کتێبی "بیرکردنەوە لەسەردەمە تاریکەکاندا "
  2019-04-19       3670       

ئا: نەشاد عومەر 

کتێبی " بیرکردنەوە لە سەردەمە تاریکەکاندا " ی نوسەر " مەریوان وریا قانع "  ناوەڕۆکەکەی خۆی دەبینێتەوە لە پێشەکییەک و ٢١ چاوپێکەوتن کە لە نێوان ساڵانی ٢٠٠٤ بۆ ٢٠١٨ لەگەڵ نوسەر ئەنجام دراون  و هەریەکێک لەم چاوپێکەوتنانە گفتۆگۆو تێڕامان و بۆچونەکانی نوسەرە لەسەر کایەیەکی بۆ نمونە " سیاسی یان کۆمەڵایەتی وئابوری دینی وڕۆشنبیری و کلتوری ،،، هتد  "  کە بە شێوەیەکی گشتگیریانە باس لە دۆخی هەریم دەکەن لە دوای کەوتنی سەدام حسسێنەوە  و لە زۆر شوێنیشدا قسە و گفتوگۆکان  دەچنە دەرەوەی هەرێم کاریگەریان لەسەر ژینگەی هەرێم  شی دەکاتەوە ، یان نوسەر لە زۆر شوێندا بۆ ڕاڤەکردن و ڕوونکردنەوەی هەندێک بەڵگەو تێگەشتن لە هەندێک رووداو ناچار دەبێت بگەڕێتەوە بۆ پێش کەوتنی سەدام و ڕۆژانی ڕاپەڕین و شەڕی ناوخۆ و خەباتی چەکداری کورد لە شاخەکان .

ئەوەی تەنها جارێک چاو بە کتێبەکەدا بگێڕیت و بیخوێنتەوە تێدەگات سەرجەمی بۆچوونەکانی نوسەر پێویستییەکی هەرە گرنگە بۆ زیاتر تێگەشتن لەو دونیاو ژینگەیەی کە کۆمەڵگای کوردی تێ کەوتووە لە دوای کەوتنی ڕژێمەکەی سەدامەوە ، بەم مانایە کتێبی " بیر کردنەوە لە سەردەمە تاریکەکاندا " کتێبێکە بۆ دۆخی کۆمەڵگای کوردی نوسراوەو کتێبێک نییە کار لەسەر دیاردەو ژینگەو دۆخی کۆمەڵگای جیهانی بکات ، کتێبێک نییە کار لەسەر دەیان چەمک و تیۆر و ئایدۆلۆژیای جیهانی بکات ، بەڵکو کتێبەکە ئەو چەمک و تیۆرانە بەسەر کۆمەڵگای کوردیدا شی دەکاتەوەو لە تێڕوانینی نوسەرەوە کۆمەڵگای کوردی بە هەموو کایە " سیاسی و فەرنگی و فیکری و میدیایی و ڕۆشنبیری و ئایننی .... هتد ەکەیەوە دەدرێتە بەر ڕاڤە . 

بە شێوەیەکی گشتی کتێبەکە کار لەسەر ڕەخنەگرتنێکی جدی دۆخی سیاسی دونیای دوای ڕاپەڕین دەکات و پەلەقاژێی ڕزگار بونێتی لەو دونیایەی سیاسەتی پارتی و یەکێتی دروستیان کردووە ، لە بەشێک لە وەڵامی ئەو پرسیارانەی کە ڕووبەڕووی نوسەر کراوەتەوە دۆخە خراپەکەی حوکمڕانی هێزە دەسەڵاتدارەکانی هەرێم خراوەتە ڕوو لەو هۆکارانە دواوەو پاڵنەر و تەماحە ئابورریەکانی دەسەڵاتی کوردی و تیکەڵ کردنە ترسناکەکانی سیاسەت و ئابوری و ئیدارەو هێزی چەکدار و ڕووبەڕووبوونەوەی دەسەڵاتی سیاسی بەرەو ڕووی هێزو دەنگە ناڕەزاییەکاندا ڕاڤە کراوە ، بۆ نمونە دۆخ و ژینگە و لێکەوت و رووداوەکانی ١٧ ی شوبات شوێنێکی هەرە زۆریان لەم کتێبەدا گرتووە ، کوشتنی میدیای ئازاد و باس کردن لە کاریگەری میدیا و دەنگی ئازاد ، ڕۆشنبیر و ڕۆژنامەنوسی ئازاد و ڕۆژنامەو میدیای ئازاد و بە پێویستی بوونی ئەمانە و بوونیان و نەمانیان و ئەوەی کە ئەمانە پێویستن بۆ کۆمەڵگا یان نا ؟ گەر پێویستن و پیویست نین بۆچی ؟ ئەمانەو دەیان پرسیاری تر لە گۆشەنیگای خوێندنەوەیەکی ورد بۆ واقعی کۆمەڵگای کوردی لە لایەن نوسەرەوە وەڵام دراونەتەوە ، 

خوێنەر لەم کتێبەدا ئاشنا دەبێت بە جیهانگیری و پەیوەندی بە ناسیۆنالیزمەوە  لە کوردستاندا ، بە دەنگەوەهاتنی هێزە دینی و ناسیۆنالیزمەکانی کورد بۆ دۆخی جیهانگیری و ئەوەی جیهانگیری دەیهەوێت بیکات .نوسەر ئەوە دەخاتە ڕوو کە کۆمەڵگای کوردی لە قۆناغی پەڕینەوەو گوزەردایە لە جیهانی بەر لە مۆدێرنەوە بۆ جیهانی مۆدێرنە ، چاوپیکەوتنێكی تری کتێبەکە باس کردنە لەسەر کێشەکانی مۆدە پەرستی و دێرین پەرستی لە کۆمەلگای کوردیدا وپەیوەندییەکانی ئەم دوو چەمکە باس دەکرێت و باس لەو دیدانە دەکات کە هێڵە گشتییەکانی پەیوەندی نێوان نوێ و کۆن دیاری دەکەن .نوسەر لە جاوپێکەوتنیكێ تردا ئەو بۆچونە بە هەڵە دەخاتەوە کە پێی وایە موقەدەس و کلتور دەتوانن کۆمەڵگا ڕابگرن و کۆمەڵێک هۆکاری تری جیاواز دەخاتە ڕوو کە پێکەوە کاریگەریان هەیە لە سەر کۆبوونەوەی کۆمەڵگا لە دەوری یەکتری .


ئایا خەباتی چەکدار بۆ دۆخی ئەمڕۆکەی کۆمەڵگای کوردی بە کەڵک دێت ؟، بە هێنانەوەی چەند نموونەیەک لە مێژووی خەباتی چەکدار وەڵامی ئەوە دراوەتەوە کە ئەو ئەگەرانە چین خەباتی چەکداری لەگەڵ خۆیدا دەیهینێت؟ ، نوسەر هەوڵی داوە ئەو دونیایە بهێنێتە پێش چاو کە خەباتی چەکداری لە دوای سەرکەوتنی خۆی دروستی دەکات . هەروەها باس لە ئەگەرەکانی دیموکراسی دوای بەعس لە عێراق دەکات و ئەوە  شی دەکاتەوە کە چۆن دوو هێزی وەکو پارتی و یەکێتی تەنها لەسەر ئاستی ئیعلام باسی دیموکراسی دەکەن و لە واقعدا شتێکیان لە دیموکرسی تەرجەمە نەکردووە .لەو شوێنەوە کتێبەکە دەرگایەکی ترمان بۆ دەکاتەوە لەسەر تێگەشتن  لەو دونیایە  کە هێزە ئیسلامی و عەلمانییەکان لە دوای کەوتنی سەدام دروستی دەکەن ، ئایا هێز و حزبە سیاسیەکانی دوای سەدام لە عێراقدا دەتوانن پێکەوە بژین و وڵاتێکی پڕ لە پرولالیزمی سیاسی و دینی دروست بکەن یاخود نا ؟، نوسەر وەڵامی ئەوە دەداتەوە کە هێزەکانی دوای سسەدام و ئەوانەی کە ئێستا حوکمی عێراق و هەرێم دەکەن لە زۆر ئاستدا هێشتا کلتوری سەدام و بەعسیان تێنەپەڕاندوەو لە ناو ئەو کلتورەدا کار دەکەن کە بەعس کاری تێدا کردووە .



تەوەری هەرە سەرەکی کتێبەکە کە لە زیاد لە چاوپیکەوتنێکدا نوسەر چۆتەوە سەری مەسەلەی " ڕۆشنبیر " ە ، ئەرکی ڕۆشنبیر لە دونیای ئێمەدا چییە؟ ، ئایا لە دۆخی بێئومێدییەکی قوڵ و فراوانی کۆمەڵگای کوردی کە لە زۆر ئاستدا کۆمەڵگاکەی گرتۆتەوە لە دۆخێکی وادا ئەرکی ڕۆشنبیر و نوسەران چییە؟ ، دەبێت نوسەر لە دۆخێکی وادا چی بکات و چی نەڵێت ؟ چی تێڕوانینێک گرنگە بۆ کەمەڵگای کوردی لە دۆخێکی وادا؟ ، نوسەری کتێبەکە پێشنیاری چی جۆرە تێروانین و پێوەرێکی کار کردنی ڕۆشنبیران دەکات؟ .، لە ڕاستیدا نوسەر باس لەو ئومێدانە دەکات کە ڕۆشنبیر دەتوانێت لە دونیای ئێمەدا و لەو تاریکییە قوڵەدا دەتوانێت بیبینێت و تیۆریزەی بکات  بۆ دەربڕین .ئەمە جگە لەوەی کە بە پێی پرسیارەکان کە ئاراستەی کراوە نوسەر ناچار دەکات کەمێک لە ویستە کەسییەکانی خۆی لەگەڵ مەسەلەی نوسیندا بۆ خوێنەرەکانی دەرببڕێت و بەشێکی باسەکە گەڕانەوەی خودی نوسەرە  بۆ ئەو دونیای نوسینی نوسەر خۆی کە سسەرەتا بە نوسینی ئەدەب دەستی پێکردووەو باس لەو دونیا خوێناوی جەنگییە دەکات کە بەعس بسەر کوردیدا هێناوەو پاشان باس لە ڕۆژگارە ناشرینەکانی شەری ناوخۆ و حوکمداری پارتی و یەکێتی کە  ئەمانەو زۆری تر وایان کرد نوسەری کتیبەکە لە ئەدەبەوە با بداتەوە بۆ نوسینی فیکر و لە ئێستایا ببێت بە یەکێک لە دەنگە هەرە دیارەکانی بواری فیکر ، ئەمە جگە لەوەی ئەدەب و تێگەشتن لە ماناکانی ئەدەب لە کتێبەکەدا چاوپێکەوتنی سەربەخۆی بۆ تایبەت  کراوە ، دۆخی ئەدەب و کاریگەرییەکانی لەسەر دونیای کۆمەڵگای کوردی ، باس لە ڕەخنەی ئەدەبی و تەندروسترین جۆری ڕەخنەی ئەدەبی و ئەو ئەدەبەی کە پاش و پێش ڕاپەڕین لە کوردستاندا بەرهەم هێنراوە ، هەروەها نوسەر لە تێروانینیکی ورد و پر مانەوە وەڵامی ئەو پرسیارەی داوەتەوە کە ئایا ئەدەب و کەسانی ئەدیب دەتوانن ببنە بەرەنگاری تیرۆرو وا بکەن توندوتیژی نەمێنیت ، وەڵامی نوسەر بە "نەخێر" ەوبۆ زیاتر مانادار کردنی بۆچوونەکانی کۆمەڵیک نمونەی میژووی دەهێنێتەوە . لە پاڵ ئەدەبدا 
بەشێکی تری کتێبەکە باس کردنە لە شیعر وەکو ماڵێک کە نوسەر لە کتێبە  شیعرییەکەی خۆی پەنای بۆ بردووە " کتێبی دڵشکان " بە کورتی لەم تەوەرەیەدا نوسەر بە فراوانی و بە لانی کەمەوە تێرواننی خۆی لەسەر شیعر دەخاتە بەر گوێی ئەو کەسەر کە چاوپێکەوتنەکەی کردووەو وەڵامی زۆر پرسیاری پەنهان دەداتەوە کە بۆ زۆر لە خوینەرەکانی تا ئێستا نهینی بوونە . 

هەروەها باسیکی هەرە گرنگی تریش کە ئێستا کۆمەڵگایکەی پێوە دەناڵێنێت مەسەلەی " هەژاری " یە کە نوسەر دیاردەی هەژاری لە کتێبەکەیدا دەبەستێتەوە بە دیاردەیەکی سیاسی نەک سروشتی ، بە پێی تێڕوانینەکانی نوسەر هەژاری شتێک نییە لە ناو خڕۆکە سورەکانی ئینسانەوە هاتبێت ، لەم ڕوانگەیەوە لە کتێبەکەدا ئەو ژینگەیە شی کراوەتەوە کە دۆخی هەژاری لە کوردستاندا دروست کردووەو هەروەها کێن ئەوانەی هەژارن؟ و کێن ئەوانەی دەوڵەمەندن؟ و ئەوانەی لە کۆمەڵگاکەدا خۆیان دەکوژن کێن؟ و بۆچی دیاردەی خۆکوشتن لە کوردستاندا ڕیژەکەی بەرزە؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە دراونەتەوە  ، نوسەر باس لەو نوخبە کەمەی کۆمەڵگای کوردی دەکات کە بەڕادەیەکی ترسناک دەوڵەمەند بوونەو هەروەها باس لە هەژار کەوتنی ترسناکی کۆمەڵگاکەش دەکات ، لە ڕێگەیەوە کتیبەکەی دەروازەیەکی گرنگە بۆ باس کردن لە ئومێدو نائومێدی لە کوردستان و کۆچ و مانەوە لە وڵاتەکە ، باس کردن لە هەڵاتن لە نیشتیمان و گەنجە بی کارەکانی و کۆچ بەرەو ئەوروپا  پایەیەکی سەرەکی پیکهێنانی کتێبەکەیە .

ئەمە جگە لەوەی سەرەتاکانی دەرکەوتنی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی و دروستبوونی گۆڕان لە قۆناغێکی مێژووی کۆمەڵگای ئێمەدا و بەشێک لەو ڕۆژانەی دروستبوونی گۆڕان کە نوسەری کتێبەکەی پێدا تێپەڕیوە لە دەرکەوتە گرنگەکانی ناو کتیبەکەن ، نوسەر ئەو ژینگەو ڕۆژگارانە شی دەکاتەوە کە گۆرانی وەکو هێزێکی سیاسی تێدا دروست بوو ، ئەو ئەگەرانە شی دەکاتەوە کە گۆڕان لە ڕۆژانی دوای ساڵی ٢٠٠٩ وەو بە دەستی دەهێنێت ، گەرچی ئەو چاوپێکەوتنە لەو رۆژگارەدا ئەنجامدراوە بەڵام لەو کاتەدا نوسەر ئەو ئەگەرانەش باس دەکات کە گۆڕانی وەکو هێزێکی نوێ تێدا دەپوکێتەوەو ڕۆژگاری سەرکەوتن و شکستی بزوتنەوەکە لە بیری نوسەردا شوێنێکی زۆریان بۆ گفتو گۆ جێهێشتووە .


دینی ڕەمزی و شکڵیەتی دین و جل و بەرگ و ڕیش هێشتنەوەو حیجاب و ئەو دونیایەی کە سەلەفیەتی دینی بۆ کۆمەڵگای ئێمەی پێشنیار دەکات ، باس کردن لە جل و بەرگی تایبەتی کوردی و پەیوەندی بە دینەوە ، بڕ و ڕادەی ئەو ڕقە کۆمەڵایەتییەی کە دین و سیاسەت ، هێزە دینییەکان و هێزە دەسەڵاتدارەکان بەسەر کوردستانیان هێناوە  تەوەری تری ناو کتێبەکەن ، 


 بەشێکی تری کتێبەکە بەدەر نییە لە باس کردنی ئەو ڕۆڵ و ئەرک و کاریگەرییەی کە سێ کەسایەتی وەکو تاڵەبانی و بارزانی و نەوشیروان مسستەفا بەسەر کوردستانیان هێناوە ، تاڵەبانی وەکو پیاوێکی سیاسی کە لە قۆناغێکدا هەریم تەسلیمی بارزانی و پارتی دەکات و خۆشی وەکو سەرۆکێک ڕەمزی لە عێراق دادەنیشێت ، دوو سیاسی کە کورستانیان بە ڕێکەوتنیكی ستراتیژی بەسەر یەکدا دابەش کردووەو بەو مانایەش لە دیدی نوسەردا زۆر ئەگەر و کرانەوەی سیاسی و ئابوریان لە کوردستاندا خنکاندووەو هەرێمیان کردۆتە دوو ئیمارەتی چەکداری حزبی و نەتەوە وەکو ستراتیژیەتی گرنگ بنیاد نەنراوەو هەموو ئەگەرەکانی دروستکردنیشی وێران کراوە ، تاڵەبانی وەکو پیاوێک کە ئایندەی هێزێکی وەکو یەکێتی بە خۆیەوە دەبەستێتەوەو لە ئەگەری نەمانیدا حزبەکەی رووبەڕووی ڕۆژانێکی سەخت دەبێتەوە ، بەشێکی زۆری باسەکان لە سەردەمێکدا کراون کە هێشتا تاڵەبانی لە ژیاندا بووەو نوسەر وەکو ڕۆشنبیرێکی بە ئاگا لەو کاتەدا هەموو ئەم ئەگەرانەی خستۆتە ڕوو کە ئێستا حزبەکەی تاڵەبانی تێی کەوتووە ، هەروەها نەوشیروان مستەفا وەکو سەرکردەیەک باس کراوە کە دەیهەوێت هێزێکی سیاسی نوی دابمەزرینێت و کۆتایی بەو بەستەڵەکە سیاسی و ئابوریە بهێنیت کە ڕێکەوتنی سیاسی پارتی یەکێتی دروستیان کردووە ، 


ئەمە جگە لەوەی سەرجەمی تێڕوانین و دید وئەگەر و پێشنیارەکانی نێو کتێبەکە نوکتەیەک  لە کۆتایی دێڕەکانیدا دانانێت و بەڵکو لە ئاستی نوسین و بۆچووندا ڕیگا بۆ دەیان دیدی تر دەکاتەوەو بڕێکی زۆر بۆچوونی تر داوا دەکات بۆ تەواو کردنی دیدەکانی نوسەر خۆی ، هەروەها لە ئاستی واقعدا  بە بێ ئومێدی کۆتایی بە هەموو هەموو شتیک ناهێنێت ، بەڵکو تیکڕای ناوەڕۆکی کتێبەکە لەسەر ئومێد و رزگار بوون کارد دەکات و خوێنەر بەوە تێدەگەیەنێت کە سەرجەمی ئەو قیرانانەی کۆمەڵگا لە شوێنێکدا شایەنی ئەوەن کۆتایان پێبێت و دەرگای ڕۆژانیکی باشترمان پیشاندەدات و وا دەکات سەرەڕای هەموو قەیرانەکان خوێنەر جاوی لە ڕۆژانێکی گەشتر بێت و هەمیشە ئەگەرەکانی کۆتایی هاتنی ئەم ساتەوەختە ئەگەری کراوە بن ....  

زۆرترین بینراو
© 2024 Awene Online, Inc. All Rights Reserved.
×