توركیا و پێكدادن د ناڤبەرا بەرژەوەندیان‎

د. سەردار موسی شەریف
  2019-09-19     827

رژێما سوریا د نامەیەكێ بو ئەنجومەنێ ئاسایشا نەتەوەیێن ئێكگرتوو، ھێزێن سوریا دیموكرات وەكی ھێزەك تیروریستی پێناسە دكەت بوچوننەك ھاوتەریب د گەل بوچونێن توركیا. رژێما ئەسەد ئاماژە ب رزگاركرنا خاكا سوریا ژ بن دەستێ تیروریستان دەكەت ب رێكا ھێرشا لەشكەرێ سوریا، و توركیا ژی تەكەز ل سەر ھندێ دكەت كو ئەگەر ئەمریكا دەڤەرا ئارام ل گورەی خواستێن توركیا جێبجێ نەكەن، ئەو دێ ھێرش بكەن سەر باكورێ روژھەلاتێ سوریا كو مەبەست ژی كوردستانە و دێ دەڤەرێ ژ ھێزێن كو ئەو ەكی تیرورسی بناڤ دكەن، پاقژ بكەن. ل ڤێ دەرێ ھەردو دەوڵەتێن سوریا و توركیا د بەرامبەر ئەمریكا و ھاوپەیمانێن وێ گوتارەك ئێكگرتوو ھەنە، و ئاماژە ب ئێك خواست و كردار دكەن. ل ڤێ دەرێ ئەسەد خوە نێزیكی توركیا دكەت. ھزرا ھەبونا ھێرشكرن بو سەر دەڤەرا كوردستانێ و دەڤەرا كو ل بن كونترولا ھێزێن ھ.س.د. دایە، خاوەن مەترسی یەك مەزنە تایبەتی بو ئەمریكا د كاتەكێ ئەگەر ھێزێن ئەمریكا ل وێ دەڤەرێ نەمینن. پرس ئەوە ئەرێ ئەمریكا دێ ھێزێن خوە ڤەكێشیت و رێكێ بدەت ئەسەد قەتلوعاما كوردان بكەت؟
د گەل ڤێ یەكێ ژی، روژەك پشتی نامەیا ئەسەد و روژەك بەری كومبونا سێ قولی یا د ناڤبەرا روسیا-توركیا و ئیران، جێمس جێفری نێردراوی تایبەتێ ئەمریكا بوچونا ئەمریكا سەبارەت ب روژھەلاتێ فورات و چارەنڤیسێ ھێزێن ئەمریكا خستی یە بەر چاڤێنن كومەلگەھا جیھانی. ئەڤ داخویانی یا بەرپرسێن ئەمریكا خالەك وەرچەرخان و دژی ھەمو داخویانیێن بەری نوكە بویە. مانەوەیا بەشەك ژ ھێزێن ئەمریكا بو ماوەیەك نەدیار ل روژھەلاتێ دێ بیتە ھوكارێ ھندێ ناڤبەرا توركیا و ئەمریكا‎ سەرگێژی و نەخوشیێن مەستر بێننە ئارا‎. توركیا ل بەندا وێ بویە‎ ئەمریكا ھێزێن خوە ژ سوریا ب گشتی ڤەكێشیت. ھاوتەریب ژی، لایەنێن سەربازیێن ئەمریكا ئاماژە ب ھندێ دكەن، كو دەست ب راھێننان ب ھێزێن سوریا دیموكرات دكەن ژ بوی مفا وەرگرتن ژ فروكەیێن بێ فروكەڤان.  ‎
ھاودەم ھێزێن ئوپوزیسیونا توركیا وەكی ج.ھ.پ. داخوازێ ژی ئەردوغان دكەن كو دانوستاندنێن راستەوخو د گەل سوریا بكەت دا كو ب ئاسایی كرنا پەیوەندیێن خوە، ھەول بدەت ببیتە خاوەن پێگە ل سوریا داھاتو. د گەل ڤێ یەكێ ژی ‎رێكخوشكەر بیت ژ بوی ڤەگەرانا ئاوارەیێن سوریا. ئەردوغان ژ بەر ھندێ كو ھەمی كارتێن خوەیێن سیاسی ل سوریا بێ بوھا ھێلاینە، د ناڤخویا توركیا و ناڤ حزبا خوە یا ئاكپارتی ژی توشی ئاستەنگێن مەزن و بەرفرە بویە. ژ بەر سروشتێ شەسایەتی یا وی یا سیاسی، ‎ گەلەك دژوارە كو ئەردوغان ‎گوھداری یا بوچونێن ھێزێن ئوپوزیسیونا توركیا بكەت، یان ژی پێشەوازی یا پێشنیارەك تایبەت ب ئاسایی كرنا پەیوەندی یان د گەل رژێما ئەسەد بكەت. دبیت ژی كو رژێما سوریا خواستا ھندێ نینن راستەوخو د گەل ئەردوغان دانوستاندنێ دكەت، بەلكو روسیا ل ڤێ دەرێ رێگرە. چوننكە ب ئەگەرا ئاسایی بونا پەیوەندیێن ئەسەد و ئەردوغان، ئێدی دبیت كو گوشارێن ل سەر ئەردوخان كێمتر بن. لەورا، روسیا دڤێت ب دروستكرنا گوشارێن زێدەتر ل سەر ئەردوغان، باشترین دەرفەتان ژ ئەردوغان وەربگریت پیخامەتا جێبجێكرنا سیاسەتا روسیا ل سوریا.
یا دیارە ژی كو ھەم روسیا و ھەم ژی ئیران دژی خواستێن توركیانە سەبارەت ب ھێرش كرن و دروستكرنا دەڤەرا ئارام. ئەڤ ئێك ل ژێر ھەر پاساوەك بیت، روسیا ژی باش دزانیت كو ھێزێن سوریا دیموكرات ئەو ھێز و توانا نینن كو ل بەرامبەر ھێزێن توركیا بەرگری ژ خوە بكەن. لەورا ب داگیركرنا روژھەلاتێ فراتێ ژ لایێ توركیا ڤە، پێگەھا توركیا ل سەر مێزا گوفتوگویان ل ئاستانا، ژێنێف و بەرامبەر روسیا و ئیرانێ، دێ بھێز بیت. لەورا روسیا ڤێ یەكێ ب ھیچ ووێوەیەكێ پەسەند ناكەت كو توركیایەك كو نوكە ل بن سێبەرا وێ دا دژیت، ل داھاتو دا بەرامبەر وی ل سەر مێزا گوفتگو بھێز بێتە مەیدانێ. ھندی ژ روسیا بێت، دێ ھەول دەت كو توركیا لاواز بكەت. ھێرشێن ھێزێن سوریا بو سەر دەڤەرا ئیدلیب و خان شیخون، نامەیەك یا روسیا بویە بو توركیا، كو نابیت توركیا پیێ خوە ژ بەركا خوە زێدەتر درێزژ بكەت. ‎
د وێنەیەك ھەنوكی دا، ب ھەمان شێوەی كو توركیا ئەمریكا تاوانبار دكەت ب پشتگیری یا تیروریستان، روسیا ژی ب ھەمان شێوە توركیا تاوانبار دكەت ب پشتگیری یا رێكخراو و گروپێن تیروریستی ب تایبەتی دەڤەرا ئیدلیب.  روسیا پێداگیری ل سەر ھندێ دكەت كو دڤێت توركیا ئەركێ سەر شانێ خوە كو ل رێككەفتنا 17 ئەیلول 2018ێ ل سوچی ڤاژوكری یە جێبجێ بكەت سەبارەت ب رێككەفتنا دەربارێ ئیدلب و روسیا ژی ژ ڤێ یەكێ نیگەرانە كو توركیا چ پێنگاڤ نەئاڤێتەن. لەورا، د لێكدانەكێ د ناڤبەرا  رێككەفتنا ئەمریكا و توركیا سەبارەت ب دەڤەرا ئارام، كو توركیا پێداگیری دكەت، دبیت كو ھەمان میكانیزمێن كو روسیا و توركیا سەبارەت ب وێ رێككەفتینە، رێككەفتنەك بێتە كرن. بەس بابەتەك وەھا گەلەك دویرە ژ راستی ژ بەر ئەگەرێن ھندێ كو نە ئیران و نە ژی روسیا پشتگیری یا ھندێ دكەت كو سوریا پتر بێتە دابەشكرن. ھەروەھا ژی روسیا پشتگیری یا پلانا توركیا بو دەڤەرا ئارام ناكەت، و ئەڤ ئێك ژی د كومبونا سێ قولی یا ئانكارا د ناڤبەرا 16/17- ئەیلول 2019 پوتین ئەڤ ئێك بو ئەردوخان رونە كری یە. دڤی بواری دا ژی ئیران پشتگیری یا روسیا دكەت. ئەڤ ئێك ژی وێنەیەك وەسا دیار دكەت كو ئەردوغان نوكە ئێخسیرە د ناڤبەینا " چەكوچ و بزمارێ" ئەمریكا و روسیا. ئەڤ داخویانی یا پوتین ل دژی وێ داخویانی یا بەری نوكە بویە كو " تێگەھیشتن نیشاندایە" سەبارەت ب دلتەنگیێن توركیا سەبارەت ب دروستكرنا دەڤەرەك ئارام. و ھەم ئیران و ھەم ژی روسیا پشتگیری یا ھندێ دكەن كو پرسگرك ب رێكا رێككەفتنا ئادانا د ناڤبەرا توركیا- سوریا دا بێتە چارەسەركرن. پرس ئەڤە، د رەوشەك وەھا كو ئەمریكا ل روژھەلاتێ فراتێ بالادەستێ، دێ چاوان توركیا رێككەفتنا ئادانا جێبجێ بكەت؟ لەورا، گەلەك دژوارە ھەتا پەیدا بونا ریكەچارەسەری یا سیاسی، توركیا بشێت رێككەفتنا ئادانا جێبجێ بكەت. 
ل سەر ئاستێ ناڤخویێ توركیا، ڤەشارتی نیین كو ئیرو د ناڤ خویا ئاكپارتی دا دەنگێ نەرازیبونێ ب شێوەیەك بەربلاڤبویە، كو ئێدی كومەلگەھا توركیا ب جدی ل سەر ڤی بابەتی دئاخڤیت. گوشارێن ل سەر ئەردوغان گەلەكن، و ڤێ ژی سێ ھوكارێن خوە ھەنە:، ئێكەم، ئەو ئابوری یا كو توركیا ب شێوەیەكێ ب ھێز  ل سەر ھاتبو ئاڤاكرن، توشی دارمانەك جدی بویە، گرانی بەربلاڤ بویە، بێ شولی زێدەتر بویە، و وەبەرھێنەرێن بیانی و ناڤخوی متمانە ب ستراتێژیێێن حكومەتێ نەماینە. دوویەم، د ئاستێ سیاسەتا دەرڤە، ئاكپارتی توشی شاشیێن مەزن و جدی بویە، ل روژھەلاتا ناڤین ب پشتەڤانی كرن ژ ئێخوان موسلمانان و رێكخراوێن تیروریستی و دەستوەردان د ناڤ كاروبوارێ ناڤخویێ وەلاتان، باوەری یا خوە ژ دەست دایە. ئوروپا ئێدی توركیا وەكی سەرئێشی یەك مەزن بو خوە دبینیت و دەرفەتا ئەدام بونا توركیا د ڤی بواری دا نەمایە. د گەل ئەمریكا ھاوپەیمانێ ستراتێژیك، پەیوەندیێن وان گەلەك لاوازن، نەڤەشارتی یە كو پەیوەندیێن ئەمریكا و توركیا دپروسەیەكێ دا نە كو مرۆڤ دشێت ئاماژە ب چارەنڤیس سازا جورێ پەیوەندیێ بكەت. كێشەیێن نەفت و گازێ ل دەریای ناڤەراست و دروستبونا بەرەیەك نوی كو مسر، یونان و قبرس بەشدارن، دەرفەتا جولەیێ بو توركیا نەھێلایە، و ل ئالی دی، ب خوە نێزیك كرن د گەل ئیران و روسیا، توركیا كەفتی یە خەندەقەكێ كو ددەركەفتن ژێێ دژوارە بو ئەردوغان. ل سەر ئاستێ ناڤخو، سیستەما سیاسی توركیا بویە زیندانەك بو ھەر رەخنەگرەكێ.
 دوو ھاوپەیمانێن ناتو، ل ئالی یەكێ ئەردوغان ب گەرمكرنا ئاگرێ دژایەتی كرنا ئەمریكا ل ناڤخویا توركیا، ژینگەھەك دروستكری یە كو ئێدی ب چاڤەك " ئیمپریالیستی" ل ئەمریكا تێتە نێرین، تایبەتی ژی راگەیاندنا كو نێزیكی حكومەت و دەوڵەتا توركیایە. مەزندەیا ھندێ ژی تێتە كرن كو ئەڤە كاریگەری یەك درێژخایەن بكەت ل سەر بوچونا ھاولاتیێن توركیا بەرامبەر ئەمریكا. ‎ئەمریكا ژی دیارە ل بەرژەوەندی یا خوە دا نەبینیت دست ژ پشتگیری یا ھ.س. د. دێ بەردەت.‎ دروستبونا ھەرێمەك كوردی ل سوریا ژی كاریگەری یەك بەرفرە دێ ل سەر پەیوەندیێن توركیا- ئەمریكا بكەت. ئەگەر ھەرێمەك ل سەردەمێ سەرۆكاتی یا ئەردوغان بێێتە دروستكرن، كو خاوەن پێناسەیا كوردستانی و كوردی بیت، مێژوی یەن ئەردوغان دێ بێتە تاوانباركرن ژ لایێ نەتەوەپەرەستێن توركیاڤە كو خیانەت ل نەتەوەیا توركیا كری یە. ‎‎ئیرو ل سەر ئاستێ ناڤخو، و ب دروستبونا دوو پارتیێن نوی ب سەرۆكاتی یا داودئوغلو و باباجان، و نێزیكی یا ھاوپەیمانی د ناڤبەرا ج.ھ.پ. و ھادەپ، د ناڤ كومەلگەھا توركیا دا ژی بزاڤەك دروست بویە كو ئێدی سەردەمێ سەلتەنەتا ئەردوغانن و ئاكپارتی دڤێت ب دوماھیك بێت. پرس ئەڤە،  ب دوماھیك ھاتنا سەردەمەك وەھا، دێ چارەنڤیسێ ئەردوغان چ بیت؟ شك دڤێ دا نینن كو ئەردوغان پشتی شكەستا سیاسی ل ھەلبژارتنێن داھاتیێن توركیا، دێ توشی سەرگێژی یا دەسەڵاتێ دادوەری بیت.

 

*نوسەری ئام بابتە مامۆستای بەشی زانستی سیاسەتی گشتی – ز. دھوك-ە

 


وتاری زیاتر

زۆرترین بینراو
© 2024 Awene Online, Inc. All Rights Reserved.
×