ئا: ئاوێنە

"وانەیەک لەکێشەی دەرونی بۆ جوانەمەرگە ئاوارەکەم" لەنوسینی "خۆشناو مەریوانی"، کتێبێکی ٢٣٥ لاپەڕەییە کە چیرۆکی پڕ لەکارەساتی کوردێکی پەنابەر لەفەرەنسا‌‌ دەگێڕێتەوە، بەهەزار چەرمەسەری‌و بێ پارەیی دەگاتە پاریس‌و پاش بەسەربردنی ساڵێک نوستن لەسەر جادەو لەتونێلی میترۆو مانەوە لەملاو ئەولا، بەهەوڵ‌و ماندووبوونی بەردەوام ئاسۆی ژیانی روونتر دەبێ‌و کچێکی فەرەنسی تەمەن ٢٦ ساڵ دەناسێ‌و ئیتر لێرەوە چیرۆکە خەمناک‌و پڕ لەکارەساتەکەی ژیانی دەستپێدەکات. 

خۆشناو مەریوانی، کە برای "دڵشاد مەریوانی" نوسەرو هونەرمەندە، لەسەرەتای پەنجاکانی سەدەی رابردوودا لەشاری سلێمانی لەدایکبووە، سەردەمی هەرزەکاری‌و گەنجێتی لەهەلومەرجێکی پڕ لەترس‌و تۆقاندن‌و شەڕو داگیرکاریی بەسەربردووە، پاش ئەوەی بڕوانامەی بەکالۆریۆس لەزانکۆی بەغدا بەدەستدەهێنێت‌و بۆ ماوەی ساڵێک دەبێت بەمامۆستا لەبەرزنجە، وەک هەموو هاوڵاتییەکی دیکەی کوردی باشور هەست دەکات ژیانی لەسایەی دەسەڵاتی تۆقێنەری بەعس‌و سەدامدا لەمەترسیدایە، بۆیە ساڵی ١٩٧٩ لەگەڵ هاوڕێیەکی لەباڵوێزخانەی فەرەنسا فیزە وەردەگرن‌و بەپاسی نەفەرات لەبەغداوە بەرەو دیمەشق دەکەونەڕێ‌و لەوێشەوە بەهەزار شەڕەشەق‌و بێ پارەیی دەگەنە پاریس. خۆشناو دەڵێت "لەسەر جادەو لەتونێلی میترۆدا تا ماوەی ساڵێک لەملاو ئەولا دەنوستم. تا بەرە بەرە بەئیش‌و هەوڵدان ئاسۆی ژیانم روونتر بۆوە".

لەو رۆژگارەدا کە ژیانی سەقامگیر دەبێت، هاوڕێیەکی بەناوی "ماری کریستین" رۆژێکیان بۆ نیوەڕۆخوانێکی سەرمێز لەماڵی خۆیان داوەتی دەکات، خۆشناو دەڵێت "ماڵی ماریا وەک زۆربەی ماڵ‌و ئەپارتمانەکانی نێو پاریس ماڵێکی گەلێک چکۆلە بوو، بەڵام کارەساتێکی گەلێک گەورەی تێدا لەژیانمدا روویدا. ئەویش بەرهەمهێنانی رەهێڵ بوو دوای ٩ مانگ‌و چەند رۆژێک"!

ماری ئەو رۆژە هاوڕێیەکی خۆی بەناوی ئەلیز داوەت کردبوو، ئەلیز دوای ٩ مانگ‌و چەند رۆژێک دەبێت بەدایکی رەهێڵ، کە خۆشناو ئەم کتێبەی وەک نامەیەک بەبۆنەی جوانەمەرگ بوونییەوە بۆ نووسیوە.

ماری‌و ئەلیزو خۆشناو دوای نیوەڕۆخوانەکە، بۆ ئێوارەکەی پێکەوە دەچن بۆ پیاسەو ئەلیز لەمارکێتێک چەند کەلوپەلێك دەکڕێ‌و پارەکەی تەواوی ناکات، خۆشناو قەرزی دەداتێ‌و بۆی تەواو دەکات، لەدەمەو ئێوارەدا پێش یەکتر جێهێشتن ئەلیزو خۆشناو کە یەکەم رۆژی یەکتر بینینیانە ژمارەی تەلەفونەکانیان لەگەڵ یەکتر دەگۆڕنەوە. خۆشناو دەڵێت "ئەوکاتە زمانی فەرەنسیم شقڵی‌و پقڵی دەزانی".

رۆژی دواتر خۆشناو خۆی پۆشتەو پەرداخ دەکاو بەرەو ماڵی ئەلیز مل دەنێ‌و دڵی فرە خۆش دەبێت کە بۆ قاوەخواردنەوە داوەتی کردووە بۆ ماڵەکەی خۆی لەکۆتایی ساڵی ١٩٨١دا، بەڵام  قاوەخواردنەوە پەل ئەکێشێ تا بەیانی بۆ هەوەسبازیی، خۆشناو بەرەهێڵی کوڕی دەڵێت "ئەو شەوەی لەگەڵی چوومە جێگاوە، دووهەم کەرەت بوو دیبووم. یەک دوو رۆژ بوو ناسیبووم، دوو کەرەت یەکترمان دی بوو. تۆی نازدارمان لەگەمژەیی‌و نەزانینی خۆمەوە بۆ مردن بەرهەمهێنا، وەک نەدی‌و بدییەکی ناشارستانی، پێش ئەوەی دوو وشەی فەرەنسی بەڕێک‌و دروستی تێبگەم‌و قسەی پێبکەم".

دەشڵێت "مانگێک دوای ئەوە ئەلیز مزگێنی پێدام دووگیان بووە... رۆژێک بەڕێکەوت بۆ ماڵی خەسووم لەگەڵ ئەلیزدا چووم، ناتالی خوشکەکەیم بینی لەوێ ئۆتیزمی بوو ئەوەی پێیدەڵێن (هاندی کەپ)... رام لەسەر دروستکردنی منداڵەکە گٶڕا، وتم با پەلە نەکەین لەدروستکردنی منداڵدا.. ئەلیز پێیوتم: ئەگەر بەو شێوەیە بیرت لەخێزان دەکردەوە بۆ وا هەوەسبازیت کرد! گوناحی خۆتە ئەتەوێت بیخەیتە ئەستۆی من".

خۆشناو ئەوە رووندەکاتەوە کە خێزانی ئەلیز خێزانێکی هەڵوەشاوەو پڕ لەئاژاوە بووەو دایکی ئەلیز باوکی لەماڵ دەرکردوەو خوشکێکی ئۆتیزمی بووەو باوکی ئەلیز لەسەر کورسی شارەوانی لەشەقامەکانی پاریسدا لەتەنهایی‌و سەرگەردانیدا کۆچی دوایی کردوەو ناتالی خوشکیشی بەبێکەسی سەریناوەتەوە‌و کێشەیەکی دەرونی‌و دەماخی زگماکی بەمیرات بۆ ئەم خێزانە ماوەتەوەو ماوەی ٤٠ ساڵ لەمی شاردوەتەوە (وەک خۆشناو دەڵێت).

خۆشناو وەک بەراوردێک لەگەڵ دایک‌و باوکی خۆی دەڵێت "دایک‌و باوکی من ٥٧ ساڵ بەیەکەوە ژیان‌و ٩ مناڵیان پەروەردە کردو هێشتا یەکتریان خۆشدەویست‌و ناکۆک نەبوون".       

ئەم دوو هاوسەرە کە هەریەکەو لەکلتورێکی جیاوازەوە دێن، کاتێک بەیەکەوە دەژین گفتوگۆکانیان هەمیشە دەبوە گفتوگۆی ناخۆش‌و بەئاڕاستەی تووڕەبوون‌و ئاژاوەی ماڵدا دەڕوات، خۆشناو دەڵێت "هەموو ناخۆشییەکانی نێوانمان زۆربەیان کێشەی دەرونی بوون. من کەمێک لەکێشەی دەرونی گەر شارەزا بوومایە لەگەڵ ئەلیزدا لەگفتوگۆی لاوەکی‌و توندوتیژ خۆم بەدوور ئەگرت".

تا سەرەنجام لەنیوەشەوێکی درەنگی ساڵی ١٩٩٨دا، لەسەر زەردەخەنەیەکی خۆشناو کە بەلای ئەلیزەوە "زەردەخەنەیەکی گالتەئامێزە"، بڕیاری کۆتایی خۆی دەدات‌و دەڵێت "ماڵەکەت بۆ بەجێدەهێلم".

خۆشناو دەڵێت "نیوەشەوێکی درەنگ بوو، میترۆو پاس نەمابوو، لەگەڕەکی سان دۆنیز بووین کە شەوان نائارام بوو... کە دەرگاکەی کردەوەو رۆشت.. بەپای پەتی رامکرد بەدوایدا لەسەر پلیکانەکان رێگەم پێگرت. هەرچۆنێ بوو نەمهێشت بڕوا، بەباوەش بۆ ماڵەوە گەڕانمەوە...".

دەشڵێت "ئەلیز جارێک پێیوتم: خاڵم گوتویەتی پیاوی رۆژهەڵاتی گەر هاوسەرەکانیان جێیانبهێڵن زۆرترین خەفەت دەچێ بەدڵیاندا"، ئەیویست لەم رێگەیەوە داخم باتێ‌و تۆڵەم لێبکاتەوە.

ئەلیز ئەڕواو لەدادگا وەک خۆشناو دەڵێت: "تۆمەتی بەکارهینانی توندوتیژیی‌و قژ راکێشان‌و گوایە مشتێ قژم لەسەری دەسکەنە کردووەو بەقژ راکێشان ئەو شەوە بردومەتەوە ماڵەوە"، بۆ دروست دەکاو سەرەنجام لەیەک جیادەبنەوە.

لەمەش ناخۆشتر بۆ خۆشناو مەریوانی، چارەنوسی رەهێل-ی کوڕیانە. رەهێڵ کە باوکی بەبنەچە کوردێکی ئاوارەو دایکی فەرەنسییەو لەم خێزانە پڕ لەکێشەو ئاژاوەیەو لەسایەی ناکۆکی بەردەوامی ئەم دایک‌و باوکەیدا گەورە دەبێت، کاتێك پێدەنێتە قۆناغی گەنجێتییەوە کوردی‌و ئیسپانی‌و فەرەنسی دەزانێ‌و لەسینەماو شانۆدا کار دەکات، بەڵام کێشەی دەرونی‌و دەماخی زگماکی‌و سامپتۆمی خەمۆکی‌و شیزۆفتینی دەبێت‌.

رەهێڵ لەتەمەنی ٢٤ ساڵیدا سەری خۆی هەڵدەگرێ بۆ شاخەکانی کەشمیر کە لەنێوان هندستان‌و پاکستاندا هەڵكەوتووەو لەو کوێستانەدا لەسەرماو بێکەسیدا گیانی لەدەست دەدات، پاش ئەوەی تەرمەکەی دەدۆزرێتەوە، جەستەی ساردو سڕو بێ گیانی دەگوازرێتەوە بۆ فەرەنساو لەگۆڕستانی پیەرلاشێز لەپاریس بەخاک دەسپێردرێت.

خۆشناو دەڵێت "تاکە گوناحێک لەژیانمدا کردبێتم ئەوە بوە وەک کەسێکی کورد لەدایکبووم... رەهێڵ کوڕە جوانەکەم من تۆم جوانەمەرگ کرد... خۆزگە لەسلێمانی هەر بمایاتەوە سەدام‌و جاشەکانی بیانکوشتمایە، لەم ئازارە دەرونییە چل ساڵییە گەلێ باشتر بوو کە بەردەوام بەدەستیەوە دەتلێمەوە...".

ئەم کتێبە نامەی خۆشناو مەریوانییە بۆ رەهێڵی جوانەمەرگی کوڕی، کە وەک خۆی دەڵێت "بۆ نووسینی ئەم کتێبە ١٠ ساڵ بەدواداچوونی بۆ زانستی کێشەی دەروونی‌و فەلسەفەیی کردووە"و کتێبی "نامە بۆ باوک"ی کافکاو کتێبەکانی "پێنج وانە لەدەروون شیکاری"‌و "تووڕەبوون‌و نەخۆشی دەروونی" سیگمۆند فرۆید هاندەری بوون بۆ نووسینی ئەم کتێبە، کە "ئۆتبیۆگرافییەکە بەزانستی کێشەی دەماخی‌و نیشانەکانی کێشەی دەرونی" تێهەڵکێشی کردون.

ئەم کتێبە هەرچەندە وەک چیرۆک‌و ئەزمونی کوردێکی پەنابەر لەئەوروپا سەرنجڕاکێشە، بەڵام لەرووی رێنووس‌و هەڵەی چاپ‌و رستەسازیی‌و دیزاینکردنی‌ کتێبەکەوە کەموکورتی زۆرە. ئەمە جگە لەوەی لەڕووی تەکنیکی گێڕانەوەوە بەباشی مەبەستی نەپێکاوەو لەڕووی هەماهەنگی بەشەکان‌و گێڕانەوەی چیرۆک‌و رووداوو شیکارییەکانەوە چەندین کەلێن لەخۆدەگرێت، بۆ نمونە کەمترین زانیاری سەبارەت بەرەهێڵ لەخۆدەگرێت، هیچ زانیارییەکی دەربارەی لەیلای خوشکی رەهێڵ تیا نییە جگە لەناوەکەی، بەبێ ئەوەی باس لەوە بکات کە چۆن‌و بۆچی‌و کەی لەدایکبووە!

هەروەها خۆشناو لەکاتێکدا خۆی باس لەوە دەکات کە عەرەب راستیستن‌ بەرامبەر بەکوردو بەشێک لەفەرەنسییەکان بەشێوەی راستیستانە مامەڵەیان لەگەڵ ئەم کردووە، بەڵام خۆی لەبەراوردی پارێزەرەکەی ئەلیزو پارێزەکەی خۆیدا لەکاتی جیابوونەوەیاندا لەدادگا، پارێزەرەکەی ئەلیز بە"عەرەبێکی ناشارستانی‌و ناشیرین‌و ناڕێک پۆشی بەبنەچە خەڵکی باکوری ئەفەریقیا" ناودەبات‌و پارێزەرە فەرەنسییەکەی خۆیشی بە"پارێزەرێکی قژ زەرد، چاوکاڵ، باڵا بەرز، نازدارو کەمەر باریک‌و رێک پۆش" وەسف‌و ستایش دەکات!

هەرچەندە خۆشناو باس لەوە دەکات کە "هەموو ناخۆشییەکانی نێوان من‌و ئەلیز زۆربەیان کێشەی دەرونی بوون"و خێزانەکەیان کێشەی دەرونی هەبووەو ٤٠ ساڵ لەوی شاردوەتەوە، بەڵام لەم کتێبەدا گێرانەوەی چەند رووداوێک، زیاتر لەکێشەی دەرونی، جیاوازی‌ کلتوری نێوانیان دەردەخات، وەک "تف کردن"ی خۆشناو لەچاودێری بەنزیخانەیەک، ئەلیز زۆر تووڕە دەکات‌و دەڵێت "چۆن تف لەمرۆڤ دەکەیت"؟

یاخود خۆشناو مریشک لەگوندێکی نزیک پاریس سەردەبڕێ‌و بۆ ئەوەی پانتۆڵەکەی پیس نەبێ مریشک بەسەربراوی بەرەڵا دەکا کە لەمللەقۆرتەکەیەوە خوێن بەتەوژم فیچقە دەکاو بۆ بەردەم ئەلیزو رەهێڵ تەپاو تل دەکا، ئەلیز کە لەو کاتەدا خەریکی کتێب خوێندنەوەیە بەبینینی ئەم دیمەنە دەهری دەبێ‌و لەتاوا بەرەو دەرگای دەرەوە رادەکاو هاوار دەکا: تۆ تیرۆرمان دەکەیت، ئەتەوێ هەمیشە لێت بترسین...

یان کە لە شەقامە باریکەکانی یۆناندا بەتیژی ئۆتۆمبێلەکەی لێدەخوڕێ‌و ئەلیز ئەترسێ، یاخود لەکاتێکدا کە لەگەڵ ئەلیزو خەسووی دەچن بۆ نۆرماندی بەمەبەستی بەسەربردنی وێکئێند، لەڕێگا ئەلیزو دایکی برسیان دەبێ‌و لەنانەواخانەیەک، نان‌و شکولاتە دەکڕن‌و لەکوشنی ئوتومبێلە بیجۆکە جوانەکەی خۆشناودا دادەنیشن‌و دەستدەکەن بەخواردنی، خۆشناو کە ئوتۆمبێلەکەی زۆر لا تایبەت بووە، پێیاندەڵێ "هەوڵبدەن وردە نان لەسەر کوشنەکانی ماشێنەکە بڵاونەکەنەوە"! ئەلیزو دایکی بەبیستنی ئەم قسەیە تەواو تووڕە دەبن‌و هاواریان لێبەرز دەبێتەوە‌و دەڵێن: دامانبەزێنە، بۆ ئێمە بەچی دەزانی؟!

سەرباری ئەوەش ئەم کتێبە چەندین زانیاری بەسوود دەربارەی نەخۆشییە دەرونییەکان لەخۆدەگرێت، بەتایبەتی نەخۆشییەکانی ئۆتیزم‌و دەماخی زگماکی‌و سامپتۆمی خەمۆکی‌و شیزۆفتینی، خۆشناو کۆی بیرۆکەی ئەم کتێبە لەیەک دێڕدا کورت دەکاتەوە: "کۆڵەکەی میللەتێکی ئازاد، بەختیاریی خێزانە، کەسەکانی ناتوانن بەشادی بژین، ئەگەر لەنێو خێزانی کامەراندا پەروەردە نەکرێن".