بەشی حەوتەم

 

دەروازە: نانسی و هەڵوەشانەوەی پەتای كۆرۆنا

لەم بەشەی نووسینەكەمان تایبەت بە"فەلسەفە و كۆرۆنا"فەلسەفەكردنی ژان – لوك نانسی (Jean-Luc Nancy) بە‌ڕووی پەتای كۆرۆناڤایرۆسدا دەكەینەوە، كە پرسیاری قووڵی فەلسەفی دەوروژێنێت و بەجۆرێك لە جۆرەكانیش سێبەری هەنووكەی هاوبەش(Common)مان لە وتنە فەلسەفییەكانیدا دەدۆزینەوە. لە لێدوانێكیش لەگەڵ Marianne نێت بەناوی""پاندێمیەكە(پەتاكە)دووبارەبەرهەم هێنانەوەی كەڵێن و دابەشكردنە كۆمەڵایەتییەكانە""هێما بۆ ئەوە دەكات، کە كۆرۆناڤایرۆس سەرلەنوێ بەرهەمهێنانەوەی نایەكسانی و گەڕانەوەی مەرگێكی لەبیرەوەچووە و نەخۆشیش دووبارە دابەشكردنەوەی نایەكسانییە كۆمەڵایەتییەكانە و خودی حەپس(confinement)یش جیاوازییە كۆمەڵایەتیەكان بەرچاویتردەكات. بەپێی ئەوەی نانسی لەبارەی جەستە ،ئەڵبەتە جڤات و هەڵوەشانەوەی مێتافیزیك لێكدانەوەی فەلسەفی ووردی ئەنجامداوە لەوە حاڵییە تەوقەنەكردن و دابڕان، دوركەوتنەوە و مەحرومبوون لەیەكتر گۆشەگیریی و  بێ سۆزی دروستدەكەن. دەستلێدان و دیستانسیش دوو وشەی كارلێكن لای نانسی و هیچیشیان پاشكۆی ئەویتر نییە. بەپێی بینینی فەلسەفیی نانسی دەستلێدان كەمترین ئاستی دیستانسە. هەر لەو دیدەشەوەپەرچەكردارییەكانمان بەرامبەر بە حەپس  وەك شتێكی سروشتی دەبینێت. حەپس هەمان ئەو مانایەی بۆ ئەو كەسانە نییە كە لەنێوان چوار دیوار یان لە ماڵێكدا دەژین. نانسی لە وەڵامی ئەو پرسیارەی كە فەلسەفە دەخوازێت فێری ئەوەمان بكات چۆن بمرین و گومانی ئەوەش ئایا ڕۆژئاوا ئامادەیە ئەم جۆرە فێربوونە بەدەستبهێنێت؟بەم جۆرە دێتەگۆ: بەڵێ پاندێمی دەبێتە هۆكاری لەبیركردنی مەرگ. مەرگ كە لە هەموو شوێنێك دەخولێتەوە ڕووبەڕووی هەموو پاراستنێك دەبێتەوە. ئێمە لە دۆزی جەنگ یان شەڕی گریلای بەردەوام، دۆزی برسیەتی یاخود موسیبەتی نەوەوییەوە دوورین((كە هەموو ئەمانە ڕۆژێك لە ڕۆژان بەرۆكی شارستانی ڕۆژئاوایان گرتووە)) بەڵام لە تارمای مەرگێكەوە نزیكین كە دەمێكە پێیئاشنا نیین. مەرگ، نانسی وتەنی، هەمیشە كۆمەڵایەتی بووە، داوای یارمەتی لە ئەوانی تریش بۆ خۆبەكۆمەڵایەتیبوونەكەی کردووە. لێرەوە دێینە ناو فەلسەفەی ژان- لوك نانسی و ئەو ئەركە فەلسەفییەی لەم ‌ڕوەوە گرتوویەتە ئەستۆ.

سروشتی فەلسەفەی ژان- لوك نانسی
ژان- لوك نانسی فەیلەسوفێكی هاوچەرخی فەرەنسییە، كە تێزی دكتۆرانامەكەی (Phd)لە ساڵی 1973 لەژێر سەرپەرشتی پۆل ڕێكۆر((Ricoeur  لەسەر "كانت  Kant"نووسیووە و لەژێر كاریگەری هایدیگەر و گەلێك بیرمەندی هاوچەرخی فەرەنسی( لاكانLacan، بلانشۆBlanchot،بەتای Bataille،دێریدا Derridaو ..هتد)دا بووە. هەرچی دووەم تێزیەتی،كە لە فەرنسا بە docteur d‌état و لە وڵاتانی تر بە Habilitation دەناسرێت و بۆ بەدەستهێنانی پلەی پرۆفیسۆریە، لە ساڵی 1987 لەژێر سەرپەرشتی لیژنەیەك(كە لە لیوتارLyotard، دێریدا Derridaو ژێرار گرانێل Granel پێكهاتبوو)لەسەر"ئەزموونی ئازادی"نووسیویەتی. لە  "ئەزموونی ئازادی" فەلسەفە وەك دایكی ئازادی خۆی دردەخات و بیركردنەوەش بە ئازادییەوە گرێدەدرێتەوە. ئەمەش وادەكات بیركردنەوە بیر لە ئازادی بكاتەوە. نانسی لەم كارە فەلسەفییەی لەژێر كاریگەری هایدیگەر ئەوە شرۆڤەدەكات، فەلسەفە بە هەماهەنگی لەگەڵ بیر بەوە دەگەن كە پێویستە. لەم هەماهەنگیەدا بیر گوێڕایەڵی فەلسەفەیە. لەم جۆرە شرۆڤەكردنانەوە ئەوە فێردەبین كە ئازادی لەناو فەلسەفەدا پەنهانە. فەلسەفە پێویستی بە ئازادیە تا پەرە بە بوونی خۆی بدات. ئازادیش بۆ بیر پێویستە تا لەڕێگای ئەوەوە فەلسەفە دەركەوێت و وتنی خۆشی هەبێت. فەلسەفە كە دایكی ڕاستەقینەی ئازادیە، بەپێی تێگەیشتنی فەلسەفی نانسی، دەكارێت ئاقاری ئازادی دەستنیشانبكات. لەسەر ئەم بنەمایە فەلسەفە بێ بەها و بێ مانا دەمێنێتەوە گەر بریتی نەبێت لە چالاكیەك سەبارەت بە ئازادی.
نانسی لە نووسینەكانیدا، كە بەشێكی لەگەڵ هاوڕێیەكی فەیلەسوفی بەناوی فیلیپ لاكو – لابارت( Philippe Lacoue-Labarthe  ) نووسیوە، بایەخێكی زۆر بە واتای جڤات –كۆمەڵ- (Community / Communauté) و دۆزی بوون لە كۆمەڵگەی هاوچەرخ دەدات. گرینگیپێدانیش بە بوون، بوون لە جیهان، بەپێی نانسی گرنگیپێدانە بە شتێك  كە هیچكات خۆی بۆ فەلسەفە تازە نیشان نەداوە، بەتایبەت ئەوكاتانەی بابەتی بوون پرسیاری ئۆنتۆلۆژی(بووناوی) دەووروژێنێت. كێشەكە لێرە بۆ نانسی لەو بینینە فەلسەفییەدا خۆی پووختدەكاتەوە كە بوون لە جیهانا بوونە لەناو جڤات و بوونیش لەئێستادا لە جیهانا بوونە لە جیهانێكی تازە. ئەم جیهانە تازەیەش هەروەك جیهانە كۆنەكە جیهانی هەمووانە، بەس گرفتەكە لەوێدایە كە جیهانی ئێستا نایەوێت خۆی بە ماناوە گرێدات. لەوە گرنگتر ئەوەیە، کە نانسی لەسەر شێوازی فەلسەفی هایدیگەر پرسیار لەسەر بوونمان دەكات و ئەو لایەنەش دەوروژێنێتەوە كە پێشتر هایدیگەر تایبەت بە جیهان ورووژاندویەتی. لێرە مەبەست ئەوەیە كە"هیچ كات جیهان پێش ئێمە ناكەوێت". ئەم جیهانەش كە نانسی باسیلێوەدەكات ئەو جیهانەیە كە خۆی هەیە و هەریەكە دەكارێت شوێنێكی تیا هەبێت.

ڤایرۆسێكی فرە مرۆیی
" ڤایرۆسێكی فرە مرۆیی" Un trop humain virus  " گوزارەیەكی ژان- لوك نانسی یە كە بەهۆیەوە شرۆڤەی پەتای كۆرۆناڤایرۆس دەكات. لەمیانەی وەها دەربڕینێكەوە نانسی بە پەرۆشەوە دەخوازێت بزانێت كۆرۆناڤایرۆس لەناو قارەی ئەوروپا خەریكی چییە و چۆنیش دەجولێتەوە؟ ئەم پرسیارە بەگرنگییەوە لەلایەن نانسیەوە وەڵامدەدرێتەوە. بەهۆی ئەم گوزارەیەوە نانسی بەرەو ئەو خەیاڵەشمان دەبات كە بە ڤایرۆسەكەوە ئێمە دوانین. لەهەركوێ بین لەوێ لەگەڵماندایە. هەر ئەم گوزارەیە، ئەڵبەتە ڤایرۆسەكەش، كە هەڵاوگۆڕانی گەورەی كۆمەڵایەتی خستەوە، پێیماندەڵێت هۆشدارییەك لە ماهیەتی كۆرۆناڤایرۆس دا ئامادەیە كە مرۆڤ ئیدی سۆپەرمان نییە، سەرووی خۆی نییە، كەسێكی ئاسای و سروشتییە. نانسی بۆئەوەی وێنەی كۆرۆنا لەناو قارە كۆنەكە وەك خۆی بنەخشێنێت هێما بۆ ئەوە دەكات كە پێشتریش وتراوە، ئەوروپا لە ساڵی 1945 وە جەنگەكانی هەناردەی دەرەوەی خۆی دەكات. ئەوروپا پاش داكەوتنی ئەڵبەتە توانای ئەوەی نەما هیچ بكات جگەلەوەی كە كەوتە بانگەشەكردن بۆ جیابوونەوە لە كۆلۆنیە كۆنەكانی. دواتر بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانیشی كەوتە ناو جەمسەرە نوێكانی هێز لە جیهانا (لێرە مەبەست دوو جەمسەرە ئێدیۆلۆژییەكەی پاش جەنگە: بلۆكی سۆسیالیزم و بلۆكی سەرمایەداری كە دواتر پەیمانی وارشۆ و ناتۆی لێدروستبوو). ئەوروپا لەنێوان دوو جەمسەرەكە، تەنیا یادەوەریەك بوو، لەكاتێكدا ئێستاش هەر خۆی وانیشاندەدات كە ئایندەی هەیە. لێرە نانسی بەڕاشكاوی ئەوە بۆ بیرلێكردنەوە دەخاتەڕوو كە  ئەوروپا هەمیشە بانگەشەی ئایندەبوونی خۆی كردووە. هەرچی ئێستایە ئەوروپا لە دۆزێكی تردایە: ئەوروپا هاوردەیە نەك هەناردە. هاوردەیە، لێ تەنیا شمەك ناهێنێت، كە پێشتر كردویەتی، پێش هەموو شتێك دانیشتوان هاوردەدەكات(ئیستیراد)-ئەمەش بۆ نانسی شتێكی نوێ نییە، بەڵام خێرایە-. ئەوروپا كە هەناردەی(تەسدیر) ململانێ و كێشەی ژینگەیی دەكردە دەرەوەی سنورەكانی خۆی، هەنووكە ئەم ئەوروپایە ئێپیدێمیەكی(دەردێكی) ڤایرۆسانە (viral epidemic) هاوردە دەكات. لەمبارەیەوە نانسی پرسیار دەكات كە ئەمە مانای چییە؟ ئەم لایەنە تەنیا پرسیار نییە لەسەر بڵاوبوونەوە. ئەوروپا نێوەندی جیهان نییە، بەڵام بەردەوامە لە گێڕانی ڕۆڵی درێژخایەنی خۆی، ڕۆڵی مۆدێل یان نموونە. جگەلە ئەوروپا شوێنی تریش هەیە كە سەرنجڕاكێش بێت، لێ ئەوروپا پێیوایە بەجۆرێك لە جۆرەكان پەسەندكراوە، هیچ نەبێت وەك پەناگە(داڵدە) یەك. لێرە دەشێت تەوژمی ڕووكردنە ئەوروپا لە ئەسیا و ئەفەریقا و ئەمەریكای لاتینەوە بەنموونە بهێنرێتەوە. ئەوروپای سەرنجڕاكێش و بنكەی ماف و یەكسانی و ئازادی، ڕووبەڕووی پرسیاری قەیرانی پزیشكی بوەتەوە. نانسی لەسەر هەقە كە پێیوایە، وێنەیەكی ئایدیالیستی لەسەر ئەوروپا هەیە كە شوێنی داد، زانست، دێمۆكراسیەت،  جوانی و خۆشگوزەرانییە. ئەمانە وادەكەن ئارەزووەكانی ئەوانیتر بەلای ئەوروپا ڕابكێشرێت. دەرگای ئەوروپا لەسەر پشتە، بەڵام ئەمە ئەوانە ناگرێتەوە کە توانای كڕینی ئارەزووەکانیان نییە. شتێكی سەرسامكەر نییە كە ڤایرۆس بێتە بەینەوە. ئەوەش هەر سەرسامكەر نییە كە ئەم ڤایرۆسە لە ئەوروپا لەچاو شوێنی ڕاستەقینەی خۆی پەریشانیەكی گەورە دروستکردووە. ئەوەتا دەبینین كە چین توانیویەتی سێستەمێك سەبارەت بە بازاڕ و نەخۆشی دابمەزرێنێت. بەس ئەمە كوا لە ئەوروپا بوونی هەیە؟ ئەوروپا كە لەژێرسایەی ستەمی كۆرۆنا لە دۆخێكی پەشێوی ڕێژەییدایە دژواری لە خۆگونجاندن دروستكردووە. هەرچی ئەمەریكایە نە چینە و نەش ئەوروپا. ئەمەریكا بەپێچەوانەوە، نانسی وتەنی، لە گۆشەگیرییدابوو كە دواتر لەمە و لە توانا ناجێگیریەكەی لە بڕیاردان پاشگەزبوەوە. لێرە نانسی وێنەیەكی تر لەسەر ئەوروپا دروستدەكات: ئەوروپا هەمیشە هەوڵیداوە خۆی بدۆزێتەوە. لە گەڕانی بەردەوامیشدایە كەچی جارێ شوێنەكەی دیارینەكردووە.
كاتێك چەقی پاندێمیەكە(پەتاكە) دەستنیشانكرا ئەوروپا بووە ئەو چەقە و وڵاتانی تریش، كە هێشتا لە پاندێمیەكە بەدووربوون، دەرگایان بەڕووی ئەوروپا و چین داخست. بۆیە سەفەركردن بۆ چین و ئەوروپا بووە سەفەر بۆ شوێنە ترسناكەكان. لەم حاڵەتانەدا لە ئەوروپا"بەدوای ژیانی خۆت ڕابكە"باوە، هەرچی لە شوێنی ترە"پیشانمبە چیت لە ڤایرۆسەكە دروستكرد!" باوە. ئەمە، بەقسەی نانسی، جیاوازی نێوان میراتی ئێمەی ئەوروپایی و ئەوانیترە. بەواتایەكیتر، نانسی جەختلەوەدەكات كە لە ئەوروپا چاوچنۆكی، گومانخوازی و سەرسەختی زۆرتر باوە تا لە شوێنەكانی تری دونیا. ئەمەش میراتی عەقڵگەرایی و بەدبینی ڕەوشتی و  ئازادی ئەوروپاییەكانە كە نانسی دەیبینێت. بۆ نانسی ئەمە ئەوە دەگەیێنێت كە ئێمە، ئەوروپاییە كۆنەكان، ژیانی عەقڵیمان بەهەند وەرگرتووە. هەر ئەمەشە هۆكاری زۆر دووبارەكردنەوەی گوزارەی"پێڕەوییە ئاوارتەییەكان"، كە بەكاربردنی تارمای "كارل شمیت" ی(Carl Schmitt)  تیادەبینرێتەوە-تیۆریزەكەرێكی دیارە لە بواری تێزی ڕەوشی ئاوارتە.
نانسی بۆچوونی شاعیرێكی فەرەنسی میشێل دێگی( Michel Deguy)بەنموونە دێنێتەوە كە لەم دوایە شیعرێكی بەناوی Coronation بڵاوكردۆتەوە، كە لێرە چەند كۆپلەیەكی ئەو شیعرە، نەك تێگەیشتنە كورتەكەی نانسی، دادەڕێژینەوە:كۆرۆناڤایرۆس جارێ نیوەیە، پیسی لە پیسەیەوە دێت، سنوری تۆ سنوری منە و یەكتر سنورداردەكەن، گوێملێیە ئابووری لە بۆرسەكانا گرژدەبێتەوە، ترامپە قەڵەو دەڵێت لە وڵاتەیەكگرتووەكان ڤایرۆس نییە، پوتین خوا دەگەڕێنێتەوە ناو دەستور، مارین لۆ پان (Marine Le Pen ) (سەرۆكی پارتێكی ڕاستڕەوی توندڕەوی فەرەنسییە) بە كلیلە ژەنگاوییەكانی سنورەكان دادەخات، پارتی سەوز پێش هەڵبژاردنەكان قایلبوون، فیلمەكە جیهانگیری سەربەرەوخواردەكاتەوە، ئاسمانی شین لە پەكین شیندەكاتەوە، وشەی ناسین مانا باشەكەی خۆی لەدەستداوە، جیهانگیری و پەتا یەكدەگرنەوە و ناشیانەوێت یەكتر بەردەن، قاچاخچیە لیبیەكان خەریكی موزایەدەن، بەڵام نازەنینەكەم دوودڵ مەبە، هەمووی وەك خۆی لێدێتەوە، شی  Xíقەیسەریش پەچە لە ڕەوتی چینیبوونی خۆی لادەدات.....
پەتای كۆرۆناڤایرۆس، لەسەر هەموو ئاستەكان، كاڵایەكی جیهانگیرییە. ئەم پەتایە چاودێرە بەسەر تایبەتمەندی و ئاقارەكانی ئەم جیهانگیرییەوە و دەشیكات بە شتێك كەمتر بێت لە كولتوور و بەهێزتر بێت لە ئابووری و تەكنیك. شیاوە، لەم ئەوروپایە، كار بۆ گۆڕینی ئەلگۆریتم (Algorithm پرۆسەیەكی هەنگاو بە هەنگاوی ماتماتیكییانەی خواریزمیە بۆ گەیشتن بە دەرئەنجام)بكرێت، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە دەچینە سەردەمێكی نوێوە. واتە ئەوروپا بە گۆڕینی ئەلگۆریتمی خۆی ناشێت پێیوابێت دەچێتە قۆناغێكی تازەوە. ئەمە لەسەرێكی تریشەوە بەو مانایە دێت كە زاڵبوون بەسەر ڤایرۆس بەس نییە. گەر توانا سیاسی و تەكنیەكییەكان زاڵبوونەكەیان سەلماند، جیهان دەبێت بە گۆڕەپانی پێكدادانەكان. شارستانی ئەوروپا كە چوبووە قۆناغی جێبەجێكردنی ڕەگەزەكانی شارستانیبوونەوە، وائێستا لەژێر زەبری ڤایرۆسەكە خەریكە لە شارستانیبوون دەكەوێت. وەحشتناكی تەشەنەی ڤایرۆسەكە وەك وەحشەتناكی كارگێڕی بڵاودەبێتەوە. ئەمەی ڕوودەدات گێچەڵێكی نابەڵەد نییە كە كەسێكی نەناسراو هەڵیگیرساندبێت. هەروەها بەرهەمی دەستدرێژی هەندێك نەتەوەش نییە. لەكۆتایدا هێزە ئابوورییە تەكنییەكان مەبەستن. لێرەوە پرسیار لەسەر داهاتووی زانست و ئابووری ئەوروپا لەدایكدەبێت.
هەر تایبەت بەو لایەنەی سەرەوە، ئەم هزرەڤانە فەرەنسییە، ئەوەشمان وەبیردێنێتەوە كە پێشتر، پەتاكان (پاندێمیەكان) وەك سزایەكی یەزدانی دەبینران، هەروەك ئەوەی كە نەخۆشیش، جاران، بەگشتی ماوەیەك وەك شتێك لە دەرەوەی جەستەی كۆمەڵایەتی سەیردەكرا. هەرچی ئێستایە زۆربەی نەخۆشیەكان ناوەكین و بەرهەمی هەلومەرجی ژیان، كوالیتی خواردن و ژەهراویبوونی ژینگەكەمانن. كەوابێت هەروەك نیچە دەڵێت ئەوەی یەزدانی بوو بووە مرۆی، زۆر مرۆیی، تائەوپەڕی مرۆیی (Allzumenschliches/ All Too Human) . بۆ ئەو مەبەستە نانسی بۆ بیركاری فەرەنسی پاسكال  Pascal دەگەڕێتەوە،كە ناوبراو تازەگەری بە گوزارەی"مرۆڤ بێ كۆتا مرۆڤ تێدەپەڕێنێت( L'homme dépasse infiniment l'homme )"پێناسەدەكرد، بەڵام ئەگەر مرۆڤ خودی خۆی زیادلەپێویست تێپەڕێنێت، بێ ئەوەی بگاتە ئاستی ئەو تێگەیشتنە یەزدانیەی پاسكال بۆ مرۆڤ هەیبوو، ئەوا مرۆڤ هەرگیز سەرووی خۆی نابێت. لەبڕی ئەوە، نووقمی مرۆیبوونێك دەبێت كە پڕە لەو روودا و دۆزانەی خۆی بەرهەمی هێناوە. بەمە نانسی دەخوازێت چیمان پێبڵێت؟ نایەوێت بڵێت مرۆڤ زۆرتری شایانە وەك لەوەی دەستیكەوتووە؟ لێرە لای پاسكال مرۆڤ دەگاتە چەقی تەوەرەی تپپەڕاندن و بەسەرزاڵبوون. بەپێی نانسی، هەر لەوكاتەوەی بە سروشتی بایۆلۆجی ڤایرۆسەكە ئاشنابووین پێداگری لە ئامادەنەبوونی یەزدان هاتەگۆڕێ. نانسی وتەنی، ئێستا ئەوەمان بۆدەركەوت كە چەند سەختە پێناسەكردنی بوونەوەرە زیندوەكان لەچاو ئەوەی پێشتر كردوومانە. ئەوەشمان بۆدەركەوت كە پێناسەكردنی دەسەڵاتی سیاسی لەچاو ئەوەی پێشتركردوومانە چەند دژوارە. هەنووكە تێدەگەین، بە قسەی نانسی، وشەی سیاسەتیژیان(biopolitics) لەم جۆرە دۆزانەدا (كۆرۆناڤایرۆسە مەبەستە) نەگونجاوە بەكاربردنی. نانسی لەگەڵ تێهەڵكێشردنی ئەم وشەیە نییە بەو هەل و مەرجانەی كۆرۆنا هێناویەتی. هەرگیزیش گومانناكات كە ژیان و سیاسەت بەرەنگارماندەبنەوە. زانینی زانستیشمان پێماندەڵێت كە تەنیا پشت بە هێزی تەكنیكی خۆمان دەبەستین، بەڵام تەكنیكی پووخت بونی نییە و خودی زانینیش نادڵنیایی لەخۆدەگرێت. ئەم نادڵنیایەی نانسی دەیداتەپاڵ زانست لە تایبەتمەندیەكانی خودی زانستە. كۆرۆنا نادڵنیاییەكەی زانستی دووبارە بیرخستینەوە. ئەوەشی بیرخستینەوە مەرگ هاوڕێی ڤایرۆسەكەیە. مەرگ، كە ئەوروپا پێشتر بە جەنگ و برسیەتی و وێرانكاری كاری بۆ هەناردەكردنی دەكرد، ئەمئێستا بەهۆی ئەم پەتایەوە لەگشت جێگایەك چاوەڕێمانە. لەم ساتەوەختەدا مەرگ لە بەرگی كۆرۆنا خۆیمان نیشاندەدات و دونیایەك ئاماژە لەخۆیڕا پەنهاندەكات. وەكیتریش مەرگ، لەناو خۆشگوزارەنی و ئازادی ئەوروپایی بیرچووبوەوە، بەهۆی ترسێكەوە كە لەخۆدووبارەكردنەوەدایە ئاوەڵناوی تری بۆخۆی دۆزیەوە: مەرگی پیر و مەرگی گەنج، مەرگی لەش تەندروست و مەرگی لەشی بیمار، لێ كۆرۆنا كەلەبەری نێوان ئاوەڵناوەكانی پأكردەوە. بەم چەشنە، هێڵی جیاكارەی نێوان ئاوەڵناوەكان لەژێرناونیشانی كۆرۆنادا بووە مەرگ، مەرگێكی هاوبەش كە نازناوی كۆرۆناڤایرۆسی هەیە.

ڤایرۆسی هاوبەش

پەتای كۆرۆنا مشتومڕی زۆری لێكەوتەوە و ژان- لوك نانسیش یەكێك بوو لەو هزرەڤانانەی ڕۆڵێكی كارای لە فەلسەفەكردن بەسەر پەتاكەوە بینی و ئاقاری مشتومڕەكانیشی بەرەو ئەو جێگەیە برد كە فەلسەفە دەكارێت لەوێندەرێ داڵدە بۆ پرسیارسازی بدۆزێتەوە. وەکیتر هەر ئەوەشە كە فەلسەفە دەیكات، لێناگەڕێت دیاردە و رووداوەكان لە شوێنێكی وەستا و نەگۆڕدا باروبارگە دابنێن. نانسی لەڕێگای ئەم پەتایەوە، بەپشت بەستن بە تێزە فەلسەفییەكانی پێشتری تایبەت بە جیهانگیری، هەڵوەشانەوەی باوەڕ و جڤات (كۆمەڵ) دادگایی مێژووی سیاسی ئەوروپا دەكات و واتا و گوزارەكانی ئەم مێژووەش شیتەڵدەكات. لەسەرەتای ئەو نووسینەی ماوەیەك لەمەوبەر بەناوی "" communovirus"" نووسی باس لە هاوڕێیەكی هیندی خۆی دەكات كە پێیوتوە ئەوان لە ماڵەوە قسە لە" كۆمۆنۆڤایرۆس" دەكەن. نانسیش لەخۆی دەپرسێت كە بۆ پێشتر "ئێمە" بیرمان لەوە نەكردبوەوە؟پێناچێت مەبەستی نانسی لە "ئێمە"تەنیا فەرەنسییەكان بێت بگرە گشت ئەوروپاییەكانیشی مەبەستە. بۆ نانسی شتێكی سەرسامكەر و سەرلەبەر ناكۆكئامێزە: ڤایرۆسەكە لە كۆمۆنیزمcommunismەوە دێت. تەنانەت كۆرۆنای ئێستا لەو كۆرۆنا پاتاڵەی هەقایەتە كۆنەكانی پاشایەتیش بەپیتر دەزانێت. ئەم كۆرۆناڤایرۆسە ،بەپێی بۆچوونی نانسی، هەر لەیەكەم مانایەوە دیارە دەیەوێت چی بكات مادام لە وڵاتێكی گەورەوە دێت كە بە فەرمی ڕژێمەكەی كۆمۆنیستە. شتێكی تەنیا فەرمی نەبوو كاتێك سەرۆك شی جینپینگ  Xi Jinping وتی"كارگێڕیكردنی ئێپیدیمیەكی ڤایرۆسانە" نیشانەیە لەسەر باڵایی سێستەمی سۆسیالیستی بە تایبەتمەندی چینییەوە". نانسی بۆئەوەش دەچێت، ئەگەر كۆمۆنیزم، بریتییە لە هەڵوەشانەوەی خاوەنداری تایبەت ئەوا كۆمۆنیزمی چینی، چەند ساڵێكە، بریتییە لە تێكەڵكردنی خاوەنداری كۆلێكتیڤی دەوڵەتی بە خاوەنداری تاكی (بەدەر لە موڵكایەتی زەوی). ئەم تێكەڵكردنەش ڕێگاخۆشكەربووە بۆ نەشونمای توانای ئابووری و تێكنیكی چین و دەركەوتنی رۆڵە جیهانیەكەشی. نانسی وایدەبینێت كە، هێشتا زووە ئەو كۆمەڵگەیەی ئەم تێكەڵكردنەی دروستكردووە دەستنیشانبكرێت: واتە بە چ مانایەك كۆمۆنیستە و بە چ مانایەكیش ڤایرۆسی خستەناو ڕكابەری تاكییەوە؟ كۆرۆناڤایرۆس توانیویەتی توانستی كۆلێكتیڤ و دەوڵەتی چین بسەپێنێت بە ڕادەیەك كە ئێستا چین یارمەتی ئیتالیا و فەرەنسا دەدات. بەبۆچوونی نانسی، ڤایرۆسەكە كاریگەری نەكردۆتەسەر دەسەڵاتی ئیستیبدادی چین. شتەكان بەجۆرێك دەردەكەون وەك بڵێی ئەم ڤایرۆسە لەكاتێكدا هاتووە كە بەهێزكردنی ئەو كۆمۆنیزمە فەرمییەی مەبەستبووە لە چین هەیە. شتە ناخۆشەكە لێرە ئەوەیە كە ئەمە وادەكات وشەی "كۆمۆنیزم" تەماوی بێت. ماركس ، نانسی وتەنی، زۆر بە ووردی ئەوەی نووسیوە كە خاوەنداری تایبەت بە واتای ونبوونی خاوەنداری كۆلێكتیڤ دێت، لەگەڵ كات خاوەنداری تاكی (ئیندڤیدوال) جێگای هەردووكیان دەگرێتەوە. ئەمە بەو مانایە نایەت كە ماركس مەبەستی ئەوە بووە شمەكەكان بەجۆرێكی تاكانە خاوەنداری دەكرێت(واتە بوونی خاوەنداری تایبەت)، بەڵكو شیاوی ئەوەی تاكەكان خودیخۆیان بن. ناسی جەخت لەوەدەكات كە، ماركس لەم روەوە كات و ئامرازی لەبەردەست نەبووە تا كاری زۆرتر لەم بارەیەوە بكات. هاوكات، نانسی ئەوەش دەڵێت کە ماركس جیهانبینیەكی پەسەندكراوی سەبارەت بە"پرۆپۆزەڵی كۆمۆنیستی" خستۆتەڕوو. وەكیتریش نانسی لە توێژینەوەكانی تریدا ماركس بە فەیلەسوف نازانێت و بۆ ئەو مەبەستەش ئارگومێنتی خۆی هەیە كە لێرە دەرفەتی گفتوگۆكردنیمان نییە.
دووەم مانای كۆمونۆڤایرۆس (communovirus) ئەوەیە كە ڤایرۆسەكە كۆمۆنیزماندەكات( communize ). دەمانخاتە سەر بناغەی یەكسانی (equality) و بۆ وەرگرتنی هەڵوێستی هاوبەشیش كۆماندەكاتەوە. ئەمە ئەزموونكردنی گۆشەگیرییمانە. گەر گۆشەگیریمان بە مانای كەمبوونەوەی پیسبوونی ئەتمۆسفێرێش بێت هۆیەكەی كەمبوونەوەی هاتووچۆ و پیشەسازییە. پێشئەوەی قفڵیشبین هەستدەكەین بەهێز قفڵكراین، تەنانەت ئەگەر ئەوە لەبەر خۆشگوزارەرانیشمانبووبێت لێ هەر قفڵكراین. هەندێك پێیانوایە سەرمایەداری تێكنۆلۆژی لە داڕمان نزیكبوەتەوە، نانسی بۆ ئەوەی ئەمە ڕەتکاتەوە دەڵێت: هێشتا ماومانە لە سروشتی جڤاتەكەمان(كۆمەڵەكەمان) تێبگەین. نانسی وایدەبینێت كە ئێمە ئاژەڵ نیین، هەربۆیە پێویستمان بەیەكبینین و خواردنەوە و سەردانە. دابڕانیشمان لەیەكتر وایكرد ڕێژەی پەیوەندییە تەلەفۆنی و نامە ئێلكترۆنییەكانمان بەرزببنەوە. ئەمەش تەنیا لەبەر ترسی لەدەستدانی پەیوەندییەكان بوو. بۆیە نانسی لێرە دەپرسێت ئایا ئێستا لە بارێكی باشترین بۆ بیركردنەوە لەم كۆمەڵەیە؟ كێشەكە لەوەدایە ڤایرۆسەكە نوێنەرایەتی سەرەكی ئەو كۆمەڵەیە دەكات. لەنێوان مۆدێلی چاودێری و مۆدێلی خۆشگوزەرانیدا ڤایرۆسەكە خاوەنداری هاوبەش commonە. شتێكی باشە، بەپێی نانسی، كۆرۆناڤایرۆس پاڵمان پێوەبنێت بکەوینە پرسیارکردن. هەر بەم مەرجەش دەتوانین بەسەریا زاڵبین ئەگەرنا شیاوە گەڕانەوەمان بۆ خاڵی دەستپێك. ئەوەمان بیرنەچێت دەبێت ئامادەی ڕووبەڕوبونەوەی پەتای تریش بین.
تێگەیشتنی فەلسەفییانە بۆ ئاوارتە لەنێوان ئاگامبێن و نانسی دا

مایەوە لەم كورتە نووسینە لە ڕووبەرێكی تەسكدا ئەو مشتومڕە فەلسەفییەش بجولێنینەوە كە دوو فەیلەسوفی ئەوروپایی (ئاگامبێن و نانسی) كۆ-جیا دەكاتەوە. تێگەیشتنی فەلسەفییانەی ئەم دوو فەیلەسوفە بۆ ڕەوشی ئاوارتە State of exception)  )تێگەیشتنە بۆ چۆنیەتی كاركردنی هێز و شێوازەكانی ئەم هێزە لە بندەستكردن و گەمارۆدانی ئازادی و مافی تاكەكانی كۆمەڵگا. ئاوارتە دۆخێك (بارێك، ڕەوشێك) دێنێتەپێشەوە كە مرۆڤەكان لە مرۆییبوونیان دەخات. ئەوەی ئاگامبێن لەیەكەم نووسینی تایبەت بە كۆرۆناڤایرۆس وتی بەرهەمی تێهزرینی فەلسەفی چەندین ساڵەیەتی لەبارەی ڕەوشی ئاوارتەوە كە ڕۆژئاوا ئاشنایە بە بەكاربردنی. پاش بڵاوبوونەوەی یەكەم نووسینی ئاگامبێن بەناوی ""داهێنانی ئێپیدێمیەك"" لە 26/02/2020 وەڵامێكی گازندەئامێزی زۆر ئاراستەی نووسینەكە كرا و یەك لەوانەش روونكردنەوەكەیەكی نانسی بوو لە  27/02/2020  بەناوی""ئاوارتەی ڤایرۆسانە( Viral Exception ).
نانسی لەم ڕووكردنەوەیە وایبۆدەچێت كە ئاگامبێن هیچ جیاوازیەك لەنێوان كۆرۆناڤایرۆس و ئەنفلاوەنزەیەكی ئاساییدا نابینێتەوە. بەپێی نانسی ئەم هاورێ كۆنەی بیریچوەتەوە كە ئەنفلاوەنزەی ئاسای ڤاكسینی هەیە كە كاریگەری خۆی سەلماندووە. لەگەڵ ئەوەشدا پێویستی بەوەیە ساڵ لەدوای ساڵ لەگەڵ هەڵاوگۆڕانی ڤایرۆسەكە خۆی بگونجێنێت. بەپێی ئەوە، ئەنفلاوەنزەی ئاسای حەڵكێكی زۆر دەكوژێت لەكاتێكدا كۆرۆناڤایرۆس، كە ڤاكسینی بۆ دروستنەكراوە، لەتوانایدایە ژمارەیەكی زۆر لەوە زۆرتر بكوژێت! ئاگامبێن وایدەبینێت كە حكومەتەكان كەڵك لە هەموو جۆرە بەهانەیەك دەبیننەوە تا ڕەوشی ئاوارتە پیادەبكەن، بەڵام ئاگامبێن، بەبۆچوونی نانسی، سەرنجی ئەوە نادات كە ئاوارتە بووەتە رێسا لە جیهانێك كە پەیوەندییە تێكنیكییەكان بە هەموو چەشنەكانیەوە (جوڵانەوە، هەموو جۆرەكانی گوازتنەوە، پیتاندن و بڵاوبوونەوەی مادەكان و شتیتریش) چڕیەكی نادیارە و بەهەمان نەشونمای دانیشتوانیش لە زیادبووندایە. تەنانەت لە وڵاتە دەوڵەمەندەكانیشا ئەم زیادییە لە ژمارەی دانیشتوان تەمەن درێژی لەخۆدەگرێت كە ئەوەش بە مانای زۆربوونی بەساڵاچووان دێت و بەگشتی ئەمەش بەمانای ئەوە دێت كە زۆرێك لەبەردەم مەترسیدان.
نانسی بە ئاگامبێن دەڵێت كە پێویستە وریابین ئامانجی هەڵە نەپێكین: گومانی ناوێت گەر بلێین گشت شارستانیەكەمان ئەمڕۆ لەژێرپرسیارە و جۆرێكیش لە ئاوارتەی ڤایرۆسانە- بایۆلۆژیی، زانستی كۆمپیوتەرانە، كولتووریی- دروستكەری پاندێمییە. لەم بەینەدا حكومەتەكان هیچ نیین جگەلەوەی كە بكوژێكی نەفرەتئامێزن و لۆمەخستنە سەریشیان مانۆرێكی لادانە تا پەرچەكرداریەكی سیاسی. وتمان كە جۆرجیۆ هاوڕێیەكی دێرینە. هەروەها ئەوەش دەڵێت کە داوای بەخشیندەکات كە لێرە یادەوەرییەكی شەخسی دەخاتەڕوو: پێش سی ساڵێك لەمەوبەر پزیشكەكان پێیانوتم پێویستم بەوەیە دڵ دانێم. جۆرجیۆ ئاگامبێن یەكێك بوو لەو چەند كەسە كەمەی پێیوتم كە گوێ لە دكتۆرەكان نەگرم. گەر گوێم لە ئاگامبێن بگرتایە ئێستا مردبووم. شیاوە هەڵەكردن. ئەوەش دەڵێم كە جۆرجیۆ لەگەڵ ئەوەشدا رۆحێكی پاك و میهرەبانە و مرۆڤ دەكارێت وەك ئاوارتەیەك –وەك ڕیزپەرێك as exceptional –  پێناسەیبكات 

ژێردەر: ژان- لوك نانسی سەبارەت بە كۆرۆناڤایرۆس زۆرێك گفتوگۆی فەلسەفی هێناوەتەپێش كە شایانی تێڕامان و ئاوڕدانەوەن كە لەم نووسینە بۆ مشتومڕكردن كەڵكیان لێوەرگیراوە: لەژێرناونیشانی""فەلسەفەكردن لە كاتی ئێپیدێمی ""(Philosopher en temps d'épidémie ) ،كە دوو بابەتی سەرەكی لەخۆدەگرێت یەكێكیان""ڤایرۆسێكی فرە مرۆیی"" (Un trop humain virus ) لە 17/03/2020 بڵاوكراوەتەوە و ئەویتر""خراپە و هێز" (Le mal, la puissance) لە07/04/2020 بڵاوكراوەتەوە. وەڵامێك بەناوی""ئاوارتەی ڤایرۆسانە" (Viral Exception) لە 28/02/2020 ئاڕاستەی نووسینێکی ئاگامبێن كراوە كە بەناوی""داهێنانی ئێپیدێمیەك- درمێك-""لە 27/ 02/2020 بڵاوكراوەتەوە. لە لیبراسیۆنی فەرەنسیش(liberation.fr)  لە 24/03/2020 بابەتێكی لەژێرناوی""كۆمۆنۆڤایرۆس" (Communovirus) نووسیوە .هەروەها ئەو لێدوانەش كە لە 28/03/2020  لە (marianne.net ) بەناوی""پاندێمیەكە دووبارەبەرهەمهێنانەوەی كەڵێن و دابەشكردنە كۆمەڵایەتییەكانە"" بڵاوكراوەتەوە. بەشێك لە تێكستەكان بە وەرگێڕانی ئینگلیزی لە "گۆڤاری شیكردنەوەی دەروونی ئەوروپایی"یش بڵاوكراونەتەوە.

ماویەتی....