"وڵات بەمن چی کە بەچەرمەسەریی بژیم؟!"

2024-03-17 519

شاری دهۆک

ئا: دیدار نیروەیی

لەساڵی ٢٠١٥ تاوەکو ساڵی ٢٠٢١، زیاتر لە ٣٧ ھەزار کەس لەگەنجانی دهۆک کۆچیان کردوە بۆ دەرەوەی وڵات، گەنجێك دەڵێت "قەرزیشم کردبێت ئەبێ ئەم وڵاتە بەجێبهێڵم‌و بڕۆم".

"سەد جاری تر لەو رێگایە ئەدەم تا دەرئەچم"

محەمەد یه‌كێكە له‌و گه‌نجانه‌ی ئاواته‌خوازه‌ كۆچ بكات، به‌ڵام به‌هۆی نه‌بونی یاره‌ی پێویستەوە نه‌یتوانیوە بەو ئاواتەی بگات، ئەو وتی "به‌هۆی خراپی ره‌وشی دارایی له‌هه‌رێمی كوردستان‌و نه‌بونی موچه‌وە چه‌ندان ساڵه‌ چاوه‌ڕوانم رێگه‌یه‌ك بدۆزمه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی خوم و خێزانه‌كه‌م لەم ژیانە ناخۆش‌و پڕ لەچاوەڕوانی‌و نەهامەتییە رزگار بکەم‌و بچین بو ئه‌وروپا".

وتیشی "تا ئێستا کە نەڕۆشتووم، هۆکارەکی ئەوەیە پارەیەکی زۆری تێدەچێ‌و نیمە، موچه‌كه‌م ته‌نها ٦٠٠ هه‌زاره‌و ئه‌ویش دوو مانگ جارێك دەدرێت، بەڵام سوێندم خواردووە ئەگەر قەرزیشم کردبێت ئەبێ ئەم وڵاتە بەجێبهێڵم‌و بڕۆم".

محەمەد یەکێکە لەهەزاران گەنجی پارێزگای دهۆک‌و هەموو هەرێمی کوردستان، کە بەهۆی قەیرانی ئابوری‌و کەمی داهات‌و نەبونی هەلی کارو دەرفەتی ژیانێکی شایستەوە ئاواتەخوازن کوردستان بەجێبهێڵن‌‌، تەنانەت ئەگەر لەڕێگەی ریسک کردن بەژیانی خۆشیانەوە بێت.

عه‌لی، هاوڵاتیه‌كی شاری دهۆكه‌و ساڵی ٢٠٢١ له‌گه‌ڵ خێزانه‌كه‌ی بریاری چونە دەرەوەی وڵاتیان داوەو سەرەتا رویان کردوەتە وڵاتی توركیاو له‌وێشەوە خۆیان گەیاندوەتە بیلاروسیاو بۆ ماوه‌ی ٤٠ رۆژ لەنێو دارستان‌و زوقم‌و سەرمای بیلاروسیا ماونەتەوە بەئومێدی ئەوەی خۆیان بگەیەننە پۆڵەنداو لەوێشەوە بۆ ئەڵمانیا، بەڵام وەک خۆی دەڵێت "بەخت یاوەریان نەبووەو گەڕادویانەتەوە".

عه‌لی وتی "زۆر هه‌وڵمدا بڕۆم، به‌ڵام به‌هۆی سه‌ختی رێگاكه‌ نه‌متوانی به‌و ئاواته‌م بگه‌م‌و به‌داخه‌وه‌ جارێكیتر گه‌ڕامه‌وه‌ ئێره‌".

وتیشی ""سەرباری ئەوەش هێشتا سوورم لەسەر ئەوەی سەد جاری تر ئامادەم لەو رێگا ناخۆشانە بدەم تا دەرئەچم".

لە ٦ ساڵدا ٣٧ هەزار کەس کۆچیان کردووە

بەیار دۆسکی، بەرپرسی سەنتەری Yadc ئوفیسی دھۆک‌و چالاکوانی مەدەنی باس لەو مەترسیانە دەکات کە گەنجان لەکاتی کۆچ کردنیاندا بەرەو دەرەوەی وڵات روبەڕووی دەبنەوە، بەڵام وێڕای ئەوەش بەقسەی ئەو هێشتا گەنجان کۆڵ نادەن‌و کۆچ بۆ دەرەوەی وڵات بەردەوامە، ئەو بەئاوێنەی وت "ئەم پێداگرییەی گەنجان لەسەر کۆچکردن بۆ چەند ھۆکارێک دەگەڕێتەوە، سەرەکیترینیان نەبونی هەلی کارو قەیرانی داراییە کە زۆری خایاندو ئەمە ١٠ ساڵ زیاترە هەزاران خوێندکار لەزانکۆو پەیمانگاکان دەرچون‌و بونەتە خاوەن بڕوانامە، بەڵام دانەمەزراون لەکەرتی گشتی‌و لەکرتی تایبەتیشدا هەلی کاریان بۆ ناڕەخسێت".

وتیشی "گەنجان هەست بەناڕوونی سیاسی‌و گەندەڵی‌و نادادپەروەرییەکی گەورە دەکەن، لەلایەکەوە ژمارەیەکی کەم بۆی لواوە بەبێ هەوڵ‌و هیلاک بوون پارەیەکی زۆری دەستدەکەوێ‌ یان بندیوارەو موچە وەردەگرێ، لەم لاشەوە ئەم کە ئەچێ ئیشێک ئەکات ٨ بۆ ١٢ کاتژمێر کار دەکات بەیارەیەکی زۆر کەم کە بەشی ژیانێکی شایستەو ئاسایی ناکات، لەبەرئوە سەری خۆی هەڵئەگرێ‌و خوا خوایەتی بڕواو دەرچێت".

بەرپرسی ئوفیسی دھۆکی سەنتەری Yadc ئاماژە بەوە دەکات ئاماری ئەو گەنجانەی لەدهۆک وڵات بەجێدەهێڵن جێی نیگەرانییەو کەسیش لێیناپرسێتەوە، ئەو وتی "ئێمە بەمەبەستی بەدواداچوونی ئەم کەیسە سەردانی چەندین لایەنی پەیوەندیدارمان کرد، بۆ نمونە فەرمانگەی ئامار لەوەزارەتی پلاندانان، بەڵام چونکە کەس خۆی بەخاوەنی ئەم کەیسە نازانێت‌و گرنگی پێنادرێت، ئاماری فەرمی کۆچکردنی گەنجان‌و ھاولاتی لەوێ بەردەست نییە".

وتیشی "ھەندێک ئاماری نافەرمیمان بەدەست گەیشتووە کەهەژێنەرە، بۆ نمونە بەپێی بەداواداچوونی وردی ئێمە لەساڵی ٢٠١٥ تا سەرەتای ساڵی ٢٠٢٢ نزیکەی ٣٧ ھەزار کەس لەدهۆکەوە کۆچیان کردووە بۆ دەرەوەی وڵات، حکومەتی ھەرێمی کوردستان ١٩٢ تەرمی گەنج‌و مناڵ‌و ھاوڵاتیانی وەرگرتوەتەوە، کە لەو ماوەیەدا لەدەریاو دارستان‌و سنوری وڵاتان گیانیان لەدەستداوە".

بەیار دۆسکی ئەوە روون دەکاتەوە کە بەپێی ئامارو بەدواداچوونی سەنتەری Yadc ، لەھەر ٣٠٠ هاوڵاتییەک کە لەساڵی ٢٠٢١دا روویان لەسنوری بیلاروسیاو پۆڵەندا کردبوو، ١٠٠ کەسیان خەڵکی دهۆک بوون، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی دھۆک بێ بەشکراوە لەپڕۆژەی گەورە کە گەنج کاری تیا بکاو بژێوی ژیانی خۆی مسۆگەر بکات‌ تا ژیانێکی ئاسایی بەسەربەرێت، ئەو وتی "بەڕاستی ئامارەکانی چوونەدەرەوەی وڵات مەترسیدارن، ئەگەر چارەسەرێک نەدۆزرێتەوەو ژیانی ئەم گەنجانە باشتر نەبێ‌و ھەلی کاریان بۆ نەدۆزرێتەوە لەداھاتودا کۆچکردن زیاتر دەبێت‌و شەپۆلی کۆچکردنیش لەوەرزی بەھارو هاویندا دەستپێدەکات، کە کاتی ئاسایی بوونەوەی کەشوهەواو ئارامبوونەوەی دەریاکانەو خەڵک ژیانی خویان دەخاتە مەترسیەکی گەورەوەو ئەم رێگا سەختانە دەگرنە بەر".

وتیشی "ئێمە راپرسیەکمان کرد سەبارەت بەکۆچکردنی گەنجەکان لەسەر ئاستی پارێزگای دھۆک بەناوچەکانی دەوروبەرییەوە، ٦٠٠ گەنج لەم راپرسیەدا بەشداربون‌و چەند پرسیارێکمان ئاراستە کربوون، ٦٢%ی گەنجان لەو راپرسیەدا دەڵێن ئەگەر دەرفەتیان بۆ بڕەخسێت کۆچ دەکەن، ٢٥%یش دەڵێن خۆمان یەکلایی نەکردوەتەوەو دوودڵین، تەنها ١٣%یان دەڵێن ئامادەنین بچین بو ئەوروپا".

گەنجانی دهۆک لەتاو بێکاری، وڵات بەجێدەهێڵن

عەمار عەزیز، گەنجێکی رۆژنامەنوسە لەشاری دھۆک سەبارەت بەدیاردەی کۆچکردنی گەنجان بۆ دەرەوەی وڵات ئاماژە بەوە دەکات کە لەسەردەمی بەعس‌و سەرەتای راپەڕینی کوردستانەوە کۆچی گەنجان بۆ دەرەوەی وڵات هەبووە، بەڵام ئەوەی جێی سەرنجە ساڵ بەساڵ رێژەکە زیاتر دەبێت، بەتایبەتی لەم ١٠ سالەی دواییدا، ئەو وتی "چەند ھۆکارێک لەپشت ئەم زیادبوونەوەیە، کاتێک گەنجێک دەبینێت لەوڵاتەکەی خۆیدا ھیچ گرنگی بەتواناو بیرۆکەکانی نادرێت‌و بەتەواوی پشتگوێ خراوە، دڵی لەم وڵاتە ئەشکێ".

وتیشی "ئێستا لەھەرێمی کوردستان گەورەترین دەستکەوت ئەوەیە کارێکت هەبێ‌و پێی بژی، گەنجم بینیوە پێنج ساڵە زانکۆی تەواو کردووەو لەماڵەوە دانیشتووەو کارێکی دەستناکەوێ، ئیتر ئەو گەنجە بیر لەهیچ ناکاتەوە لەڕۆشتنە دەرەوەی وڵات نەبێ، وڵات بەئەو چی کە بەچەرمەسەریی بژی؟".