ئا: ئاوێنە

وا بڕیار بو چوار ساڵ لەمەوبەر، لەیادی ٤٠ ساڵەی دامەزاندنی یەكێتی نیشتمانی كوردستان-دا بەرگی دوەمی یاداشتەكانی تاڵەبانی بڵاوبكرێتەوە، بەڵام تا ئێستا بڵاونەکراوەتەوە، ئامادەكاری ئەم یاداشتانە "عیرفان قانع فەرد" دەڵێت "بەرگی یەكەم ئەم یاداشتانەش بەكوردی‌و لای برادەرێك زیندانی كراوەو بڵاوناکرێتەوە".

قانعی فەرد بەئاوێنەی راگەیاند لەبەرگی دوەمی ئەم یاداشتانەدا كە ژیانی تاڵەبانی لەساڵانی نێوان 1967 تا 2005 دەگرێتەوە، سەدان دیكۆمێنت‌و نامە خراونەتە رو، چەندین خاڵی سەرنجڕاكێش‌و نەوتراویش لەژیانی تایبەتی‌و سیاسی مام جەلال ئاشكرا كراون، ئەو وتی "وا بڕیار بو لەیادی ٤٠ ساڵەی دامەزاندنی یەكێتی نیشتمانی كوردستان-دا چاپكردنی بەرگی دوەمی -پاش شەست ساڵ – یاداشتەكانی مام جەلال- لەبەیروتی پایتەختی لوبنان كۆتایی بێت، كە بەسێ‌ زمانی عەرەبی‌و كوردی‌و فارسی چاپكراون".

قانعی فەرد ئاماژە بەوە دەكات كە لەم یاداشتانەدا باشترین پێناسە بۆ مام جەلال كرابێت، ئەو پێناسەیەیە لێپرسراوی پاسەوانە تایبەتیەكانی تاڵەبانی، سەروەت حەمە رەشید (كە لەكۆتایی ساڵی 2013 لەماڵەكەی خۆیدا كوژرا) بەئامادەكاری ئەم یاداشتانەی وتوە، كاتێك قانعی فەرد پرسیاری ئەوەی لێكردوە كە تۆ ساڵانێكی زۆر‌و بەسەدان شەوو رۆژت لەگەڵ مام جەلال بەسەربردوە، ئەگەر بەڕستەیەك پێناسەی ئەم سەركردەیە بكەیت دەڵێی چی؟ سەروەت وتویەتی "مام جەلال پیاوێكی هەمیشە گەشبینە، پیاوێكە هەرگیز نائومێدیی رویتێناكا‌و لەتاریكترین ساتەوەختدا روناكی دەبینێت".

قانعی فەرد ئەوە روندەكاتەوە كە بەرگی دوەمی "پاش شەست ساڵ – یاداشتەكانی مام جەلال"، گرنگترین قۆناغە سیاسییەكانی ژیانی ئەم سەركردەیە لەخۆدەگرێت كە بەشی یەكەمی بەباسكردنی ناكۆكییە توندەكانی مەكتەبی سیاسی لەگەڵ بارزانی‌و دروستبونی مەترسی لەسەر ژیانیان لەئەگەری مانەوەیاندا لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتیدا دەستپێدەكات، كە مام جەلال‌و چەندین سەركردەی دیكە ناچار دەبن پەنا ببنە بەر حكومەتی عێراق، قانعی فەرد وتی "مام جەلال لەمبارەوە پەشیمانی خۆی بەرامبەر بەوە دەردەبڕێت كە ئەوكات لەبارزانی جیابونەوە".

قانعی فەرد ئاماژە بەوە دەكات كە لەبەشێكی ئەم بەرگەدا، كە ساڵانی نێوان 1970 تا 1974 دەگرێتەوە، كاتێك مام جەلال زۆربەی كاتی لەنێوان سێ‌ وڵاتی لوبنان‌و سوریاو میسردا بەسەردەبات، هەرچی زیاتر تۆڕی پەیوەندییەكانی فراوانتر دەبێت، بەتایبەتی لەگەڵ هێزە فەلەستینییەكانی وەك بەرەی گەلی جۆرج حەبەش‌و بەرەی دیموكراتی نایف حەواتمەو لەگەڵ كۆمەڵێك رۆژنامەنوس‌و سیاسەتمەداری چەپ‌و ناسیۆنالیستی دیاری وڵاتانی عەرەبی‌و كەسایەتی كاریگەری ئەوروپیدا.  

خاڵێكی سەرنجڕاكێشی ئەم بەرگەی یاداشتەكانی مام جەلال، بەوتەی قانعی فەرد تیشكخستنە سەر دۆستایەتی دێرینی مام جەلالە لەگەڵ ئێراندا، كە لەكۆتایی دەیەی 1950، واتە لەسەردەمی شای ئێرانەوە درێژدەبێتەوە تا دەگات بەكۆماری ئیسلامی ئێران، ئەو پێیوایە هەرچەندە بەدرێژایی ئەو ساڵانە ئەم پەیوەندییانە جاروبار داشكانی بەخۆیەوە بینیوە، بەڵام بەردەوام لەهەڵكشاندا بوە، لەو كاتەوەی كە نێردەی ساواك بۆ عێراق‌و باشوری كوردستان "عیسا پەژمان" بۆ یەكەمجار پەیوەندی بەتاڵەبانیەوە دەكات كاتێك دێتە عێراق‌و هانی سەركردەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان دەدات بۆ شۆڕش‌و هەڵگەڕانەوە لەرژێمی عەبدولكەریم قاسم، دواتریش كە باڵی مەكتەبی سیاسی لەبەرامبەر بارزانیدا تێكدەشكێت، ئیبراهیم ئەحمەدو مام جەلال‌و سەركردەكانی دیكەی باڵی مەكتەبی سیاسی پەنادەبەنە بەر ئێران. 

قانعی فەرد باس لەوە دەكات كە دوای دامەزراندنی یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و هەڵگیرسانەوەی شۆڕشی نوێ‌، پەیوەندی نێوان ئێران‌و مام جەلال‌و یەكێتی پەیوەندییەكی ناكۆك‌و پڕ لەگرژی‌و ئاڵۆزی دەبێت تا دامەزراندنی كۆماری ئیسلامی ئێران. ئەو وتی "لەسەرەتای دامەزراندنی كۆماری ئیسلامیدا بۆ ماوەیەكی كورتخایەن پەیوەندی یەكێتی‌و ئێران پەیوەندییەكی دۆستانە دەبێت، بەڵام دواتر بەهۆی هەڵگیرسانی شەڕی كورد‌و كۆماری ئیسلامی، پشتیوانی هێزەكانی یەكێتی لەحزبی دیموكرات‌و كۆمەڵە، پشتیوانی كۆماری ئیسلامیش لەقیادە موەقەتە، ئەم پەیوەندییانە تەواو ناكۆك‌و دوژمنانە دەبێت".

قانعی فەرد باس لەوە دەكات كە "لەم یاداشتانەدا وردەكاری ئەوە باس دەكرێت چۆن لەسەرەتای دەیەی 1980دا، عەبدولرەحمانی قاسملو ناوبژیوانی نێوان یەكێتی‌و حكومەتی بەعس دەكات‌و كاریگەری لەسەر دانوستانی نێوانیان‌و نزیكخستنەوەیان دەبێت. پاش ئەوەی ئەم دانوستانەش بەئەنجام ناگات‌و شەڕ لەنێوان یەكێتی‌و سوپای عێراق دەستپێدەكاتەوە، مام جەلال زیاتر لەجاران پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئێران تۆكمەو بەهێز دەبێت‌و هاوكاری نێوانیان تەنانەت دەگاتە ئەنجامدانی هێرشی سەربازی هاوبەش بۆ سەر هێزەكانی رژێمی بەعس".

قانعی فەرد ئاماژە بەوە دەكات كە بەشێكی سەرنجڕاكێشی ئەم یاداشتانە، گێڕانەوەی ئەو هەوڵانەیە كە لەناوەڕاستی دەیەی 1980ەوە مام جەلال دەیدات بۆ ناوبژیوانی كردن لەنێوان حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران‌و ئێراندا، كە هەندێكجار عەبدولرەحمانی قاسملوو جەعفەری سەحرارودی بەنهێنی كۆدەبنەوەو پێكەوە لەژێر خێمەیەكیشدا دەخەون. 

ئامادەكاری ئەم یاداشتانە ئەوەش روندەكاتەوە كە مام جەلال تیرۆر کردنی دكتۆر عەبدولرەحمانی سكرتێری گشتی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانی بەیەكێك لەروداوە هەرە ناخۆشەكانی ژیانی خۆی ناوبردوەو لەمبارەوە وتوبەتی "بەتیرۆركردنی قاسملو پشتم شكا".

قانعی فەرد لەمبارەوە ئاماژە بەرۆڵی كارا‌و كارامەیی قاسملو دەكات كە تۆڕێك لەپەیوەندی چڕ‌وپڕی لەگەڵ سەدان سیاسەتمەدارو رۆژنامەنوس‌و كەسایەتی ناودارو كاریگەری ئەوروپی‌و جیهانیدا هەبوە‌و هەمو ئەمانەشی خستوەتە خزمەت شۆڕشی كوردەوە.

ناوبراو جەغت لەوەش دەكات كە مام جەلال لەناو هەمو كەسایەتییە كاریگەرەكانی ئێراندا، پەیوەندی لەگەڵ دو كەسدا لەهەمو ئەوانی تر توندوتۆڵترە، كە ئەوانیش جەعفەری سەحرارودی‌و دكتۆر ئەحمەدی ئەمیرییە، ئەو وتی "جەعفەری‌و ئەمیری لەداڕشتنی سیاسەتی كۆماری ئیسلامی ئێراندا بەرامبەر بەهەرێمی كوردستان‌و عێراق، دەستێكی باڵایان هەیە".

جەعفەری سەحرارودی، ئەو فەرماندەیەی سوپای پاسدارانە كە بەتیرۆركردنی عەبدولرەحمانی قاسملو لەڤیەننای پایتەختی نەمسا تاوانبار دەكرێت.

قانعی فەرد ئاماژە بەوە دەكات كە ئەوەی لەم یاداشتانەدا جێی سەرنجە تیشكخستنە سەر رۆڵی ئەحمەد چەلەبیە كە لەلەسەرەتای دەیەی 1970ەوە رۆڵێكی دیار‌و گرنگی لەنێوان مخابەراتی ئەمەریكاو شۆڕشی كورددا بینیوە، كە ئەم رۆڵە تا كاتی روخانی رژێمی سەدام لە2003دا بەردەوام بوە.

ناوبراو وتی "هەڵوێستێكی سەرنجڕاكێشی مام جەلال كە لەم یاداشتانەدا باسكراوە ئەوەیە، لایەنگری نەكردنی مام جەلالە لەسەربەخۆیی كوردستان، بەڕەچاوكردنی هەلومەرجی سیاسی‌و ئابوری كوردستان‌و ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تەنانەت كە كاتێك لەساڵی 1988دا كورد روبەروی كوشتارێكی گەورە ببۆوەو بەسەخترین ساڵی ژێر دەسەڵاتی بەعسدا تێدەپەڕی، لەو رۆژانەدا نەوشیروان مستەفا لەلێدوانێكیدا بەرۆژنامەی لۆمۆندی فەرەنسی راگەیاند كە باشترین چارەسەر بۆ كێشەكانی عێراق سەربەخۆیی كورد‌و پارچە پارچە بونی عێراقە، ئەم لێدوانە مام جەلال توڕە دەكا‌و لەبەرامبەردا رایگەیاند كە كورد سەربەخۆیی ناوێت". 

سەبارەت بەوەی كە كێ‌ میراتگری تاڵەبانییە لەڕوی سیاسیەوە، قانعی فەرد وتی "وەك لەپێشەكی ئەم بەرگەدا نوسیومە، تاڵەبانی هاوشێوەی شێخ مەحمود لەڕوی میراتگری سیاسیەوە وەجاخ كوێر‌و بێكەسە".

ناوبراو ئاماژەش بەوە دەكات كە 10 ساڵ كاری لەسەر ئامادەكردنی ئەم یاداشتانە كردوە، د.كەمال فوئاد‌و عادل موراد یارمەتیدەرێكی گەورەی بون، گللەیی ئەوەش دەكات كە دوای كۆچی دوایی دكتۆر كەمال بەشێك لەدەوروبەری تاڵەبانی رێگەیان نەداوە تاڵەبانی ببینێت، ئەو وتی "كاتێك كە بەرگی یەکەمی یاداشتەكان بڵاوكرایەوە، ویستم بەدەستی خۆم نوسخەیەكی بدەمە دەست مامجەلال بەداخەوە نەیانهێشت".

وتیشی "ئێستاش بەرگی یەكەمی ئەم یاداشتانە بەكوردی، لای برادەرێك زیندانی كراوە".

نازم دەباغ، نوێنەری یەکێتی لەتاران، کە خۆی یەکێکە لەسەرپەرشتیارانی ئەم یاداشتانە، پێشتر تایگەیاند بو "دواخستنی بڵاوکردنەوەی بەرگی دوەمی یاداشتەکانی مام جەلالم بەزمانی فارسی پەیوەندی بەچەند کەموکوڕییەکەوەیە کە لەهەوڵی چاککردنن‌و پیاداچونەوەیداین".