لەوەتەی دادگای فیدراڵی عیراق کەوتۆتە خۆی بۆ راستکردنەوەی تەجاوزاتەکانی دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان لەسەر دەستووری عیراق ، رۆژانە گوێمان لەلێدوانی بەرپرسەکانی هەرێم دەبێ زەنگی مەترسیمان بۆ لێئەدەن گوایە ئەم بڕیارانەی بەغدا مەبەست وئامانجیان لەناوبردنی قەوارەی هەرێمە ، وەکو ئەوەی لاوازکردنو لەقاڵبدانی دەسەڵاتی ئێستای هەرێم یەکسان بێت بە رووخاندنی قەوارەی کوردستان کە هەرێمێکی دانپێدانراوی دەستووری عیراقە .
لێدوانی بەرپرسانی هەرێم لەبارەی لەناوچوونی قەوارەکەمان وەهمێکە وەک هەموو وەهمەکانی پێشتری دەسەڵات کە لەناو کۆمەڵگەی کوردیدا بڵاوی ئەکاتەوە کاتێک باس لە پیلانی دوژمنان و هەڕەشەو گوڕەشەی حەشدی شەعبی ئەکات ، بەمانەش هەوڵی ترساندنی خەڵک ئەدات . خۆی لەراستیشدا هیچ مەترسییەک لەئارادا نیە لەسەر قەوارەی هەرێم کە ئەم قەوارەیە لەئەسڵدا هیچ بەخششێکی نوخبەی سیاسی عەرەبی عیراق دوای صەدام نەبووە تاکو ئەمڕۆ لێی پاشگەز ببنەوەو هەوڵی لەناوبردنی بدەن .
قەوارەی هەرێم لەسەردەمی حوکمی رژێمی بەعسەوە دیاریکراوە بە یاسای ئۆتۆنۆمی ساڵی ١٩٧٤ هەرچەندە ئەم قەوارەیەش بێهزو بێدەسەڵاتو تەنها دیکۆرێکی کارتۆنی بووە ، بەڵام لەرووی یاساییەوە دانپێدراو بوو . تەنانەت سنووری ئیدارەی دەسەڵاتی کوردیشی تێدا دیاریکرابوو ، بەشێک لە دەسەڵاتی ئیداریی و داراییشی پێدرابوو . لەدوای رووخانی رژێمی بەعس ئەم قەوارەیە گۆڕانکاری بەسەردا هات لەئەنجامی بەشداریکردنی لایەنە کوردستانیەکان لەپڕۆسەی سیاسی و بنیاتنانەوەی عیراقی تازەدا ، بە هەوڵو تێکۆشانی سەرکردایەتی کورد قەوارەکە چوارچێوەیەکی دەستوری ویاسایی وەرگرت وەکو هەرێمێکی فیدرالی لەناو عیراقدا .
هەموو سیاسیەک و رۆشنبیرێک بەوانەی دەسەڵاتی ئێستاشەوە زۆرباش دەزانن رووخاندن و لەناوبردنی ئەم قەوارەیە کارێکی مەحاڵە ، چونکە دەستوور رێگە بەوە نادات ، هیچ دەسەڵاتێکی بەغداش ناتوانێ لەرووی دەستوورییەوە ئەم کارە بکات ، چونکە دەبێت دەستوور هەموار بکرێتەوە کە ئەمەش مەحاڵێکی ترە چونکە بەبێ ڕەزامەندی گەلی کورد و فیتۆی دوو پارێزگای هەرێم ئەم کارە سەر ناگرێ .
جیا لەرووی قانونی و دەستووریەکەشەوە ، دیسان مەحاڵە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و هێزە هاوپەیمانەکانی کورد رازی بن بە لەناوبردنی قەوارەی کورد لە عیراقدا یان دوور خستنەوەی پێکهاتەیەکی گەورەی وەکو کورد لەدەسەڵات وئیدارەدانی هەرێم . بۆیە بە دڵنیاییەوە دەڵێم هیچ مەترسییەک لەسەر قەوارەی هەرێم بوونی نیە ، تەنها مەسەلەکە پەیوەستە بە دەسەڵاتی ئێستای هەرێم وخراپ ئیدارەدان و ئەم هەموو تەجاوزاتانەی بەسەر دەستووری عیراقدا کردوویانە .
عیراق ئێستا لەدۆخێکی لەباردایە لەڕووی هێزو یەکگرتووییەوە بۆ گێڕانەوەی سەروەری دەوڵەتەکەی ، بەپاڵپشتی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و یەکبوونی هێزە شیعی وسونییەکان لەچوارچێوەی ئیدارەی دەوڵەتدا ، هێزی هاتۆتە بەر بۆ ئەوەی هەڵەکانی پێشووتری دەسەڵاتی هەرێم لەرێگای دادگای فیدرالی و بڕیارەکانی پەرلەمان و بودجەو ئیجرائاتی حکومەتەوە چارەسەر بکاتەوە . سەندنەوەی دەسەڵاتی فرۆشتنی نەوتو دواتر پەکخستنی پەرلەمان و داواکردنی داهاتە ناوخۆییەکان و دەیان بڕیاری تری داهاتوو هەموو مەبەستەکەیان بێهیزکردنو لاوازکردنی دەسەڵاتی حوکمڕانی هەرێمە نەوەک لەناوبردنی هەرێمەکە . بە کورتی وبەکوردی بچووککردنەوەو لەقاڵبدانی دەسەڵاتی ڕەهای هەڕێمە نەوەک لەناوبردنی . دەسەڵاتدارانی هەرێم درکیان بەو مەترسی لەدەستدانی پێگەو دەسەڵاتەکەیان کردووە ، بۆیە دەیانەوێ لەرێگەی زەقکردنی هەوڵەکانی بەغدا وا پیشان بدەن کە مەبەستی ئەوان لەناوبردنی قەوارەکەیە . بەڵام لەواقیعدا مەبەست بێهێزکردنی خودی ئەم دەسەڵاتەیە .
حکومەتی هەرێم هەڵەی زۆر گەورەی کردووە کە چارەسەرکردنیان زەحمەتە ، بە تایبەتیش لەم سەردەمەدا کە تووڕەیی و ناڕازیی خەڵکیش گەیشتۆتە تڕۆپکەوە . باوەڕ ناکەم کات بەدەست ئەم دەسەڵاتەوە مابێت بۆ چارەسەرکردنی ئەم هەموو قەیرانە کەڵەکەبووانەی سی ساڵی رابردووی حوکمدارییەکەیان . سیاسەتی ئابووری سەربەخۆو شکستی ئیدارەدانی حکومەتی یەکگرتوو ، بەرتەسککردنی ئازادییەکان و پێشێلکردنی بەردەوامی مافەکانی مرۆڤ کە دەسەڵاتی هەرێمی لەبەر چاو دونیای دەرەوەشدا ناشرین کردووە ، غروری نوخبە سیاسییە دەسەڵاتدارەکەی هەرێم و تەجاوزیان بەسەر ماددەکانی دەستوور ، پەرتەوازەیی رێزەکانی ناوخۆو ، دواکەوتنی خزمەتگوزاریەکان ، گەورەبوونی دیاردەی گەندەڵی بێوێنە لەناو هەرێم ، بڕین ونەدانی مووچەی فەرمانبەران ، یەکنەخستنی هێزەکانی پێشمەرگە ، ئەمانە بەگشتی هەڵەی گەورەبوون کە ئێستا بەم بێ ئیمکانیەتەی هەرێم مەحاڵە چارەسەر بکرێن . بۆیە هیچ رێگایەک لەبەردەم دەسەڵاتی هەرێم نەماوە تەنها رێکەوتن نەبێ لەگەڵ حکومەتی بەغداو هەوڵبدن پێکەوە چارەسەری قەیرانەکانی هەرێم بکەن و هەرێمیش بگەڕێتەوە سەر رێچکەی راستوڕەوانی دەستور بۆ نەهێشتنی بیانووی دەسەڵاتدارانی بەغدا .
نوسینی دوو سێ وتاری کوردی لەسایتە حزبیەکان ولێدوانی وتەبێژی حکومەت وپەرلەمانتارە خانەنشینەکان وشرۆفەی بە ناو چاودێرانی سیاسی و مامۆستایانی زانکۆی سەر بەدەسەڵات و عینادی سەرکردە دەستڕۆیشتووەکان هانابردن بۆ هێزە ئیقلیمیەکان هیچ چارەسەرێکی ئەم وەزعە شلۆقەی هەرێم ناکات . دەبێ بە هەر نرخێک بێت لەگەڵ بەغدا رێکبکەون بۆ ئەوەی دەسەڵاتەکەیان بەیەکجاری لەناو نەچێ .