خویندكاری دوكتۆرا لە مێژووی نوێ و هاوچەرخ

ئاشکرایە کە جەنگ هەمیشە وێرانکاری و کوشتار بە دوای خۆیدا دەهێنێت، بەڵام بڕیاری کۆتایی لەدوای جەنگەکەوە دەدرێت کە ئایا کێ سەرکەوتوو بووە؟  سەرکەوتنی هەرلایەنیكیش لە جەنگەکەدا پەیوەستە بە ئامانجی لایەنی هێرشكەر و هەڵگیرسێنەری جەنگەکە،  لەبەرئەوە لایەنی هێرشکار چەندە توانیویەتی ئامانجەکانی خۆی بەدی بهێنێت، ئەوە زیاتر وەک لایەنی سەرکەوتوو وێنا دەکرێت. یان لایەنی سەرکەوتوو ئەوەیە کە بتوانێت لایەنی بەرامبەر ناچار بکات کە بەشێوەیەکی فەرمی خۆبەدەستەوەدانی خۆی ڕابگەیەنێت.

بۆیە بە سەرنجدان لە ڕەوتی ڕووداوەکانی دوانزە ڕۆژەی ئێران لەگەڵ ئیسرائیل و هاوپەیمانەکانیدا، دەتوانین بگەینە ئەو دەرەنجامەی كە هەرلایەكیان لە بوارێكدا سەركەوتنیان بەدەست هێناوە، لێرەدا، نووسەر وەك پسپۆڕ لە مێژووی ئێران و شارەزا لە سیاسەتی ئەو ووڵاتە، ناوەڕۆكی وتارەكە بۆ دیارترین لایەنەكانی سەركەوتنی ئێران تەرخان دەكات.

ئەڵبەتە دەبێت ئەوە لەبەر چاو بگرین کە زیانەکانی جەنگ، جیاوازە لە دەرئەنجام و سەركەوتن لە جەنگ، بۆیە دەتوانین بڵێین لەم جەنگەدا ئێران تووشی زەرەر و زیانێکی زۆر بویەوە وەك: چالاكکردنی ژمارەیەکی زۆر لە شانەنووستووەکانی دەزگای هەواڵگری مۆساد و هاوكارەكانی لەناوخۆی ئێراندا، بەمەش توانرا هاوكات لەگەڵ هێرشە ئاسمانیەكاندا، زیانیکی زۆر بە ئێران بگەیەنریت و ژمارەیەكی زۆر لە ناوەندەكانی بەرگری، سەكۆی موشەكی و فەرماندەسەربازیەكانی ئەو وڵاتە لەناوببرێن، بەمەش ئاسمانی ئێران بە ڕوی هێزی ئاسمانی ئیسرائیل دا تا ڕادەیکی زۆر کرایەوە و لەم ڕیگەیەشەوە توانرا گورزی کوشندە لە ئێران بوەشێنرێت و زیانێكی زۆر لەو ووڵاتە بدرێت.

بەڵام ئەم زیانانە و چەندین زیانی دیکەش هێشتا نەبوونە هۆکار بۆ ئەوەی ئێران ناچار بە خۆبەدەستەوەدان بكرێت، ئەمەش سەرەتای بەرگری و سەركەوتن بوو بۆ ئەو ووڵاتە، بۆیە دەکرێت لە چەند خاڵێکدا ئاماژە لە لایەنەکانی سەرکەوتنی ئێران بكەین:

پڕكردنەوەی شوێنی فەرماندە كوژراوەكان:

هەرلە كاژێرەكانی یەكەمی جەنگ، سەرۆكی گشتی هێزە چەكدارەكان (باقری)، فەرماندەی سوپای پاسداران (سەلامی)، فەرماندەی هێزی ئاسمانی (حاجی زادە)، فەرماندەی هێزی دەریای (تەنگسیری) و چەند فەرماندەیەكی دیكە كەوتنە بەهێرشەكان و كوژران، كوشتنەكان بەشێوەیەك بوو كە خودی ئێرانیەكان توشی شۆك بوبوون و نەیاندەزانی چۆن هەواڵی كوژرانیان ڕابگەیەنن، یان تا ماوەیەكی زۆر هیچ هەواڵێكیان نەدەزانین، لەگەڵ ئەوەی بۆشاییەكی سەربازی گەورە بوو لە ئێراندا ڕویدا، بەڵام لەماوەیەكی كەمدا توانرا شوینیان پڕبكرێتەوە و هێزەكانی ئەو ووڵاتە لە پەرتەوازەیی بپارێزێن. ئەمەش دەریخست كە سەرباری گرنگی هێزە چەكدارەكانی ئێران، بەڵام لەكاتی لەناوچونیشیاندا، بۆشایی دروست ناكەن و ڕێكخستنە سەربازیەكان پەرتەوازە نابن. هەروەها ژمارەیەكیش لە زانایانی ئەتۆمی ئێران هەرلەسەرەتای جەنگەكەوە كرانە ئامانج.

هاوسۆزی خەڵكی ئێران بۆ حكومەتی وڵاتەكەیان:

بەسەرنجدان لە نارەزاییە نێوخۆییەكانی ئەم چەندساڵەی كۆتایی لە ئێران و گرانی و قەیرانی ئابوری و كارەبا و فراوانبوونی نارەزایی لەنێو خەڵكی ئێران، پێشبینی ئەوە دەكرا كە هەر لەسەرەتای هێرشكردنە سەر ئەو ووڵاتە، خۆپیشاندان و ناڕەزایی تەواوی شارەكانی ئێران و بە تایبەت تارانی پایتەخت بگرێتەوە و خەڵك هەموو پێكەوە ڕاپەڕین ئەنجام بدەن و لەماوەیەكی كەمدا، دەست بەسەر دامودەزگاكانی حكومەتدا بگرن و قەواڵەی حكومەت بپێچنەوە و ناچاری بكەن خۆبەدەستەوە بدات، بەڵام نەك ئەوە ڕوینەدا، بەڵكو لەگەڵ بڵاوبوونەوەی هەواڵی هێرش و كوشتنی چەندین كەسایەتی سەربازی و زانسیتی ئێرانی، هاوسۆزییەكی چاوەڕواننەكراوی خەڵك بۆ حكومەت دەركەوت و هێزی ناسیۆنالیستی ئێران زەمین، توانی ئەو پێشبنییانە پێچەوانە بكاتەوە، هەرئەمەش وایكرد كە خودی سەرۆكی ئیسرائیل چەندین جار پەیام ئاڕاستەی خەڵكی ئێران بكات و داوای ئەوەیان لێ بكات كە خۆیان ڕاپەڕن و چارەنووسی خۆیان بگۆڕن.

ئەم هاوسۆزیە، تەنها ناوخۆی ئێران ی نەگرتبوویەوە، بەڵكوئێرانیەكانی دەرەوەی ئەو ووڵاتەشی گرتەوە، تەنانەت بەشێكی زۆری كەسایەتی دیاری ئۆپۆزسیۆنی ئێران لەدەرەوە، ئیدانەی هێرشكردنە سەر وڵاتەكەیان كرد و ناڕەزایی خۆیانیان دەردەبڕی. هاوسۆزی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی بۆ وڵاتەكەیان بە شێوەیەك بوو كە هەندێكجار پێشكەشكارانی كەناڵە فارسی زمانەكانی نەیاری كۆماری ئیسلامی ئێران، لەبەردەم میوانەكانیاندا توشی شۆك دەبوون كاتێك كە بەرگرییان لە ئێران دەكرد.

تەنانەت كەسێكی وەك عبدالكریم سروش، لە نامەیەكیدا بۆ شازادەی ئێران، هێرشی زۆر توندی دەكاتە سەر و ڕەخنەی توندی لێدەگرێت كە دژی ئێران و لایەنگیری لایەنە هێرشكەرەكانی سەر وڵاتەكەیەتی.

شكست پێهێنانی كودەتا:

وەك ئەوەی لەسەرچاوە هەواڵیەكان و بەرپرسانی باڵا و دیپلۆماتكارانی ئێرانی دەبیسترێت، هەرلەسەرتای هێرشەكەوە، هەوڵدراوە دوای كوشتنی فەرماندە سەربازیەكان و هەوڵی كوشتنی چەند كەسایەتییەكی سیاسی ئێران لەوانە وەزیری دەرەوەی ئەو ووڵات (عێرقچی)، لە ڕێگەی كودەتایەكی سەربازییەوە، تۆماری زیاتر لە چل ساڵەی كۆماری ئیسلامی كۆتایی پێ بهێنن، بڵام لە بەجێگەیاندنی كودەتاكەدا، سەركەوتوو نەبوون.

وەڵامدانەوەی ئێران:

دوای ئەوەی هەر لەكاژێرەكانی یەكەمی هێرشەكەدا، هێزی بەرگری و ئاسمانی ئێران گورزی كوشندەی بەركەوت و كەسانی یەكەمی هێزەكان كوژرابوون، بەئاشكرا ئاڵۆزی لە ناوەندی بڕیاردانی بەرگری ئەو وڵاتەدا هەستی پێدەكرا، بۆیە تا نزیكەی 15 كاتژمێر لە جەنگ، وەڵامێكی ئەوتۆی سەربازی لە ئێرانەوە نەدەبینرا، بەڵام دوای ئەو ماوەیە، توانرا وەڵامی ئیسرائیل بدرێتەوە و سەروەری خاكی ئەو ووڵاتە ببەزینریت و چەند ناوچەیەكی گرنگ لە تەلئەبیب بكرێتە ئامانج. ئەمەش نیشانەی بەئاگاهاتنەوەی ئێران و ئامادەبوونی بوو بۆ بەرگریكردن و هێرشكردن.

هەروەها، بەهێزی موشەكەكانی ئێران و پێشكەوتنیان لە ڕوی تەكنەلۆژی و ئەلیكترۆنییەوە، ئیسرائیل و هاوپەیمانەكانی تووشی شۆك كردبوو كە چۆن توانراوە موشەكێك لەوشێوەیە دروست بكرێت و ئەو هەموو سیستمە بەرگرییە ببڕێت و ئامانجەكەی بپێكێت! هەربۆیە بەخێرایی ئیسرائیل فڕۆكەخانەكانی چۆڵكرد و فڕۆكە مەدەنیەكانی ناردە دەروەی وڵاتەكەی، لەهەمان كاتیشدا، ئەمریكا چەندین بنكەی سەربازی خۆی لە ناوچەكە چۆڵكرد.

بڕیاری بەرگری و خۆبەدەستەوە نەدان:

ڕەتكردنەوەی ئێران لە بەشداریكردن لە خۆلی شەشەمی دانوستانەكان لە عومان لەگەل ئەمریكا و دواتر ڕەتكردنەوەی هەرجۆرە دانوستانیك لە كاتی جەنگ، كە پێچەوانەی بەشێكی زۆری گریمانە و پێشبینیەكان بوو، كاریگەری هەبوو لەوەی كە لایەنی هێرشكەر مەترسی ئەوەی هەبێت كە شەڕ درێژە بكێشێت، ئەمەش لە بەرژەوەندی ئیسرائیل نەبوو، چونكە بە درێژە كێشانی شەڕ، زەحمەتە بتوانرێت وڵاتێكی فراوانی وەك ئێران، بۆردومان بكرێت و ئەو وڵاتە ژێرخانی ئەو ووڵاتە لەنێو ببرێت تا ئەوەی ناچار بكرێت خۆی بەدەستەوە بدات و بە شكستەوە بگەڕێتەوە سەر مێزی دانوستانەكان.

ئۆپۆزسیۆنی ئێران:

تەواوی لایەنە جیاوازەكانی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی، بەردەوام ئومێدێكی گەورەیان بە هاوكاریەكانی ئەمریكا بووە بۆ ئەوەی یارمەتییان بدات لە لاوازكردنی ئێران بۆ ئەوەی ئەمان بتوانن كاریگەری خۆیان لەنێو ئێراندا بەدیار بخەن، بەڵام لەئێستەدا و بەڕاگەیاندنی ئاگربەست، لایەنە ئۆپۆزسیۆن، سەرباری ئەوەی كە متمانەیان بە ئەمریكا لاوازتربووە یان هەر نەماوە، بەڵكو توشی بێ ئومێدییەكیش بوون لەوەی كە بتوانن بە تەنیایی بەرامبەر ئێران بووەستن و چالاكی لە دژی ئەو ووڵاتە ئەنجام بدەن. ئەمەش بۆخۆی سەركەوتنێكی گەورەیە بۆ ئێران.

پرسی ئەتۆم:

بابەتی ئەتۆم و دروستكردنی چەكی ئەتۆم، بەهانەی سەرەكی هێرشی ئیسرائیل و ئەمریكا بوو بۆ هێرشكردنە سەر ئێران، هەرچەندە ئێان لای خۆیەوە چەندینجار ئەوەی ڕاگەیاندووە كە ئەتۆم بۆ بابەتی ئاشتی بەكار دەهێنێت و دروستكردنی چەكی ئەتۆ لای ئەوان حەرام كراوە، بەڵام ئەم بابەتە لەلایەن ئیسرائیل و ئەمریكاوە ڕەتدەكرایەوە و متمانەیان بە وەڵامەكانی ئێران نەبوو. بۆیە ئامانجی سەرەكی ئەم هێرشە، لەناوبردن و یەكلاییكردنەوەی بابەتی ئەتۆم بوو لە ئێران، بەڵام دوای هێرشەكانی سەر وێستگە ئەتۆمیەكان، هێشتا دڵنیایی نییە لەوەی كە ئایا لەناوبراون یان نا، هێشتا ئەو بابەتە مشتومڕی لەسەرە. ئەمەش لە كاتێكدایە كە هیچ نیشانەیەكی لەناوبردن بە ئاشكرا دیار نییە و لەگەڵ ئەوەشدا ئێران باسی لەوە كردووە كە پێش هێرشەكان، یۆرانیۆمی پیتێنراویان لە وێستگەكان گواستووەتەوە. بۆیە بابەتی ئەتۆم، هێشتا بەشێوەیەكی یەكلاییكەرەوە، كۆتایی پێنەهاتووە.

موشەكبارانكردنی ئیسرائیل:

خاكی ئیسرائیل هەمیشە بە شێوەیەك وێنا كراوە كە هیچ وڵاتێك ناتوانێك زفەری پێ ببات و بە پشت بەستن بە سیستمی بەرگری قەڵغانی ئاسنین، تەواوی هێرشەكانی سەر ئەو ووڵاتە پۆچەڵ دەكاتەوە. سەرباری ئەوەش، شكۆ و وەهمی ئیسرائیل و خاكەكەی بەشێوەیك پیشان دەدرا كە هیچ وڵاتێك زاتی ئەوەی نەدەكرد كە تەنانەت خەیاڵی هێرشكرنە سەر خاك و ئاسمانی ئەو ووڵاتە بكات، بەڵام ئەم شكۆ و وەهمە لە لایەن ئێرانەوە شكێنرا و چەندین جار ئەو ووڵاتە كرایە ئامانجی موشەكەكانی ئێران و سەرباری دنیایەك سیستمی بەرگری، بەڵام هێشتاش ژمارەیەك لە موشەكەكان دەیانتوانی خۆیان بگەبەننە ئامانجەكانیان، ئەمەش سەركەوتنیكی بێوێنە بوو بۆ ئێران كە توانی خاكی ئەو وڵاتە بكاتە ئامانجی موشەكەكانی.

ناسینی هێز و توانای خۆی:

ئەم جەنگە، هەلێكی باشی بە ئێران بەخشی بۆ ئەوەی بتوانێت كەلێن و كەموكوڕیەكانی چاك و بەهێز بكات. تێگەیشت كە لەڕوی هەواڵكرییەوە كەلێنی زۆری تێدایە، بۆیە پێویستە بەزوترین كات چارەسەر بكات. تێگەیشت كە هێزی موشەكی چەندە بۆ ووڵاتەكەی گرنگە، چەندە پێویستە پەرەی پێ بدات.

دروستكردنی هاوپەیمانی:

ئێران باش لەوە تێگەیشتووە كە ئیدی ناتوانێت بە تەنهایی لاف و گەزاف لێبدات، بۆیە دەبێت لە هەوڵی پەیداكردنی هاوپەیمانی بێت بۆ كاتی تەنگانە، هاوپەیمانییەك كە نەك تەنها بۆ ئاڵوگۆڕی بازرگانی و كاتی خۆشگوزەرانی بێت، بەڵكو بواری سەربازی و كاتی تەنگانە بێت. چونكە زۆر بەباشی ئەوەی دەبینی كە لایەنی بەرامبەری لەم جەنگەدا، خاوەنی چ هاوپەیمانییەكی بەهێزە كە ئامادەن بە تەواوی واتا بەرگری لێ بكەن.

لەڕووی هونەری و ڕاگەیاندنەوە:

ئەم جەنگە، پەیامی زۆری هونەری بۆ هەردوولایەنی چەنگی تێدا بوو، ئێران سودی باشی لەلایەنی هونەری وەرگرت، چالاكی دیاری هونەری بۆ پشتگیری ئێران ئەنجام دران، بەتایبەت گۆرانی (بووم بووم تەلئەبیب) دەنگدانەوەیەكی گەورەی نێودەوڵەتی هەبوو. هەروەها نیشاندانی هونەرمەندی ئێرانی (موعین ئەسفەهانی) لە تەلەفزیۆنی ئێرانەوە و نیشاندانی وەك پشتیوانێكی ئێران و دلسۆزێكی ئێران زەمین، هەنگاوێكی هونەری گەورە بوو لە سەركەوتنی ئێران دا.

هەروەها لە ڕووی ڕاگەیاندنییشەوە، كەناڵە دیارەكانی فارسی زمانەكانی دەرەوەی ئێران (كە پیویست ناكات لێرەدا ناویان بهێنرێت)، بوونە جێی ڕەخنەی بەشێكی زۆری ئێرانیەكان و تەنانەت هەندێك لە هونەرمەندانی ئێرانی ڕایانگەیاند كە بایكۆتی ئەو كەناڵانە دەكەن.

ئەمانەش كە كاتێكدان كە لە ناوخۆی ئێران، بەشێكی زۆری هونەرمەندان كە پێشتر بەشێك بوون لە ناڕەزایەتییەكان، پشتیوانی خۆیان بۆ حكومەتی ووڵاتەكەیان دەربڕی بۆ بەرگریكردن لە وڵاتەكەیان. تەنانەت بەشێكی زۆری ئەو وەرزشكارانەی كە لەكاتی ناڕەایەتییەكانی (ژن، ژیان، ئازادی) خۆیان دەبوارد لە وتنەوەی مارشی نیشتیمانی ئێران، بەڵام لەئێستەدا بوونەتە بەشێك پشتیوانەكانی حكومەتی ئێران.

ئەڵبەتە، حكومەتی ئێرانی، هاوشێوەی جەنگی ئێران و عێراق، دەتوانێت لەناوخۆی وڵاتەكەیدا، چەندین بەرهەمی هونەری لێ بەرهەم بهێنێت و لەڕێی ڕاگەیاندنیەكانییەوە كاریگەری لەسەر دانیشتوانی ووڵاتەكەی دروست بكات و بیكاتە كەرەسەیەكی باشی یەكگرتووی و هاودەنگی لەناوخۆی وڵاتدا.

پاراستنی سیستمی سیاسی ئێران:

ئەڵبەت هەموو ئەو خاڵانەی كە پێشوتر باسان لێوە كرا و ئاماژەیان پیكرا، دەچنەوە خزمەت ئەم خاڵەیان كە لە هەموویان گرنگترە و بە گەورەترین سەركەوتنی ئێران لەم جەنگەدا دادەنرێت ئەویش پاراستنی سیستمی سیاسی وڵاتەكەیە لە ڕووخان.

خوێنەری بەڕیز دەبێت باش ئەوە بزانێت كە هیچ سیستمێكی سیاسی بۆ هەمیشەیی و هەتاخەتایی نییە، ڕۆژیك هەردێت لەنێو بچێت و سیستمیكی دیكە شوێنی بگریتەوە، بۆیە ئەوەی كە باسی دەكرێت، تا كاتی نووسینی ئەم وتارەیە.

ئەگینا سیستمی سیاسی هەروڵاتێك، هەمیشە و بەردەوام لە بەردەم هەڕەشە و گریمانەی گوڕانكاریدایە. ئەوەش كە تا ئێستە ئێران بەرسەركەوتوو دەزانرێت ئەوەیە كە تا ئێستە توانیویەتی  سیستمە سیاسیەكەی لەەردەم هێرشی فراوانی ئیسرائی و ئەمریكا و هاوپەیمانەكانیاندا، لە لەناوچوون بپارێزیت، بەڵام گرەنتی ئەوەی نییە كە لە داهاتوودا جارێكی دیكە تووشی هەڕەشە و لەناوچوون نەبێتەوە.

ماوەتەوەی بڵێین، ئەوەی كە لەئێستە بەدواوە لەبەردەم ئێراندا وەك ئالەنگاری گەورە بوونی هەیە، قۆناغەكانی دوای ئاگربەستە كە ئەویش زنجیرەیەك دانوستان بەخۆیەوە دەبینێت. پرسیاری سەرەكی ئەوەیە كە ئایا ئێران لە دانوستانەكانیدا، دەتوانێت بەم دەستكەوتانەی ئێستەیەوە لێی دەربچێت و بەشێك لەم سەركەوتنانەی لێ نەكەن بە شكست؟

ئەوەش پەیوەستە بە هەڵوێستی وڵاتان و پێگەی ئێران و لایەنەكانی دانوستاندكار لەسەر مێزی دانوستان. ئەوەش پێشهاتیكی چاوەڕوانكراوە و پێویستی بە شیكردنەوەی ڕەهەندە جیاوازەكانی هەیە.

هەربۆیە، گریمانەی ئەوەش دەكرێت كە ڕەوتی دانوستانەكان بە كۆتا نەگات و جارێكی دیكە جەنگ و ئاڵۆزیەكان دروست ببنەوە و هەموو ئەو خاڵانەی كە پێشتر وەك هۆكاری سەركەوتن باسیان لێوەكراوە، تەواو پێچەوانە ببنەوە و ببنە هۆكاری كوشندەی شكست.