ڤیزەیەک بۆ وەرگرتنی ئاو
حسێن محمود
2021-06-07 537
گومانی تێدانیە کە ناوچەکەی ئێمە بەکەم ئاویەکی مەترسیداردا تێدەپەڕێ ، ئەمەش کاریگەری ڕاستەوخۆدەکاتە سەر ژیانی ملیۆنان کەس وڕەنگبێ لەداهاتودازۆر کەس نەتوانن دەمیان تەڕکەن ، کەم بونەوەی ئاو لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەپلەی یەکەم دەگەڕێتەوە بۆ گۆڕانی ئاووهەوا کەوایکردووە ناوچەکە ڕوبەڕوی شەپۆلی وشکی و کەم بارانی ببێتەوە و بەپلەی دوەمیش سیاسەتی وڵاتانی ئیقلیمیە ، کەئاو وەک كارتیفشار بەکار دەهێنن . لەم نێوەدا تورکیا وەک وڵاتێکی ئیقلیمی بەپلەی یەکەم دێ و دواتریش ئێران، کەدەیانەوێ بەشێکی گرینگ لەئەجێنداکانی خۆیان لەڕێی ئاوەوە جێبەجێ بکەن . تورکیا چەند جارێک ئەوەی دوپات کردۆتەوە کە بەمافی خۆی دەزانێ بەتەنیا سود لەئاویدیجلەو فورات وەربگرێ و نەهێڵێ بگەنەسوریاو عیراق چونکە لەخاکی خۆیدایەتی و دەڵێت ئەو وڵاتانەی خاوەن نەوتن ئازادن چۆن نەوتهەڵدێنجن چونکە لەخاکی خۆیاندایە ، بەمەش ئەو مافە بەخۆی دەدات کەپێشیلی یاسا نێوەدەوڵەتیەکان وڕێکەوتنامە هەرێمیەکانیش بکات . بەپێی یاسا ڕوبارە نێودەوڵەتیەکان مافی هەموو ئەو وڵاتانەی بەسەرەوەیە کەپێیدا گوزەردەکەن ، لەڕێکەوتنامەی پاریس ساڵی 1914 وکۆنگرەی ڤیەنناساڵی 1915 جەخت لەوە کراوەتەوە کە ئەو ڕوبارانەی سنوری چەند وڵاتێک دەبڕن ڕوباری نێودەوڵەتین .هەروەها بەپێیڕێککەوتنامەیەک کەلەساڵی 1987 لەنێوان تورکیاو سوریا ئیمزا کراوە دەبێ لەچرکەیەکدا500مەتر سێجا ئاوی ڕوباری فورات بێتە ناوسوریاوە ، بەڵام لەئێستادا کەمتر لە 100 مەترسێجا دێتە ناو سوریاوە، کەئەمەش هەڕەشەیەکی ڕاستەقینەیە بۆ سەر سوریاو عیراق. هەروەکلەسەرەوە ئاماژەم پێکرد کەم بونەوەی ئاوبەپلەی یەکەم دەگەڕێتەوە بۆ گۆڕانی ئاوو هەوا جلماته جهانگه .بەپێی ڕاگەیاندنی دەزگای ناوەندیئاماری سەربە وەزارەتی پلاندانانی عیراقداهاتی ئاوی ڕوباری دیجلە لەساڵی2018 دا 23.4ملیار مەترسێجابووە و ڕوباری فوراتیشلەهەمان ساڵدا 9.56 ملیارمەترسێجا بووەو بەهەردوکیان بەنزیکەیی گەیشتۆتە 32.96 ملیار مەترسێجا ، هاوکات ساڵی 2019 کەساڵێکی پڕباران بوە داهاتی ئاوی ڕوباری دیجلە 76.52 ملیار مەتر سێجا بووە و ڕوباری فوراتیش 16.95 ملیار مەتر سێجا بوەو کۆی داهاتی ئاوبەهەردوکیان 93.47 ملیارمەترسێجا بووە . هەرلەم بوارەدا بانکی نێودەوڵەتی لەپێگەی خۆی ڕایگەیاندوە لەساڵی 2016-2020 بڕی 83 ملیاردۆلاری وەک کۆمەگ بەخشیوە بە وڵاتە گەشەسەندوەکان بۆ ڕوبەڕوبونەوەی ئاکامەکانی گۆڕانی کەش و هەوا.بەگوێرەی لێکۆڵینەوەیمیترۆلۆجی (چاودێری بەرگە هەوای زەوی ) ناوچەکەی ئێمە بەشەپۆلێکی وشکیدا تێدەپەڕێ و ئەمەش پێویستی بەپلانی گونجاو هەیە بۆچۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵیدا .
ئاکام و مەترسیەکان :
کەمبونەوەی ئاوهەڕەشەیە بۆ سەر ئاسایشی ئاوو ئاسایشی خۆراک و کەم بونەوەی ڕوبەری سەوزایی و فراوان بونی دیاردەی بەبیان بون(ده‌سه‌رتفجاتۆن) کە هەموو ئەمانە پێکڕا ئاڵنگاری گەورەن بۆ مرۆڤ و ژیان ئەستەم دەکەن . ئینستتیوتی دەرامەتە جیهانیەکان وۆرلدره‌سۆورجه‌س نستتوته کەناوەندێکی نێو نەتەوەیی یە لە ڕاپۆرتی خۆیدا کەلەسەر پێگەی خۆی بڵاوی کردۆتەوە ، ئاماژەی بە چەندین مەترسیکردووە و دەڵێت کەم ئاوی هەڕەشە لە یەک ملیار مرۆڤ دەکات لەجیهاندا و بەشێکی زۆریان لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستن و پێشبینی دەکرێهەندێ وڵات بگەن بە ڕۆژی سفری ئاو زه‌رۆ دای ، واتا نەمانی ئاو .بەپێی هەمان ڕاپۆرت لەساڵی 2035 یەک ملیارو هەشت سەد ملیۆن کەسڕوبەڕوی نەبونی ئاو دەبنەوەو لەساڵی 2045دا 135 ملیۆن کەس بەهۆی بەبیابان بونەوە ئاوارە دەبن . ئەوەی جێی سەرنجە ئەوەیە کە نەتەوەیەکگرتوەکان ودەزگا نێوەدەوڵەتیەکان هەرگیز گوشار ناخەنە سەر وڵاتان بۆ جێبەجێکردنی ڕێکەوتنامەکان و سەرگەرمی بیروکراتیەتی خۆیانن،ئەوەی لەسیمای سیاسەتدا بەدی دەکرێبریتیەلە بەکارهێنانی دەرامەتی ئاو لەململانێی جیۆپۆلەتیکی و جیۆستراتیجی داو ئەو وڵاتانەیدەکەونە پەراوێزی ئەم ململانێ یەباجی قورس دەدەن ، بەڵام ئەگەر پلانی تۆکمەهەبێت ، دەتوانرێ تاڕادەیەکی زۆر ئەو گوشارانە کەمبکرێتەوە بۆنمونە ئەگەر بەنداوی بێخمە تەواوبکرێ ئەوا هەرێمی کوردستان و عیراق تاڕادەیەکی زۆر مەترسیان لەسەر نامێنێت ، بەڵام ئەگەرهیچ پلانێک نەبێت قەیرانی ئاو مسۆگەرە ، لەنەبونی پلاندا لەداهاتودا بۆ هاتنی ئاو دەبێ ڤیزە وەربگری وئەمەش ڕەنگبێ بەرامبەر نەوت یانهەرشتێکی تر بێت .