چی لەتەندروستی بکەین

د.گۆران عەبدوڵا

2019-01-08 2433

1-2

یەکەم: داهات‌و خەرجی
بەبێ بیرکردنەوە لەفراوانکردنی سەرچاوەکانی داهات بۆ خزمەتی تەندروستی، مەحاڵە بتوانین لەم دۆخە رزگارمان بێ. ئەمەش بەمانەی خوارەوە ئەکرێ
1-زیادکردنی بەشی تەندروستی لە بودجەی حکومەت بۆ (10%)
2-دانانی باج لەسەر جگەرەوە و خواردن و خواردنەوە زەرەبەخشەکان و تەرخانکردنیان بۆ تەندروستی.
3- دانانی باج لەسەر کڕین و فرۆشتنی ئۆتۆمبێل و بەکارهێنانی پارەکە بۆ خەرجی پزیشکیی روداوەکانی هاتوچۆ و رێگری لەو روداوانە.
4-بیمەی تەندروستی
بەبێ ئەمانە هیچ گۆڕانێکی ئەوتۆ چاوەڕوانکراو نییە.

دو: دەخیلەی تەندروستی

پێویستە چەمکی دەخیلەی تەندروستی بەکاربێنین. ئەو داهاتەی کە بۆ تەندروستی تەرخان دەکرێت- بودجە، باجی جگەرە، باجی خواردن و خواردنەوەی زیانبەخش، باجی ئۆتۆمبێل، پارەی سندوقەکانی هاوکاریی، بیمەی تەندروستی...هتد، پێویستە لە دەخیلەیکدا کۆبکرێتەوە.
کە ئەوەمان کرد، هەنگاوی دوای ئەوە چۆنیەتی سەرفکردنێکی ستراتیژی و زانستیانەی ئەو داهاتەیە بۆ جێبەجێکردنی چەند ئامانجێکی دیاریکراو.

سێ: بنەبڕکردنی گەندەڵی و بەهەدەردان

کۆکردنەوەی داهاتی زیاتر و دەخیلەکردنی هیچ سودێکی نابێ ئەگەر نیوەی پارەکە لە رێگەی گەندەڵی و بەهەدەردانەوە بەفیرۆبچێت.
ئەم هەنگاوانەی خوارەوە گرنگن بۆ نەهیشتنی گەندەڵی و بەهەدەردان:
1- بەرپاکردنی سیاسەتی (zero tolerance) بەرامبەر گەندەڵکاران لە وەزارەتی تەندروستی.
2- کۆتاییهێنان بەسیستمی بێمانای لیژنە دروستکردن و سزادانی دەستبەجێی گەندەڵکاران لە حاڵەتی هەبونی بەڵگەی تەواو.
3- کۆتایهێنان بە گرێبەستی گرانبەها و بێبەها لەگەڵ کۆمپانیاکانی دەرمان و کەرەستەی پزیشکی و ئەوانی تر و گەڕان بەدوای ئەلتەرناتیڤی هەرزانتر و کواڵیتی بەرزتر.
4- کۆتایهێنان بەخەرجکردنی بودجەی زەبەلاح لە دەرمانی کوالیتی نزم و گران و جێگرتنەوەی بە دەرمانی کوالیتی بەرز.
تەنها بەجێبەجێکردنی ئەم هەنگاوانە نزیکەی (30%) بۆ (40%) پارەی بەفیرۆدراوی تەندروستی دەەگڕێتەوە بۆ هاوڵاتی و نەخۆش.

چوار: پزیشکان و خزمەتی پزیشکی

1- نابێت بە هیچ جۆرێک دەستدرێژی و توندوتیژی دژ بە پزیشک قبوڵ بکرێت. ئەم دو هەنگاوە پێویستن لە ئێستادا:
أ. دەرکردنی یاسای پاراستنی پزیشکان لە پەرلەمان.
ب. مامەڵەکردنی توندوتیژی دژ بە پزیشک لە چوارچێوەی یاسای دژە تیرۆر تا دەرکردنی یاسایەکی تایبەت.
2- یاسا چارەسەری کێشەکە ناکات ئەگەر سەرلەبەری خزمەتی پزیشکی گۆڕانی بەسەردا نەیەت.
3- کۆتایهێنان بە بینینی بە گروپی نەخۆش.
4- کۆتایی هێنان بە شەریکایەتی لەگەڵ دەرمانخانە و تاقیگە.
5- کۆتایی هێنان بە دو دەوامی لە کەرتی حکومی و تایبەت.
6- رێزگرتن لە نەخۆش وەکو بنەمای سەرەکی کاری پزیشکی و دابین کردنی دەرماڵەی تایبەت بۆ ئەو پزیشکانەی کە نەخۆش و هاوڵاتیان لێیانڕازین و رویان لەگەڵ نەخۆش و خێزانەکانیان خۆشە.
7- زیادکردنی موچەی ئەو پزیشکانەی کە لە کەرتی گشتی کاردەکەن.
8- گریبەست کردن لەگەڵ ئەو پزیشکانەی کە لە کەرتی تایبەت دەوام دەکەن لەبەرامبەر خزمەتی گشتی و کۆتایهێنان بە کاری گشتیان وەکو فەرمانبەری حکومەت.

پێنج: ئەمبوڵانس و خزمەتی فریاگوزاری

1- خزمەتی فریاکەوتن و ئەمبوڵانس بەسەر بەڕێوەبەرایەتییە گشتیەکاندا پەرش و بڵاوبوە، پێویستە بەڕێوەبەرایەتیەکی تایبەت بە ئەمبوڵانس و خزمەتی فریاگوزاری دروست بکرێت.
2- ناکرێت ئەمبوڵانس لە نەخۆشخانەکاندا راگیرێن، پێویستە ئەمبوڵانس لە دەرەوەی نەخۆشانەکان و نزیکتر لە خەڵک بن، پێویستە ناوەندی شارەکان و شوێنەکانی دابەشی زۆنی دیاریکراو بکرێن و لە چەقی هەر زۆنێک شوێنی تایبەت بە راوەستانی ئەمبوڵانس هەبێت، دابەش کردنەکە پێویستە بەجۆرێک بێت هیچ شوێنێک نەبێت کە ئەمبوڵانس لە (10) خولەک زیاتری پێبچێت بۆ ئەوەی بگاتە شوێنەکە.
3- ناکرێت شۆفیری ئەمبوڵانس تەنها کاری شۆفیریی بکات، پێویستە هەمو ئەوانەی لە ئەمبوڵانس کاردەکەن بە تەواوەتی راهێنانیان لەسەر کاری فریاگوزاری کردبێت بە شۆفیرەکانیشەوە.
4- ناکرێت ئەمبوڵانس تەنها رۆڵی تەکسی ببینێت بۆ گواستنەوەی نەخۆش، پێویستە ئەمبوڵانس هەمو دەرمانێک و ئامێرێکی تیابێت بۆ رزگارکردنی گیانی نەخۆش تا ئەوکاتەی دەگاتە نەخۆشخانە.
5- پێویستە پەرە بە خزمەتی تەندروستی لە شوێنە دوردەستەکان بدرێت بۆ ئەوەی کەمتر ئەمبوڵانس بەکاربهێنرێت بۆ گواستنەوەی حاڵەتی ناپێویست کە دەکرێت لە شوێنی خۆیان چارەسەریان بۆ بکرێت.
6- پێویستە ئەکادیمیای تایبەت بە خوێندنی زانستی فریاگوزاری یا بەشی تایبەت بەو بوارە لە کۆلێژ و پەیمانگاکان بکرێتەوە.
8- پێویستە بە یاسا هاتوچۆی ئەمبوڵانس لە شەقامەکاندا رێکبخرێت، پێویستە لە کاتی تێپەڕینی ئەمبوڵانس هەمو ئۆتۆمبیلێکی دیکە رابوەستێت و بوار بە ئەمبوڵانس بدرێت بۆ ئەوەی تێپەڕێت و پێویستە سەرپێچیکەران توندترین سزا بدرێن.

شەش: کارمەندانی تەندروستی

1- ناکرێت کارمەند لەو کاتەوەی بڕوانامەکەی بەدەست دەهێنێت ئیتر هیچ گەشەیەکەی زانستی و وەزیفی و دارایی نەکات و هەر لە شوێن و پێگەی خۆی بمێنێتەوە، پێویستە وەکو پزیشکان، سیستمی ئیقامە بۆ کارمەندانیش جێبەجێبکرێت.
2-ناکرێت بەرزبونەوەی پلەی وەزیفی یا گواستنەوە لە قۆناغێکی ئیقامەوە بۆ ئەوی دیکە تەنها بەشێوازێکی رۆتینی بڕوات، پێویستە بەدەستهێنانی چەند نمرەیەکی دیاریکراو بکرێتە پێوەر بۆ گواستنەوەکە.
3- ناکرێ ساڵی خزمەت تەنها پێوەربێت بۆ بەرزبونەوەی پلەی وەزیفی، دەکرێت سیستمی (CPD) و هەلسەنگاندنی سەرپەرشتیار و هاوکار و نەخۆش و هاوەڵی نەخۆش بەکاربهێنرێت بۆ بەرزکردنەوەی پلەی وەزیفی.
4- ناکرێت هیچ چانسێک لەبەردەم کارمەندان نەبێت بۆ خوێندنی زیاتر و باڵا، پێویستە چانسی یەکسان لەبەردەم هەمو کارمەندان دابینبکرێت بۆ خوێندنی ماستەر و دکتۆرا و ئەنجامدانی توێژینەوە.
5- ناکرێت وەکو مرۆڤی پلە دو و پلە سێ تەماشای کارمەندان بکرێت لەناو سیستمی تەندروستیدا، پێویستە یەکسانی رەچاوبکرێت لە روی دەرماڵە و مەترسییەوە.
6- ناکرێت کارمەند دایم لە پلەی دو و سێ ئیداریەکاندا دابنرێن، پێویستە چانس هەبێت بۆ ئەوەی کارمەند پۆستی باڵا لەناو کەرتی تەندروستی وەربگرێت.
7- ناکرێت سەندیکای کارمەندان لە هەمان کاتدا ئەرکی رێکخستن و داکۆکیکردن لە کارمەندان بگرێتە ئەستۆ، پێویستە رێکخراویەکی کۆمەڵی مەدەنی ئەرکی داکۆکی لە کارمەندان بگرێتە ئەستۆ. پێویستە دەزگایەکی تایبەت دامەزرێت بە چاودێری و رێکخستنی کاروباری کارمەندان.