ڕۆژی جیهانیی زمانی دایک‌و دەسەڵاتی کوردی
د. شێركۆ حه‌مه‌ئه‌مین
2020-02-21 868
رێکخراوی یونسکۆ ساڵی ۱۹۹۹ بەبڕیارێک ڕۆژی ٢١/٢ی بەرۆژی جیھانی زمانی دایک داناوە، کەلەمرۆژەدا نەتەوەکان چالاکی جۆراوجۆر ڕێکدەخەن.
لەوچوارچێوەیەدا، کۆمەڵەی گشتی نەتەوەیەکگرتوەکانییش بەبڕیارێک ئەم بڕیارەی یونسکۆی پەسەند کردووە.
زمانی دایک بۆنەتەوەکان گرنگی وبایەخی خۆی ھەیە، ھەربۆیە ھەمو گەل و نەتەوەیەک بایەخی پێدەدات و سیاسەتی زمانی و رێکخروای پاراستن و بژارکردن و گەشەپێدانی بۆدادەنێت.
بیستەکانی سەدەی ڕابوردوش لەباشوری کوردستان کۆمەڵەی تایبەتی بژارکردنی زمانی کوردی دروستکراوە و پێشتریش لەسەردەمی حەزرەتی( نالی ) دا،شیعرە بەناوبانگەکەی لەستایشی زمانی کوردیدا داناوە:
کەس بەئەلفازم نەڵێ خۆکردیە خۆکوردیە
ھەرکەسێ نادان نەبێ خۆی تالبی مەعنا دەکا
دیارە لەدرێژایی جوڵانەوە سیاسیەکان و شۆڕشەکانی کوردیشدا، مافی بەکارھێنانی زمانی دایک داوایەکی سەرەکی جوڵانەوەکان بووە، چونکە بۆکورد زمانەکەی ھۆکارێکی سەرەکی جیاوازی و مانەوەیەتی، بەتایبەتی کە لەگەڵ عەرەب و تورک و فارس ئاینی ھاوبەشمان ھەیە و رەنگی پێستیش تاڕادەیەکی زۆر لەیەک دەچین.
ھەرلەچوارچێوەی خەبات و داوای کورددا، ساڵی ۱۹۳۱ یاسای ژمارە ۷٤ زمانە ناوخۆییەکان یان محەللییەکان دەرچووە، کە دواترو دوای ڕێکەوتنی ۱۱ ئازاری ۱۹۷٠ لەدەستوری کاتی ۱۹۷٠عێراقدا زمانی کوردی لەناوچەکانی ئۆتۆنۆمی ئەو کاتەدا دانی پێدانراوە و جێگیرکراوە.
بەڵام ئێستا دوای چەندین ساڵ خەبات و حوکمی کوردی و دوای ئەوەی لە مادەی ٤ ی دەستوری ھەمیشەیی ساڵی ۲٠٠٥ عێراقدا کە زمانی کوردی وعەرەبی وەک دوو زمانی فەرمی لەعێراقدا ناساندوە و دانی پێداناوە، لەژێر ڕۆشنایی ئەومادەیەی دەستوریشدا، ساڵی ۲٠۱٤ لەپەرلەمانی کوردستان یاسای ژمارە ٦ زمانە فەرمییەکان دەرچوێنراوە، سەرباری بونی دەیان زانکۆ و بەشی زمانی کوردی و دەیان دەزگای میدیایی و چاپ و پەخش، کەچی دۆخی زمانی کوردی لەئاستێکی خراپدایە و بگرە ھەندێک کەناڵ و دەزگای میدیایی ڕۆڵی زۆر خراپ لەشێواندنی زمان و ڕێنوسی کوردیدا دەبینن.
نەک ھەر دەزگاو کەناڵی میدیایی، فەرمانگە حکومییەکانیش ڕۆڵی خراپ لەم بوارەدا دەبینن، بۆنمونە ساڵی ۲٠٠۹ ئەکادیمیای کوردی کۆنفرانسی بەرەو ڕێنوسی یەکگرتوی کوردی ئەنجامدا، ئەنجامەکەی بۆ سەرجەم وەزارەت و فەرمانەگەکان پەخشکرا، بەڵام تائێستاش لە تەواوی کوردستاندا کاری پێناکرێت، ئەمە جگەلەوەی حکومەتی ھەرێم وەک چۆن بۆ بوارەکانی تری ئابوری و ژیانی خەڵک پلانی درێژخایەن و مام ناوەندی و کورت مەودای نییە، ھەربەو جۆرەش بۆ زمانی کوردی سیاسەتی زمانی و پلانی زمانی نییە و ھەرناشزانن چییە وبرواشیان پێی نییە.
زمانی کوردیش وەک بوارەکانی تر کەوتووەتە نێوان بەرداشی پارتی و یەکێتی و سیاسەت کاری لەسەرکردووە، تۆ بڵێی بەم دۆخەوە بتوانێت لەگەڵ دنیای پێشکەوتووجیھانگیریدابڕوات و خۆی لەھەژمونی زمانە خاوەن دەوڵەت و بەھێزەکان بپارێزێت؟!