵەکانی مێژو لەیەک ناچن. لەوانەیە لە پێنج ساڵی داهاتودا بریار لە چارەنوسی نەوەکەمان بدرێت ئەگەر بریار لە چارەنوسی هەمو نەوەکان نەدرێت". ساڵێک دواتر بن گۆریۆن لە یادەوەریەکاندا دەنوسێ: " هیچ شتێک لە تەمبەڵی و بێخەمی لە فکری سیاسیدا ترسناکتر نیە، دنیا نەوەستاوە، بێگومان مێژوش ناوەستێت". بۆ زیاتر تێگەیشتن لە پرسی سەربەخۆیی خوێنەری بەرێز دەتوانێت چاوێک بخشینێ بە مێژوی سەربەخۆبونی بەنگلادیش کە لە چەندین بواردا قایڵی بەراوردکردنە لە گەڵ پرسەکانی کورد.

دادگای فیدراڵی
مایەی پرسیاری زۆرە کاتێک چەند کاراکتەریکی سیاسی کورد بۆ گۆرینی پارسەنگی هێز لە گەڵ دەسەڵات. زۆر تایبەت لەگەڵ پارتیدا، پەنا بۆ دەزگایەکی دەستەمۆکراوی پاشکۆی دەسەڵاتی بەغدا دەبەن، ناویان ناوە دادگای باڵای فیدراڵی، لە نیەتدا جیاوازیەکی ئەوتۆی لەگەڵ " محکمە ثەوریەکەی" سەدام نیە، ئەو یەکسەر بریاری کوشتن و لە سێدارادەنی دەدا، ئەمیش هەمان مەبەستی هەیە بەڵام هێدی هێدی و بست بەبست و خاڵ بەخاڵ دەیکێڵێت و پەلەشی نیە چونکە شتێک لە دەسەڵاتی کوردیدا نەماوە لێی بسەڵمێتەوە.
لێرەدا نامەوێت ناو بە ناو و سکاڵا بە سکاڵا و مەبەست بە مەبەست باسی ئەم ئۆپۆرچینستە پۆپۆلیستە کوردانە بکەم کە تیرەکانی کەوانەکانیان دەهاوێژنە سەر سنگی مەزنترین دەسکەوتی کورد کە حکومەتی هەرێمی کوردستانە بەدەر لە هەمو هەڵە و لادان و کارە نارەوا و قێزەوەنەکانی دەسەڵاتدارانی. چونکە ئەمە بەدەسکاریەوە ئەو پەندە کوردیە دەسەلمێنێت: ئاو دەکەنە ئاشی ( دوژمنەوە).