(بەشی پێنجەم)

بۆ ئەوەی ئابوری نەتەوەیەک بەگشتی گەشە بکات، پێویستە پیشەسازی بانکی پەرەی پێبدرێت. وەبەرهێنان کە لە پیشەسازییەکی بانکی بەهێز و ڕێکخراودا دەکرێت، سەقامگیری دارایی ئاسانتر دابین دەکات. ئەمانە ستراتیژی و فاکتەری سەرەکین کە دەبێت لە کاتی گەشەپێدانی پیشەسازی بانکی لە عێراق و هەرێمی کوردستان لەلایەن بانکی ناوەندی عێراقەوە لەبەرچاو بگیرێن:

1. سەربەخۆیی بانکی ناوەندی:

• دڵنیابون لە سەربەخۆیی بانکی ناوەندی بۆ بڕیاردانی سیاسەتی دراو بەبێ دەستێوەردانی سیاسی کە توانای CB لاواز دەکات بۆ کارکردن وەک دامەزراوەیەکی سەربەخۆ.

• بەرپرسیارێتی سەرپەرشتیکردن و ڕێکخستنی بانکەکان بە پشتبەستن بە ڕێسا نێودەوڵەتییەکان بە بانکی ناوەندی بسپێردرێت.

2. چوارچێوەی ڕێکخستنی:

• دامەزراندنی چوارچێوەیەکی ڕێکخراوەیی دروست کە سەقامگیری و یەکپارچەیی کەرتی بانکی مسۆگەر بکات.

• جێبەجێکردنی ڕێساکانی وریایی بۆ بەڕێوەبردنی مەترسییەکان و پاراستنی سەقامگیری دارایی.

3. چاودێری و ڕێکخستنی بانک:

• بەهێزکردنی توانای چاودێری و ڕێکخستنی دەسەڵاتە پەیوەندیدارەکان بۆ سەرپەرشتیکردنی بانکەکان بە شێوەیەکی کاریگەر.

• بە بەردەوامی هەڵسەنگاندن و نوێکردنەوەی چوارچێوە ڕێکخراوەییەکان بۆ چارەسەرکردنی مەترسییە سەرهەڵداوەکان لە خراپ بەکارهێنانی ڕێساکانی بانکی.

4. بەڕێوەبردنی مەترسی:

پێشخستنی شێوازە کاریگەرەکانی بەڕێوەبردنی مەترسی لەناو بانکەکاندا بۆ دەستنیشانکردن، هەڵسەنگاندن و کەمکردنەوەی مەترسییەکان.

• داواکردن لە بانکەکان کە سەرمایە و یەدەگی نەختینەیی پێویست بپارێزن بۆ دڵنیابون لە سەرمایەی کڕیاران لە ئیفلاس.

5. گشتگیری دارایی:

پێشخستنی گشتگیری دارایی لە ڕێگەی فراوانکردنی دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییە بانکییەکان، بەتایبەتی بۆ دانیشتوانی کەم خزمەتگوزاری و گوندنشین.

• هاندانی بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا، وەک بانکی مۆبایل و پارەدانی دیجیتاڵی، بۆ گەیشتن بە ناوچە دورەکان.

6. کێبڕکێ و داهێنان:

• هاندانی کێبڕکێ لە نێوان بانکەکاندا بۆ باشترکردنی کارایی و خزمەتگوزاری کڕیاران.

• پەرەپێدانی داهێنان لە بواری بانکیدا، لەوانەش چارەسەری فینتەک و خزمەتگوزارییەکانی بانکی دیجیتاڵی.

7. شێوازەکانی قەرزدانی وریا:

• پێشخستنی شێوازەکانی قەرزدانی بەرپرسیارانە بۆ ڕێگریکردن لە زیادەڕۆیی لە مەترسیکردن و پاراستنی قەرزوەرگران لە زیادەڕۆیی لە قەرزکردن.

• پەرەپێدانی نوسینگەی قەرز و سیستەمی ڕاپۆرتکردن بۆ هەڵسەنگاندنی توانای قەرزوەرگرەکان.

8. سەقامگیری دارایی:

• دانانی میکانیزم بۆ چاودێریکردن و چارەسەرکردنی مەترسییە سیستماتیکییەکان لە کەرتی بانکیدا.

• پەرەپێدانی سیستەمی بیمەی وەبەرهێنان بۆ پاراستنی وەبەرهێنەران لە ئەگەری شکستی بانکی.

9. بانکی سنور بەزاندن:

• هاندانی چالاکییەکانی بانکی سنور بەزاندن بۆ ڕاکێشانی وەبەرهێنانی بیانی و هەمەچەشنکردنی خزمەتگوزارییە بانکییەکان.

• دڵنیابون لە پابەندبون بە ستاندارد و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکانی بانکی.

10. پەروەردەی دارایی و پاراستنی بەکاربەر:

• پێشخستنی خوێندەواری دارایی و بەرنامەکانی پەروەردە بۆ بەهێزکردنی بەکارهێنەران بۆ بڕیاردانی دارایی ئاگادارانە.

جێبەجێکردنی ڕێساکانی پاراستنی بەکاربەر بۆ ڕێگریکردن لە پراکتیزەکردنی خراپ بەکارهێنان.

11. دژە سپیکردنەوەی پارە و بەرەنگاربونەوەی دارایی تیرۆریزم:

• بەهێزکردنی ڕێوشوێنی دژە سپیکردنەوەی پارە و بەرەنگاربونەوەی دارایی تیرۆریزم بۆ ڕێگریکردن لە چالاکییە داراییە نایاساییەکان لەناو کەرتی بانکیدا.

• بەرزکردنەوەی پێداویستییەکانی وردبینی پێویست بۆ ناسینەوەی کڕیار و چاودێریکردنی مامەڵەکان.

12. وەبەرهێنانی ژێرخانی:

• وەبەرهێنان لە ژێرخانی دارایی، لەوانەش سیستەمی پارەدان، بۆ بەرزکردنەوەی کارایی و ئاسایشی کارەکانی بانکی.

• پەرەپێدانی ژێرخانی بانکی مۆدێرن، وەک سیستەمی یەکلاکردنەوەی گشتی لە کاتی ڕاستەقینەدا (RTGS) و سیستەمی گواستنەوەی پارەی ئەلیکترۆنی.

13. هاوکاری نێودەوڵەتی:

• هاوکاریکردن لەگەڵ دامەزراوە داراییە نێودەوڵەتییەکان و دەزگاکانی ڕێکخستنی بۆ هاوتەریبکردنی ستاندارد و پراکتیکەکانی بانکی لەگەڵ نۆرمەکانی جیهان.

• لە کاتی پێویستدا داوای هاوکاری تەکنیکی و شارەزایی بکە.

14. حوکمڕانی کۆمپانیاکان:

• پێشخستنی پراکتیکەکانی بەهێزی حوکمڕانی کۆمپانیاکان لەناو بانکەکاندا، لەوانەش دامەزراندنی دەستەی سەربەخۆ و لیژنە کاریگەرەکانی بەڕێوەبردنی مەترسی.

15. بانکی بەردەوام:

• هاندانی بانکەکان بۆ گرتنەبەری شێوازی بانکی بەردەوام و بەرپرسیارانە، لەوانەش قەرزدانی بەرپرسیارانە لە ڕوی ژینگەیی و کۆمەڵایەتییەوە.

16. بەڕێوەبردن و چارەسەری قەیرانەکان:

• پەرەپێدانی چوارچێوەی بەڕێوەبردنی قەیرانەکان بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکانی کەرتی بانکی بە خێرایی.

• دامەزراندنی دەسەڵاتی چارەسەرکردن بۆ بەڕێوەبردنی ڕێکوپێکی کۆتاییهێنان بە بانکە شکستخواردوەکان.

گەشەپێدانی کەرتی بانکی پرۆسەیەکی ئاڵۆزو بەردەوامە کە پێویستی بە پلاندانانێکی وریاو ڕێکخستنی کاریگەرو چاودێریکردنی بەردەوام هەیە لەلایەن بانکی ناوەندی عێراق. کەرتی بانکی پێشکەوتو دەتوانێت گەشەی ئابوری ڕابکێشێت و وەبەرهێنان و متمانە و خزمەتگوزاری دارایی بنەڕەتی دابین بکات بۆ تاکەکان و کۆمپانیاکان.