پرسا نەفت و گازا ھەرێمێ د ناڤبەرا پروسەیەك ب نەتەوەی كرن و پروسەیا ب كەرتێ تایبەتی/كەسی كرن د چەندین قوناغان دا دەرباس بویە. د بنەرەت دا نەفت و گازا ھەرێما كوردستانێ پێویست بو كو پروسەیەك نەتەوەی بیت دا كو ل سەر ئاستێ جیھانی و ھەرێمایەتی خاوەن " شەرعیەتەك سروشتی بیت". جھێ داخێ یە بەرپرسێن كابینەیێن جیاوازێن ھەرێما كوردستانێ ھەر ژ دەستپێكا پروسەیا دەرھینانا نەفتا كوردستانێ، كار ل سەر ھندێ كری نە كو " ملكەیەتا سامانەك وەھا" ژ نەتەوەیبونێ بگوھورن بو تایبەت و كەسێتی. د ھەمی قوناغان رێگری ھاتییە كرن كو پروسەیا نەتەوەی بونێ شكەستێ بینیت، ڤێ ژی ھەم پالنەرێن دەەرەكی و ھەم ژی پالنەرێن ناڤخوی ھەبوینە. بو پشتەڤانی كرن ژ بوچوونەك وەھا دزڤرین بو ڤێ راستیێ، و ھەولدان بو چوارچوڤەكرنا دامەزراوەی و یاسایكرنا پرسا سامانێ سورشتی وەكی نەفت و گازێ ل سالا 2014 پروژە یاسایەك ژ لایێ كومەك پارلەمانتاران ھاتییە پێشكێشكرن بو پارلەمانێ كوردستانێ ژ بوی دروستكرنا " كومپانیا نەفتا كوردستانێ ژ بوی دوزینەوە و بەرھەمھینانی نەوت". ئەڤ پروژەیە ب شێوازێن جیاواز رێگری ژێ ھاتیە كرن كو بكەڤیتە سەر كار و رێرەوا یاسایی یا ب یاسا بونێ ل پارلەمانی بو دانوستاندن و پەسەند كرن. ژ ئەگەرا پەسەندكرنا پروژەیا یاسایەك وەھا، ئیرو نەفتا ھەرێما كوردستانێ دبویە خاوەن پێگەھەك یاسایی بھێز بەرامبەر گوشارێن حكومەتا عێراقێ و پالپشتی یەك جەماوەری پتر ژی پەیدا دكر، كو دشیا كاریگەری یەك مەزن ل سەر ستراتێژی یا پیشەسازی، ب بازاركرن و دابینكرنا پێداویستیێن ناڤخوی بكەت. پێنگاڤا دوویەم، ل 2015 پروژە یاسایەك نوی پێشكێشی پارلەمانی ھاتییە كرن ژ بوی دروستكرنا " كومپانیا نەوتا كوردستان بو پالاوتنی نەوت و بەروبومەكانی". ئەڤ پروژەی ژی پەروبالێ وێ شكاندن و ب شێوازێ جیاواز ھاتە پپشتگوھ خستن كو ل پارلەمانی سەركەفتنێ ب دەست ڤە بینیت. د پێنگاڤا سێیەم، حكومەتێ ب خوە پروژە یاسایەك ئئینایە پارلەمانی كو د سالا 2017 پروژە یاسایەك ھاتە پێكێشكرن و ( پەسەند كرن!)، ئەو ژی بریار ھاتییە دایین كو 4 كومپانیایێن جیاوازێن بوارێن نەفتێ بێنە دامەزراندن، وەكی كومپانای بازاركرنا نەفتا ھەرێما كوردستانێ، كومپانیا پشكنین و گەران ل دویف نەفت و گازێ، كومپانیا پیتروكیمی و " سندوقا داھاتێ نەفت". بەلێ، ھیچ ئێك ژ ڤان پروژەیان نەكەفتینە بوارێ پراكتیكی، كو ئەگەر حكومەت ھاریكا بویا ، ئیرو ئەو گوشارێن كو ل سەر ھاولاتیێن ھەرێما كوردستانێ ھاتینە دروستكرن د بوارێ " نەبونا نەفتا سپی، گرانی یا پانزین و گازی و نەبونا موچەی" كو ئێحتكارەك مەزن تێدا ھاتییە كرن، و تەنێ بەرژەوەندیێن تایبەتێن كەسانێن دەسترویشتو، تێنە پاراستن، ھەرێم د پێگەھەك بھێزتردا دا ھەلسوكەوتێ بكەت. بەرامبەر ھەمی ڤان پێنگاڤان كەفتەلەفكە مەزن ھاتیە كرن كو كومەك كومپانیاێن گرێدایێ كەسانێن دەسترویشتویێ ھەرێما كوردستانێ ببن پێشەنگ، و بوینە خاوەنێ پالاوگەھێن نەفت و پانزین، كو ئیرو ژی ھاولاتیێن ھەرێمێ كەفتینە بەر غەزەبا گیرفانپركرنا ڤان كومپانیایان. دەستورا عێراقێ، برگەیا 111 ئاماژە ب ڤێ یەكێ دكەت كو " نەفت و گاز" سامانێ سروشتیێ گشتیێ نەتەوەیێ گەلێ عێراقێ یە، بەلێ ھیچ دەقەكێ یاسایی ل ھەرێما كوردستانێ ھەتا نوكە ژی ئاماژە ب ڤێ یەكێ نەكرینە كو " نەفت و گاز" ھەرێما كوردستانێ ملكێ كێ یە؟ یا كو نوكە ل گورێ ھەیە، نەفت و گاز ملكێ كومپانیایێن نەفتێ یە، و ئەڤ ژی بویە كارەساتەك بو خەلكێ ھەرێما كوردستانێ و ناكوكیێن سیاسیێن مەزن، كو باجا وێ خەلكێ كوردستانێ ددەت، نەك پارتێن سیاسی. بەلێ " ئێحتكاركرنا" سامانەك وەھا ، ئیرو ھەرێم خستی یە بەر رەوشەكا ژ دەستدانا سەروەری یا ناڤخوی و ژ دەستدانا پشتەڤانی یا جەماوەری
دادگەھا فدرالی بەروار 15ی شوبات 2022ێ ب پشتبەست ن برگە و دەقێن یاسایێن دەستورا عێراقێ ژ وان (110، 111، 112، 115، 122 و 130) تایبەت ب دەسەڵاتێن حكومەتا فدرال و ھەرێم د كومەك پرسان ژ وان ژی نەفت و گازێ، حكوومەتا عێراقێ مەجبور كری یە ككو پپێنگاڤێن پێویست دژ و بەرامبەری ھەرێمێ د پرسا نەفتێ دا باڤێت. ئەگەر چی بریار سیاسی بیت، لایەنێ دی ژی ئەوە كو ب ڤێ یەكێ عێراقێ دڤێت سەروەری یا خوە د ڤی بواری دا بھێز بكەت. پشتی بریارا دادگەھی، ئەنجومەنێ ئاسایشا عێراقێ ب سەرۆكاتی یا سەرۆكێ حكومەتێ مستفی كازمی كومبونەوەیك رێكخست و دەرئەنجامێن كومبونەوەیێ راسپاردنا لایەنێن پەیوەندیدارێن عێراقی وەكی وزارەتا نەفت، وزارەتا دارایی، وزارەتا ناڤخو و ھتد، كو دەست ب دانوستاندنێ د گەل ھەرێما كورسدتان بكەن ژ بوی جێبجێكرنا بریارا دادگەھا فدرالی، و پەیوەندیار ب ڤێ پرسێ حكومەتا عێراقێ ل بەرواری 13/04/2022 ل سەر روشناھی یا بریارا دادگەھی و بریارا ئەنجمونەێ ئاسایشا عێراقێ، بریار دا كو كومپانیایەك نەفتێ ب ناڤێ كومپانیا نەفتا كوردستانێ ل ھەولێر بێتە دامەزراندن كو سەر ب وزارەتا نەفتا عێراقێ ڤە بیت. ئارمانج ژی ئەوە ئەف كومپانیا سەرپەرەشتیا ھەمی كاروبوارێن پەیوندیدار ب نەفتا ھەرێما كوردستانێ بكەت، و ئەڤ ئێك ژی تێتە واتایە ھەلوەشاندنان وزارەتا سامانێن سروشتیێ كوردستانێ. ھەر پەیوەندایر ب ڤێ پرسێ، ل بەرواری 24ێ 3ێ 2022 وەزیرێ نەفتا حكومەتا عێراقێ ب "نامەیەك سری "كو بو حكومەتە ھەرێما كوردستانێ، سەرۆكێ حكومەتا ھەرێما كوردستانێ و وزارەتا نەفتا ھەرێما كوردستانێ ھاتیە ھنارتن ب نازناڤێ " م/اجرات" ستراتێژی یا حكومەتا عێراقێ بەرامبەر ھەرێما كوردستانێ تایبەت د پرسا نەفتێ، شرۆڤە كری یە. داخوازھاتیە كرن كو ھەرێم ب شێوەیەك ڤەكری ھەمی ھاریكاریێن د ڤی بواری دا د گەل وزارەتا نەفتا عێراقێ بكەت. پرسێن ھەنوكیێن ھەرێما كوردستانێ ھەم د بوارێ سیاسی (ناكوكی د ناڤبەرا ئێكێتی و پارتی) تایبەت ب سیاسەتكرن ل بغداد سەرھلداینە، بویە ھوكارێ ھندێ، كو حكومەتا عێراقێ ڤێ ناتەبایی یا ناڤ مالا كوردی وەكی دەرفەتەك باش بزانیت ژی بوی گوشارخستن سەرھەرێمێ و ھەولدان بو وەرگرتنا ئیمتیازێن یاسایی، سیاسی و ئابوری. ناكوكیێن ئێكێتی و پارتی د ھەمی بواران بویە ھوكارێ نەخوشكرنا ژیانا ھاوڵاتی یان و ژ دەستدانا متمانەیا جەماوەری یا ھەردو حزبان، كو د ئەنجام ژی لاوازی یا ھەرێما كوردستانێ و بێ ھیوایەتی یا ھاوپەیمانێن كو وەبەرھێنان ل سەر ھەرێمێ كرینە د ئاستێ نێڤ نەتەوەی. لەوا ئەو نارەزایەتیێن بەرفرە كو ئیرو بەرۆكا ھەرێمێ گرتینە، گرینگە ببتە وەرچەرخانەك بو حكومەتێ وپارتی و ئێكێتی كو گورانكاری د ھەلسوكەوتێ سیاسیێن خوە دا بكەن ژ بوی بھێزكرنا پێگەھا " شەرعیەتا ناڤخوی " بەرامبەر پێشھاتێن داھاتو، كو دبیت بەرۆكا ھەرێمێ بگریت. د ڤی بواری تایبەتكرنا بەشەك ژ بەرھەمێ نەفت و گازێ بو پێداویستیێن ناڤخویێ ھەرێمێ و سڤكركرنا ژیانا ھاوڵاتی یان، گرینگ تێتە دیتن، ئەگەر نا، بەرۆڤاژی ڤێ یەكێ، گوشارێن حكومەتا عێراقێ بو سەر ھەرێما كوردستانێ، دێ بێ پشتەڤانی یا ناڤخوی مینن، كو ھاوشان دبیت د گەل گوشارێن ناڤخویێن ھەرێمێ بو سەر حكومەت و پارتی و ئێكێتی. حكومەتا عێراقێ و سیاسیێن وێ ژی باش دزانن كا رەوشا ھەرێمێ چاوانە ( ئەو ژی نەبونا پشتەڤانی یەك گشتگیر یا جەماوەری) لەورا ھندی ژێ چێ بیت دێ گوشاران ل سەر ھەرێمێ زێدە تر بكەت.
دەرئەنجامێن بەرفراوانبونا ناكوكیێن سیاسی و یاسایی د پرسا نەفتێ د گەل حكومەتا عێراقێ، لایەنێن عێراقێ دێ مەجبور بكەت كو ل سەر ئاستێ جیھانی رێگر بیت ژ ھندێ كو " نەفت و گازا" ھەرێمێ بێتە كرین، و بو ڤێ یەكێ ژی ئەو دەوڵەتا كو گوشارێن عێراققێ ل سەر وێ زێدە بن، دێ توركیا بیت و مەترسی یا " دوبارە زیندوكرنا قەرەبوكرنا دەوڵەتا عێراقێ ل سەردەمێ حەیدەر عبادی" كو ل دادگەھا پاریس شكایەت ل توركیا كری یە، بێتە ئارا. ئەگەر چی ھەرێم ژ بەر سنورێ خاكی د گەل توركیا ھەتا رادەیەكێ ئەو ئازادی ھەیە كو گوھداری یا ڤان بریارێن عێراقێ نەكەت، و ھەتا رادەیەكێ بشێت نەفت و گازێ ھاوشێوەی پێشین بو بازارێ جیھانێ بھێرنریت یان ب كێماسی توركیا بكرێ سەرەكی بیت،ئەڤ ئێك دیارە كو ئەگەرئالوزی گەھیشتن ئئاستەك بلند، ل سەر ئاستێ ناڤ نەتەوەی عێاق براوەیە بەرامبەری ھەرێما كوردستانێ. د پرسا پروژەیا ستراتێژی یا گازا ھەرێما كوردستانێ، لایەنێ كو " بالادەستە" توركیایە، لەورا د ڤێ گەمەیا جیو/ستراتێژی دا مەترسی یا ھندێ ھەیە كو ھاوشێوەی پرسا گشتپرسی، توركیا گەمەیەك سیاسی مەستر ب ھەرێمێ بكەت ل ژێر روشناھی یا بریارێن دادگەھا فدرالی یا عێراقێ، و ھەرێمێ بێخیتە ژێر قەرزێن ئابوری مەزن ژ بلی دەرئەنجامێن سیاسی. ژ بیر نەئێتە كرن توركیا بەرژەوەندیێن مەزن د گەل روسیا (قەتەر و ئیمارات) ھەنە د بوارێ نەفت و گازێ دا، و ژ بوی سەپاندنا ئابلوقەیا ئابوری نەچویە ژێر بارێ گوشارێن ئەمریكا و روژئاڤایێ، بەلكو ب گرتنە بەرا ناوەندگیری ای دیپلوماسی د قەیرانا شەرێ ئوكراینا، توركیا دڤێت گەمەیەك ھاوشێوەی خوە دزین ژ ئابلوقەیا جیھان بو سەر ئیرانێ بكەت. شك دڤێ دا نینن ب رێكێن جیاواز توركیا دێ ھاریكاری یا روسیا بكەت ژ بوی دابینكرنا دراڤێ پێویست، و تایبەتی ژی كو د پرسا روژئاڤایێ كوردستانێ، توركیای بەرامبەری ئەمریكا و روژئاڤا داخبارە و د ھەر وان و سات دا ل دەرفەتێن تول ڤەكرنێ دگەرھیت. پرسا روژئاڤایێ كوردستانێ و بگرە ژ ناڤ برنا ھەرێما كوردستانێ ( ل گورەی داخویانیێن پێشین ئێن ئەردوغانی) دئەجێندایا توركیا دایە. د پرسا سامانێن سروشتی، روسیا و توركیا ھاوبەشێن جیو- ئابوری نە، و چەقێن ڤێ ھاوبشەیێ بو ھەرێما كوردستانێ درێژ دبیت، بگرە ل ھەرێمێ 3 گەورە كومپانیایێن روسیا (روزنەفت، گازپروم و لوك ئویل) چالاكن و بەشەك ژ بورایا نەفتا ھەرێما كوردستاێ ژی خاوەندارەتی یا وێ بو كومپانیایێن روسی دزڤریت. ھاوتەریب كومپانیاگەنجەل ئێنێرجی یا توركیا ب ھەمان شێوە خاوەن چالاكیێن بەرفرە د كومەك بوارێن پەیوەندیدار ب پرسێن نەفتا ھەرێما كوردستانێ. لەورا، چاوان ھەرێم بو توركیا بەندەرەكە بو بازارێ عێراقێ، توركیا ژی ب ھەمان شێوە بەندەرەكە بو ھەرێما كوردستانێ بو بازارێ جیھانی د بوارێ نەفتێ دا.
ترافیكا دیپلوماسی یا حكومەتا كوردستانێ د ناڤبەرا توركیا، قەتەر و ئیمارات ژ بوی پرسا گازا سروشتی یا ھەرێمێ بێ بوعدەك سیاسی ھیچ گرینگی یەك نینن، ژ بلی پاراستنا بەرژەوەندیێن ئابوری. شك دڤێ دا نینن پەیوەندیێن ھەرێمێ د گەل وەڵاتێن عەرەبیێن خەلیجی پێویستی ب بەرفراوانبونێ ھەیە، ئەڤە د دەمەكێ دایە كو ھەرێم بویە پێگەھەك ژ بوی بھێزكرنا پێگەھا ڤان دەوڵەتان ل عێراقێ ژی، چونكە جورە ھاوپەیمانی یان ژی لێكتێگەھیشتنەك د ھەمی بواران دا تێتە ئارا، كو كاریگەری دبیت ل سەر كوی گشتیێ پروسێن سیاسی ل عێراقێ. ل ئالی ڤی ڤە، كانیا زێرین، ھەرێما كوردستانێ بو وەڵاتەكێ تێنیێ سەرەچاوێێن وزەیێ وەكی نەفت و گازێ، توركیا، خاوەن تایبەتمەندی یەك ھێژایە، نەخاسمە توركیا ئێكە ژ وەڵاتێن ئەندامێن جی 20، كومەلا وەڵاتێن پێشكەفتیێن ئابوریێن جیھانێ، كو رولا سەرەكی یان ژی سترتاێژی یا وێ دابینكرنا ئاسایشێ یە بو پێشخستنا و گەشەپێدانا ئابورییا جیھانی یە، و 80 % GDP یا جیھانی و 75% بازرگانی یا جیھانێ ددەستێ گروپەك وەھادایە. لەورا، ژ بوی بھێزكرنا پێگەھا خو ە ل گروپەك وەھا گرینگا جیھان دا توركیا پێویستی ب ھەرێما كوردستانێ یە. یان ژی ب ئاوایەك دی، ھەرێم ئێكە ژ سەرەچاوەیێن بھێزبونا پێگەھا توركیا یا سترتاێژیك و ئابوری ژی. دوێنەیەك وھەا دا چ بەرژەوەندیێن ھەرێمێ دێ ھەبن و بێنە پاراستن؟ ھەلبەت ئەگەر ھەرێم ب شێوەیەك ستراتێژیك و ژێرانەیا سیاسی ھەلسوكەوت بكەت، نەك تەنێ ھەرێم دێ پێگەھا خوە بھێز بكەت، بەلكو ژی ل سەر ئاستێ جیھانێێ دشێت ببیتە ئێك ژ ھەرێمێن گەشەكر د بوارێ ئابوری دا. لەورا، پرسیارا سەرەكی ئەڤەیە، توركیا د گەل ھاوپشك و ھاوپەیمانێن خوە وەكی قەتەر و ئیمارات، دێ ش پێشكێشی ھەرێمێ بكەن؟ ھەرێمەك كو بەردەوام د ناكوكی دایە د گەل عێراقێ تایبەت ب پرسا نەفت و گازێ، و ڤێ ژی ژ بیر نەكەین، كو عێراق بو وەڵاتێن خەلیجی ژی گەلەك گرینگە، تایبەتی ژی كو عێراق ھەول دەدەت ببیتە ئەندامێ ئەنجومەنێ دەوڵەتێن كەنداوێ ب ناڤێ GCC.
د وارێ ستراتێژیك، توركیا نەڤەشارتی یە ھەرێما كوردستانێ كو میراتگرێ " ویلایەتا موسل" ە، بەشەكە ژ پەیمانا " میساقێ ملی" و ل سەردەمێ خوە ژی پروژەیەك ب ناڤێ كونفدرالی د ناڤبەرا تورگوت ئوزال و جەلال تالەبانی ڤە ھاتییە ئازراندن. ب گرینگی دان ب ھەرێما كوردستانێ، توركیا سیاسەتا خوە یا دەرڤە دابەش دكەت ل سەر چەند تەوەران، د پرسا نەفت و گازێ و ئابوری دا توركیا عێراقێ وەكی دەوڵەتەك ئێكگرتوو نابینیت و ڤی بواری پاراستنا بەرژەوندیێن ھەمەجورێن توركیا گرینگن، و خوە پارێزە ژ گوشاران، بەلكو ئەڤ ھەمەجوركردنە ژ بوی وەرگرتنا ئیمتیازێن سیاسی و ئاسایشی یە ھەم ل سەر عێراقێ و ھەم ژی دەوڵەتێن دیێن ھەرێمی. واتە، بوعدەك ھەرێمایەتی ھەیە. ب ھەمان شێوە ب تێكەلی ل گەل ھەرێمێ، تایبەتی ژی پارتی، ھەول دایە و سەركەفتی ژی بویە كو خوە ژ بوعدێ سیاسیێ پەیوەندی یان دویر بێخەت، كو ھەتا نوكە ژی دان ب ھەرێما كوردستانێ نەنایە، رەغمەن ھندێ كو كونسولخانەیا وێ ل ھەرێمێ ھەیە، ئامادە نینن نیونەرایەتی یا حكومەتا ھەرێمێ ل ئەنقەرە ڤەكرت، د ھەمی نامەیێن فەرمی و راگەیاندێن دەوڵەتا توركیا، ناڤێ ھەرێمێ وەكی " ئیدارەیا باكورێ عێراقێ" تومار و پێناسە دكەت. تەركیزا توركیا ل سەر پرسێن ئابوری-ئاسایشێ یە ، ژ وان ژی ھەرێم بازارەك زیندویە بو كالا و بەرھەمێن توركیا و كومپانیایێن ھەرێمێ ژی ھاریكارن كو بەرھەمێن توركیا ل بەشێن دیێن عێراقێ بێنە ساخكرن و كێبەركێ د گەل بەرھەمێن ئیران و وەڵاتێن دیێن عەرەبی ل عێراقێ بكەن. د بوارێ كولتوری روژ ب روژ ژی ناڤێن توركی پتر شەقامێن ھەرێمێ تێنە بەرچاڤ، كو لایەنێن سیاسی ل ھەرێمێ ھیچ گرینگی یەكێ ب ڤێ داگیركاری یا كولتوری ژی نادەن، جھێ داخێ یە. د بوارێ ئاسایشێ توركیا ب ھەول دان ب لاوازكرنا پێگەھێن پ.ك.ك. كو سەرەكانی یا پشتەڤانی یە ژ روژئاڤایێ كوردستانێ، سنورەكێ ژی بو بھێزبونا پێگەھا روژئاڤا دروست بكەت، واتە رێكا ناڤبەرا قەندیل و روژئاڤا. د گەل ڤێ ژی پاارتی بێخیتە ناڤ پروسەیەك وەھا كو تورەبونا جەماوەری ل سەر ئساتێ كوردستانێ ژێ پارتی و بنەمالا بارزانی دروست. پرسەك دی گرینگ د ڤی بواری دا ھەیە، ئەوی ژی پەیوەندیێن ھەرێم و لایەنێن سوننە یە، كو پارتی سەركێشا ڤێ یەكێ یە، ھیچ پێویستی ب تێكەلبونا دەوڵەتا توركیا ناكەت. نوكە ھەرێم بویە پەناگەیاك ژ بوی ھێزێن سیاسیێن سوننە، ھاوشێوەی ھندێ كو د سەردەمێ رژێما سەدام د ناڤبەرا 1992-2003ێ ھەرێم پەناگەیەك بو ژ بوی ھێزێن شیعەیێن ئوپوزیسیونێ. سەرپەرەشتیكرنا بەرەیەك سوننە ل عێراقێ ژ لایێ توركیاڤە، و چونا ھەرێم پال بەرەیەك وەھا، ل سەر ئاستێ ھەرێمایەتی، دابەشبونەك ل ھەرێمێ د ناڤبەرا پارتی و لایەنێن دی ب سەرۆكاتی یا ئێكێتی دروست كری یە، واتە دوو بەرەیێن ئایدولوژی، بەرەی ئیران ( شیعە وئێكێتی و ھێزێن حزب اللە) و بەرەی (توركیاع،. سعودیە، ئیمارات و ئەرمریكا). د ڤێ ناڤبەرێ دا ھەرێما كوردستانێ ژ " سەربەخوی یا بریارا سیاسی" پاشەكشە كری یە و دابەش بویە. ھێزێن كوردستانی ھندەی كو خەمخورێن رێككەفتنا لایەنێن شیعە و سوننەن، ھندە خەمخورێ ئێكگرتنا ھێزێن كوردی- كوردی نینن، كو كارەساتەك سیاسی یە.
بەلێ، سیناریویێن پشت گرینگی دانا توركیا بو ھەرێمێ چین؟ د بوعدەك بەرفرەتر و وێنەكرنا ستراتێژیێن توركیا، ئێكەم ئارمانج ھەرێمەك لاواز و بێ دەسەلات، كو ھەردەم ل ژێر مەترسی یا دەسەڵاتێ بغداد خوە محتاجی توركیا بكەت. نوكە، ب ھەبونا بەشەك مەزن ژ گازا سروشتی یا ھەرێمێ ل ژێر دەسەلاتێ ئێكێتی، پرس ئەوە ئێكێتی دێ چاوان ھەلسوكەوتێ د گەل پارتی یان حكومەتا ھەرێما كوردستانێ ژ لایەكێ و ژ لایێ دی توركیا و عێراقێ بكەت؟ د ماوێن پێشین گوشارێن توركیا بو سەر ئێكێتی گەلەك زێدە بون و گەھیشتە رادەیا ھەرەشەكرن ل سەركردێن ئێكێتی و نیونەرایەتی یا ئێكێتی ل توركیا ھاتییە داخستن، كو دەرئەنجام كودەتایا ب ناڤێ 8ی تەمموز سالا 2021 د ناڤ ئێكێتی دا دروست ھاتە ئارا. شك دڤێ دا نینن و ئێكێتی ھاوپەیمانێ ئیراننێ یە كا چاوان پارتی ھاوپەیمانێ توركیایە. د بوعدەك جیوپولیتیك دا، پروسەیا شیعئەگەرایی ل دەڤەرا مادەیا 140 پشتی 16ی ئوكتوبەرێ 2017ێ ب سەرپەرەشتیا دەوڵەتا ئیرانێ ب شێوەیەك بەرفرە دەست پێ كری. ئیران ب ھەمی ھێز و توانایێن خوە مالا توركمانان دابەشكر ل سەر ( سوننە و شیعە)، كو ل سەر ڤێ پرسێ جێگرێ ئەردوخان نوعمان كورتولموش ھاتیە دەنگ. د ھەمان دەم ژی ئیران و لایەنێن شیعە، ل دەڤەرا شنگالێ، ناڤ مالا ئێزدی یان ژی تێك دایە، و پرسا شیعەگەرایی ھەتا سنورێ دەڤەرا شنگال درێژ كری یە. ئیران د زیندوكرنا ھیلالا شیعە د ناڤبەرا تھران- بغداد و دیمشق (ب رێكا روژئاڤایێ كوردستانێ كو پ.ك.ك ئێكە ژ ئامرازان) زیندو بكەت، واتە شەرێ داعش و گشتپرسی دوو فاكتەرن كو د بەرژەوەندیا ئیرانێ دا تەمام بویە. ھوكارەك مەزن كو رێكەفتنا شنگال د ناڤبەرا حكومەتا ھەرێم و بغداد دا ھەتا نوكە نەكەفتی یە بوارێ جبجێ كرنێ، گرێدایێ پێگەھا ئیرانێ یە. ئیران باش دزانیت ھەم پارتی وھەم ژی توركیا ھەمی ھەولێن خوە ددەن ڤێ دەڤەرێ كونترول بكەن. و ئیران باش دزانی كو مەرەما توركیا دروستكرنا بنكەیێن لەشكەری یە ل دەەڤەرا شنگال، تایبەتی ژی ئەردوغان ئاماژە ب ھندێ كری یە كو پارێزگارێ داھاتوی یێ موسل بێ رەزامەنددی یا توركیا نائێتە دانان. ئەڤ ئێكە زور مەترسیدارە، ژ گەلەك لایان ڤە بو پارتی، و ئەڤ شەیە دێ د سەرێ پارتی دا بشكێت. لەورا ژی ھەتا نوكە ھێزێن حەشدا شعبی ب ھەمی شێوەیان رێگری ژ جێبجێكرنا رێككەفتنا شنگال دكەن.
ئەگەر چی پارتی خاوەن ووتارەك سیاسی و نەتەوەی یە، بەلێ د پرسەك وەھا دا پارتی بێ كێماسی نینن. خواندنا بەشەك ژ نوخبەیا پارتی بو دەرفەتێن زێرن جیاوازە، و د چوارچوڤەیەك داخراودا ھەلسەنگاندن بو پێگەھا پارتی و بەرژەوەندیێن پارتی تێتە كرن. د پرسا سەرۆككومارێ عێراقێ دا، پارتی پێویستی ب خوە وەستانەك وەھا مەزن نەبو، بەلكو ب كێمترین جولە، پارتی دبویە خاوەن پێگەھەك مەزتر ژ وێ پێگەھا كو ئیرو ھەیە، بەلێ ب كێبەركێ یەك ناتەندروست، ئەو دەرفەت ژ دەست پارتی چونە دەر. شك دڤێ دا نینن، ئیشكالیەتەك د ناڤ تورا پەیوەندی ل ناڤ سێ گرینگترین دامەزراوێن بریارێن پارتی دا ھەیە،ھەتا نوكە ئەڤ ئێك نەھاتییە چارەسەركرن. چما؟ كێشەیا نوكە یا پارتی ھاوشێوەی وێ دوخێ یە كو پارتی كەفتیێ د سەردەمەێ گشتپرسی دا، كو سەرۆك بارزانی ب تەنێ سەركێشی یا گشتپرسی كر، و ئاشكررە ژی بو كو بەشەك ژ دامەزراوێن پارتی د گەل پرسا گشتپرسی نەبون. لەورا، دەركەفتن ژ ڤێ چەقبەستوی یا دانوستاندنێ د ناڤبەرا دامەزراوێن پارتی، پێویستی ب ل بەرچاڤ گرتن و تێفركرینا گورانكاریێن سیاسی و خواندنا بوعدێن كویرێن نەخشەیا سیاسی و ستراتێژیكا لایەنێن ناڤخویی و دەرەكیێ مەیدانا سیاسی یا عێراقێ، ھەیە كو پارتی پێویستە پێداچونێ پێدا بكەت.
لەورا، د پرسا سەرەدانا سەرۆكێ حكومەتێ بو توركیا كو ئێك ژ تەوەران پرسا گازا سروشتی یا ھەرێمێ بویە، بێ ل بەرچاڤگرتنا پێگەھا ئێكێتی، ھاوشێوەی پرسا نەفتێ، دێ ئەڤ شە ب سەرێ پارتی دا بشكێت. د دەمەكێ كو رێژەیا ھەرە مەزن یا گازا ھەرێمێ ل دەڤەرا ژێر كونترولا ئێكێتی دایە. ل ئەڤە پرسە تێتە ئارا، ئەگەر ئێكێتی رێگری بكەت ژ ھندێ كو گازا چەمچال بەرەڤ بازارێن جیھانێ بچن ب رێكا توركیا، دێ چ گورانكاری ب سەر ھەلوێستا پارتی دا دروست بن؟ كردەوە و ھەلوێستێن عێراقێ چ بن؟ بێ شك عێراقێ و لایەنێن دی بێ دەستەوەستان ناراوستن بەرامبەر ھەرێما كوردستانێ د دەمەكێ دا كو ئەگگەر پشتەڤانی یەك جیھانی دەوڵەتەك وەكی ئەمریكا ل بەر دەست نەبیت د ڤێ پرسێ دا. كەفتەلەفتا توركیا د ڤی بواری دا تەنێ ژ بوی بھێزكرنا " پێگەھا جیوپولیتیك و جیوستراتێژیكا" توركیایە، و بالانسا ھێز ل دەڤەرێ توشی گورانكاری دكەت د بەرژەوەندی یا توركیا. دەستپێكرنا پروژەیا گازا ھەرێمێ دڤی سەردەمی دا پێنگاڤەكە كو پێویستی ب شرۆڤەكرنا كاریگەریێن ئەرێنی و نەرێنی زێدەتر ھەیە، ژ وان ژی پارتی نابیت ب ناڤێ ووتارا نەتەوەی ھەمی ھێلكێن خوە بێخیتە " سەبەتا توركیا"، بەلكو پشودرێژی یەك د ڤی بواری پێویستە.
ئەگەر بەردەوام باس ل سەر ھندێ تێتە كرن جیھان و روژھەلاتا ناڤین پێنگاڤ بەرامبەر گورانكاریێن مەزن دئاڤێن، گرینگە ئەڤ گورانكاری بێنە خواندن و شرۆڤەكرن، بەری ھەر پێنگاڤەكێ سیاسی بێتە ئاڤێتن. ژ ئەگەرا نەخواندنا گورانكاری یان ھەر پێنگاڤەك سیاسی ھەلە و نەگونجاو، چارەسەركرنا كاریگەریێن وێ، ل سەر ھەرێمێ دێ گەلەك گران بن. گورانكاریێن نوكە ل روژھەلاتا ناڤین ، تەركیز ل سەر ھندێ دكەن "ئیران" دبیتە خاوەن پێگەھەك بھێز، و ھوكار ژی كونترولكرنا چەندین پایتەختێن روژھەلاتا ناڤین ژ لایێ ئیرانێ ڤە، گرینگە. پرسا دوژمناتی یا ئیران و روژئاڤا، پرسەك جەوھەری یە د پرسێن سیاسی دا، ئەو ژی پاراستنا بەرژەوەندیێن ستراتێژیك و نەتەوەی. وەڵاتێن روژھەلاتا ناڤین گەھیشتەن ڤێ قەناعەتێ كو نەشێن ئێدی " نكولی ل پێگەھا پێكھاتێن شیعە" د ناڤ وەڵاتێن خوە دا بكەن، لەورا نوكە ل بەردەم دوریانەكێ دانە، یان دێ كەڤن بەر غەزەبا شیعەگەرایی ب پالپشتی یا ئیرانێ، یان ژی پێویستە دەست ژ دوژمناھی یا ئیران و شیعەیان بینن و رەچاوا بەرژەوەندیێن وان بكەن. دانوستاندنێن ع. سعودیە ب میانگیری یا عێراقێ ب پەسەندا ئەمریكا بویە، و ئەمریكا ژی ڤێ یەكێ باش دزانیت كو بێ رەچاوكرنا بەرژەوەندیێن ئیرانێ، ئەو نەشێت ل روژھەلاتا ناڤین گەشە بكەت. چەندین تاقیكردنەوەیێن مەزنێن ئەمریكا ل مەیدانێ بونا وان ھەیە، كو چاوان ب سەرشوری ژ دەڤەرێ دەركەفتی یە: لبنانێ بینن بەر چاڤێن خوە، پرسا بارمتەیێن ئەمریكی ل ئیرانێ بینن پێشچاڤێن خوە، ئەفغانستانێ، عێراقێ و لیبیایێ. ھەمیان بینن پێش چاڤێن خوە و شروڤەیا شكەستێن ئەمریكا د ھەمی بواران دا بكەن. دەست ئاڤێتنا ئەمریكا بو شەرەك نوی ل روژھەلاتا ناڤین پێویستی ب پشودان و خوەئامادەكرن ماوەدرێژە ھەیە، ئەگەر ئیران بیت. ئیرو ژی ئەڤ ئێك دویرە ژ راستی. واتە، ئەمریكا ئامادە نینن ھیچ گورزەك لەشكەری ل ئیرانێ بوەشینیت، ئەمریكا دانوستاندنێن سیاسی و دیپلوماسی ب باشترین رێگە چارەسەری دبینیت ژ بوی پاراستنا پێگەھا خوە ل عێراقێ. ئەمریكا عێراقەك دڤێت كو گەشە بكەت، و د ڤێ گەشەكردنێ دا ھەرێما كوردستانێ رولەك سەرەكی و سەقامگیرانە ھەبیت. مەرجا پشتەڤانی یا ئەمریكا ژ ھەرێمێ ئەوە كو فاكتەرێ سەقامگیری بیت ل عێراقێ. گوتنا ڤێ نائێتە واتەیا ھندێ كو نابیت ھەرێمێ ناكوكیێن سیاسی و ئابوری د گەل ئێراقێ نەبیت، نا، بەس د ھەمی ئالی یان دا عێراق بالادەستە بەرامبەر ھەرێمێ. دەما كو وێنەیێ جیو-ستراتێژیك وەھایە، چ پێویستی دكەت كو ھەرێم رەچاوا بەرژەوەندیێن ئیرانێ نەكەت، ئیران ب ھیچ شێوەیەكێ بغداد تەسلیمی ھاوپیەمانی یا سێ قولی یا (پارتی، الصدر، حولبوسی و خەمیس خەنجەر) ناكەت كو ئارمانج ژی بھێزكرنا پێگەھا توركیا و ع. سعودیە. لەورا، پێویستە پارتی د ڤی بواری دا ب شێوەیەك ستراتێژیك ھەلسوكەوت بكەت، پارتی و ھەرێما كوردستانێ ب پااراستنا ھاوسەنگی د بوارێ پەیوەندیێن ئابوری و سیاسی د ناڤبەرا توركیا و ئیرانێ، دێ بیتە خاوەن پێگەھەك مەزن، تایبەتی ژی پارتی نابیت بێ یەكێ ژ بیر بكەت، كو د سوریا داھاتی دا، پێگەھا ئیرانێ نەگورە، لەورا ھەر چالاكی یەكێ داھاتو ل سوریا كو پارتی پێویستی پێ ھەبیت، پێویستی ب رەزامەندی یا ئیرانێ ھەیە. بنەمالەیا بارزانی خاوەن پەیوەندیێن بھێزن د گەل بنەمالا ئەسەد و ب ھەمان شێوە ژی د گەل ئیرانێ، لەوارا، گرینگە پیخامەتا بەرژەوەندیێن ستراتێژیك، پارتی بیر ل نەخشەیا داھاتو بكەت. بھێزبونا پەیوەندیێن پارتی د گەل ئیرانێ، نائێتە واتەیا لاوازی یا پارتی، بەرۆڤاژی، بھێزی یا پەیوەندیێن پارتی د گەل ئیرانێ، پێگەھا پارتی ل سەر ئاستێ ھەرێمایەتی و بھێز دكەت و دێ كاریگەی یەك باشتر ژی ھەبیت ل سەر پەیوەندیێن پارتی و ئەمریكا.
پێویستی یەك قول ھەیە ب خواندنا توركیا و خواست و جولەیێن وێ نەك ل روژھەلاتا ناڤین، بەلكو ژی ب جیھانێ گشتی. توركیا ئیرو كو باشترین ھاوپەیمانێ پارتی و مالا بارزانی یە، میراتەگەرێ وێ ئیمپراتوریێ یە كو سەركێشێ بزاڤەك نەتەوەی پەروەردەیێ قوتابخانە و تەریقەتا بارزان، كێو ب كێو ل دویڤ بو ھەتا ل موسل بتومەتا خەبات بو مافێ كوردان (خیانەتكرن ب ئیمپراتوریەتا عوسمانی) ل سێدارێ دای، گیانێ وی شاد. ئەڤ بویەر دڤێت ل بەر چاڤێن ھەمی ئەندامێن بنەمالا بارزانی بیت، توركیا نابیتە دوست، و دوستینی یا توركیا و گرینگی دانا وێ ب بنەمالا بارزانی و پارتی، تەنێ بو بەرژەوەندیێن قولێن ستراتێژیێن دەوڵەتا توركیایە ل عێراقێ و نەك پێشخستنا پرسا كوردی. ستراتێژی یا توركیا چاڤبری یەكونترولكرنا رێكا حەلب- موسل- بغدادە، و ئەوا ئیرو ب ناڤێ رێكا تەواوكەرێ ھیلالا شیعە تێتە بناڤ كرن، د بنەرتە دا ل دەڤ سیاس و ستراتێژ دارێژەرێن توركیا پتر ژی ب ناڤێ" ھیلالا توركمانی" بەریاسە، وكونترولا وێ ئارمانجا سەرەكی یا توركیایە. ئیرو ھەردو ھیلالێن شیعە و تورك، ل سەر خاكا پیروزا كوردستانێ شەرێ ژ ناڤبرنا قەوارەیێن كوردستانی یە. ئەرێ كورد ب خوە ب چی ڤە مژویلە؟ توركیا ئیرو ل سێ رەھەندان دەڤەرا بارزان دورپێچ كری یە، ژ ئالی چیای شیرین، چیایێ سپێرێز (بەردەوامی یا چیایێ گارە) و دەڤەرا دینارتە و دولا بیاوێ دەڤەرا سورچی یان، كو كونترولا كوی گشتیێ دەشتا حەریر، ئاكرێ و شێخان و موسل دكەت.