ئا: ئاوێنە
كتێبی "سەرمایە لەسەدەی بیست‌و یەك"دا، یەکێک بوە لەپڕ فرۆشترین كتێبەکانی جیهان لەم چەند ساڵەی رابردودا، نوسەری ئەم كتێبە ئابوریناسی ناوداری فەرەنسی "تۆماس پیکیتی"ە، كە وردەكاری گۆڕانكارییە مێژووییەكانی كەڵەكەكردنی سەرمایە لەسێ دەیەی رابردودا شیكاری‌و شرۆڤە دەكات‌و دەڵێت "ئەگەر باج لەسەدەی بیست‌و یەكەمدا لەسەر سەرمایەی دەوڵەمەندەكان زیاد نەكرێت، جیاوازی چینایەتی بەشێوەیەكی ترسناك بەرینتر دەبێتەوە".
"سەرمایە لەسەدەی بیست‌و یەك"دا، ساڵی 2013 لەفەرەنسا چاپكراو لەسەرەتای 2014یشدا بۆ سەر زمانی ئینگلیزی وەرگێڕاو لەئەمەریكا بڵاوكرایەوە، ئەم كتێبە بەهۆی ناوبانگ‌و زۆری خوێنەرانییەوە لەماوەیەكی كورتدا چەندینجار لەو دوو وڵاتەدا چاپكرایەوە، لە 2 مانگی یەكەمی چاپكردنیدا 800 هەزار نوسخەی لێفرۆشرا، لەنیوەی یەكەمی (2014)شدا بۆ زیاتر لە 30ی زمانی جیهان وەرگێڕدرا‌و زۆربەی میدیاو رۆژنامە ناودارەكانی دنیاش تیشكیان خستە سەر كە هەرایەكی گەورەی ناوەتەوە، نیۆرك تایمز ئاماژە بەوە دەكات كە بەلای زۆربەی ناوەندە رۆشنبیری‌و سیاسی‌و ئابوریەكانی رۆژئاواوە جێی سەرسامییە كتێبێكی ئەكادیمی ئەوەندەی لێبفرۆشرێت، گۆڤاری ئیكۆنۆمیست تۆماس پیكینتی نوسەری كتێبەكە بەماركسی دووەم ناودەبات‌و دەڵێت "ماركس دووبارە زیندوو بۆتەوە".
"سەرمایە لەسەدەی بیست‌و یەك"دا، "بیلال ئیسماعیل حەمە" لەزمانی ئینگلیزییەوە وەرگێڕاوە بۆ سەر زمانی کوردی‌و ساڵی 2018 لەلایەن دەزگای چاپ و پەخشی جەمال عیرفان بڵاوکراوەتەوە.
"سەرمایە لەسەدەی بیست‌و یەك"، تۆژینەوەیەكی مێژوویی پڕ لەداتا‌و ئامارو ژمارە‌و زانیارییە سەبارەت بەكەڵەكردنی كردنی سەرمایەو سەروەت‌و سامان لەسەدەی هەژدەهەمەوە تا سەدەی بیست‌و یەكەم، تۆماس پیکیتی جەغت لەسەر ئەوە دەكات كە لەسەدەی حەڤدەهەم‌و هەژدەهەمدا كۆمەڵگەی ئەورپای رۆژئاوا ئێجگار نایەكسان بوو، زۆربەی سەروەت‌و سامان لەدەستی چەند بنەماڵەو خێزانێكی دەوڵەمەندا بوو، زۆرینە لێی بێبەش بوون، داتاو ئامارەكان ئەوە دەردەخەن كە لەسەدەی نۆزدەهەمەوە كەلێنی نێوان هەژارو دەوڵەمەند ئیجگار بەرین بووەتەوە، بەئندازەیەك كە لەساڵی 1910دا، دە بنەماڵە گەورەو دەستڕۆشتووی ئەوروپی دەستیان گرتبوو بەسەر 90% كۆی سەروەت‌و ساماندا، تا سەرەنجام رووداوە هەژێنەرەكانی نیوەی یەكەمی سەدەی بیستەم ئەم دۆخەی لەدەوڵەمەندەكان تێكداو ئەو سیستەمەی لەبەریەك لێكهڵوەشاندەوە، ئەو پپَیوایە "جەنگی یەكەم‌و دووەمی جیهانی، شۆڕشی ئۆكتۆبەری 1917، باجی زۆر، هەڵئاوسان، قەیرانی گەورەی ئابوری دەیەی 1930، گەشەی دەوڵەتی رەفا، وەك پیلانێك وابوون لەدژی خاوەن سەرمایەكان بەرپاكران‌و سەرەنجام بوونە هۆی جێ پێ لێژ كردنی دەوڵەمەندە گەورەكان‌و دەرهێنانی پارەو سەرمایە لەچنگ ئەوان، ئیتر لەوەبەدوا قۆناغێك دەستیپێكرد كە دەرامەت بەشێوەیەكی یەكسانتر دابەشبكرا‌و بە"میرات" مانەوەی سەروەت‌و سامانیش بایەخێكی گەورەی نەما، لە"سی ساڵە درەوشاوەكەی 1945 تا 1975"شدا، چینێكی ناوەڕاست لەرۆژئاوای ئەوروپادا ڕسكا كە خاوەنی سامانی تایبەتی خۆیان بوون، بەڵام دوای نەمانی شۆكەكانی سەرەتای سەدەی بیستەم، لەكۆتایی دەیەی 1970ەوە دیسان سەروەت‌و سامان هێواش هێواش كەوتەوە دەست كەمینەیەكی دیاریكراو‌و چینی ناوەڕاستیش بەرەو داخوران رۆشت‌و كەلێنی نێوان دەوڵەمەند‌و هەژار تا دێت بەرینتر‌و ترسناكتر دەبێتەوە، ئەو ئاماژە بەوە دەكات كە سەروەت‌و سامان لەسەدەی بیست‌و یەكەمدا لەبەر چەندین هۆكاری جیاواز زیاتر لەدەستی گروپێكی كەمدا كۆدەبێتەوە كە زۆربەیان بەمیرات بۆیان ماوەتەوەو هیچ رەنجێكیان پێوەنەكێشاوە، ناوبراو "میرات" بەدیاردەیەكی نوێ ناودەبات كە زیاتر بووەتە هۆی نایەكسانی چینایەتی‌و كەلێنی نێوان گروپە كۆمەڵایەتیەكان.
تۆماس پیکیتی كە هەواداری حیزبی سۆسیالیستی فەرەنسایە پێیوایە لە40 ساڵی رابردوودا دەوڵەمەندەكان ئاسانكارییەكی گەورەیان بۆ كراوە تا دەوڵەمەندتر بن، هۆكارەكەشی ئەوەیە كە رێژەی سوود لەسەرمایە لەرێژەی گەشەی ئابوریو بەرهەمهێنان‌و دەرامەت زۆر گەورەتر‌و زیاترە، داهاتی سوود لەسەرمایە "4% بۆ 5%"ە، بەڵام گەشەی ئابوری ساڵانە لەزۆربەی وڵاتانی رۆژئاوادا 2% تێناپەڕێت، واتە خاوەن سەرمایەكان رێژەیەكی زیاتر سوود دەچننەوە لەرێژەی گەشەی گشتی ئابوریو ئەم سیستەمەش دەرەفەتی ئەوەیان زیاتر بۆ دەڕەخسێنێت كە سوودی ئەفسانەیی بكەن‌و سەروەت‌و سامانیان زیاتر كەڵەكە بكەن لەسەر حسابی زۆرینە، ئەمەش جیاوازی چینایەتی نێوان ئەوان‌و چینەكانی تر بەرینتر دەكاتەوە.
نوسەری ئەم كتێبە ناوازە، ئاماژە بەوەش دەكات كە رۆژهەلاتی ناوەڕاست زیاتر لەهەر شوێنێكی دیكەی جیهان نایەكسانی پێوە دیارە‌و پێشبینیش دەكات لەسەدەی بیست‌و یەكەمدا لەوڵاتانی كیشوەری ئاسیا‌و ئەفەریقا زیاتر لەوڵاتانی ئەوروپا جیاوازی چینایەتی‌و نایەكسانی دەركەوێت، بەهۆی نەبوونی سیستەمی سۆسیال‌و دڵنیاییەوە، كە وڵاتە پێشكەوتووەكانی رۆژئاوا بۆ هاولاتیانیان دابین كردووە، ئەو دەڵێت "لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زیاد لەهەر شوێنێكی دیكەی جیهان بەخێرایی سەروەت‌و سامان لەدەستی كەمینەیەكی كەمدا كۆدەبێتەوە".
ئەو تابلۆیەكی رەش دەكێشێت بۆ پەیوەندی نێوان خاوەن سەرمایەكان‌و ئەودوای خەڵكی لەسەدەی بیست‌و یەكەمدا‌و پێداگری لەسەر ئەوەش دەكات كە دەبێت كارێك ئەنجامبدرێت، ئەگەر نا ئەوا لەناوەڕاستی سەدەی بیست‌و یەكەمدا 10%ی دانیشتوانی گۆی زەوی دەبنە خاوەنی هەموو شتێك‌و 90%ی دانیشتوانی جیهانیش بەهەژاری‌و داماوی دەژین. بەبڕوای ئەو باشترین رێگە بۆ یەربەست خستنە بەردەم روونەدانی ئەو كارەساتە، سەپاندنی باجە لەسەر سەروەت‌و سامان، ئەو دەڵێت "دەبێت دەوڵەت لەڕێگەی زیادكردنی باجەوە لەسەر سەروەت‌و سامانی دەوڵەمەند‌و سەرمایەدارەكان، جڵەوی دەوڵەمەندتر بوونی دەوڵەمەندەكان‌و هەژارتر بوونی هەژارەكان بگرێت، ئەگینا كۆمەڵگەو دیموكراسیش لەمەترسیدا دەبن. بەرزكردنەوەی باج لەسەر سەروەت‌و سامان، رێگە لەنایەكسانی‌و لەكەڵەكە كردنی سەرمایە لەدەست كەمینەیەكدا دەگرێت، ئەگەر لەماوەی پەنجا ساڵی داهاتوودا باجێكی زۆر نەخرێتە سەر سەروەت‌و سامانی دەوڵەمەندەكان‌و بەم شێوەیە ئاسانكارییان بۆ بكرێت بۆ ئەوەی لەباجدان قوتار ببن، ئەوا ئەوان دەستدەگرن بەسەر كۆی سەرمایەی جیهاندا".
تۆماس پیکیتی ئاماژە بەوە دەكات كە "هەڵمەتی هەڵبژاردنی 2012ی ئەمەریكا، مشتومڕێكی سەرنجڕاكێشی ورژاند كاتێك باراك ئۆباما، میت رومنی سەرمایەدارو ركەبەری تۆمەتبار كرد بەوەی رێژەیەكی كەمتر لەهاوڵاتی ئاسایی باج دەدات"، كاتی خۆی رۆناڵد ریگانی سەرۆكی پێشووتری ئەمەریكا باجی لەسەر سوود‌و داهاتی پشكە داراییەكان كەم كردەوە، ئەمە وایكرد وەك وارن بافتی ملیاردێری ئەمەریكی دەڵێت كە گەورە دەوڵەمەندێكی وەك ئەو باجێكی كەمتر لەسكرتێرەكەی بدات، ئۆباما بەمدواییە هەوڵیداوە باج لەسەر داهاتی دارایی بەرزبكاتەوەو یاسایەكی گەڵاڵە كردووە بەناوی "یاسای بافت".
نوسەری "سەرمایە لەسەدەی بیست‌و یەكەم"دا، جەغت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە جیاوازی چینایەتی زیان بەدیموكراسی دەگەیەنێت، هەلی یەكسان لەبەردەم خەڵكدا لەباردەبات، نایەكسانی شایستەسالاری دەكوژی‌و ئەگەر ئەم نایەكسانیەش قوڵتر بێتەوە، ئەوا بەكردەوە ئازادی‌و دیموكراسی شكست دەهێنێت، لەبەرئەوە بەرژەوەندی گشتی دیموكراسی وا دەخوازێت كە دووبارە سەرمایە كۆنتڕۆڵا بكرێتەوە، هۆشداری ئەوەش دەدات كە نایەكسانی، راسیزم‌و ناسیۆنالیزمی توندڕەوو دەمارگیر وەك پێش دوو جەنگە گەورەكەی جیهان بڕەو پێدەدا‌و چینەكانی خوارەوە رق‌و قینی خۆیان بەسەر "ئەوی تر"دا دەڕێژن، ئەوانەی كە بەزمانی ئەوان نادوێن‌و سەر بەئاینەكەی ئەوان نین‌و رەنگ‌و جەستەیان لەرەنگ‌و جەستەی ئەوان ناچێت‌و هەموو شەڕەنگێزەكانیان دەخرێتە ئەستۆ.
ئەو دەڵێت "پێویستە نوخبەی ئابوریو نوێنەرە سیاسییەكانیان درك بەو راستییە بكەن كە جیاوازی‌و كڵۆڵی ئابوری ئاقیبەتێكی كوشندەی بەدواوە دەبێت، بۆ رێگرتن لەو ئاقیبەتە ترسناكە پێویستە دەست لەبەشێك لەسەروەت‌و سامانیان هەڵگرن لەپێناوی بەرژەوەندی گشتیدا، ئەگەرنا ئەوا دەبێت عەقڵیان بكەن بەژێر لمداو چاوەڕوانی گەردەلول بن".
تۆماس پێكنتی كە ئابوریناسێكی گەنجی تەمەن 54 ساڵە، بڕوانامەی دكتۆرای لەئەمەریكا بەدەستهێناوەو ئێستا بەڕێوەبەری تۆژینەوەكانە لەقوتابخانەی باڵای زانستی كۆمەڵایەتی لەفەرەنسا‌و مامۆستای كۆلیژی ئابوری پاریسیشە.