چەمکی مودرنیتەی سەرمایەداری و مۆدیرنیتەی دیموکراتی
ئیبراهیم محەمەد
2019-08-17 823
نامەوێت ئەم وتارە زۆر درێژ بێت. هەرچەندە بابەتەکە هەڵدەگرێت کە هەزاران وشەو دەیان کتێبی لەبارەوە بنوسرێت . مودێرنیتە سەرمایەداری (کاپیتالیزم ) ئەوچەمکەیە ، کەوەک ئایدۆلۆژیای دەوڵەتە سەرمایەدارەکان دەبینرێت . ئەمەریکا فەرەنسا بەریتانیا ئەڵمانیا . پێشەنگی وڵاتانی تری دنیان لەناو ئەم ئایدۆلۆژیاو سیستمە .بەرلەوەی چەمکی مۆدرنیتەی دیموکراتی سەرهەڵ بدات. کەلەداهێنانە فەلسەفیەکانی بەڕێز ئۆچالانە . دواتر دێینە سەر ئەم دەسەتەواژەیە .
لەبەرامبەر ئەم ئایدۆلۆژیایەی کاپیتالیزمە .ئایدۆلۆژیاو سیستمی کۆمۆنیستی هەبوو .یەکێتی سۆڤیەتی جاران و ڕوسیای ئێستا دواتریش چین و کوبا نوێنەرایەتی ئەم ئایدۆلۆژیایە بوون . سیستمی کۆمۆنیستی بەهۆی کەم و کوڕی وهەڵەکانی . خزمەت نەکردنی مرۆڤ وژینگە ئاڵوگۆڕ نەکردنی ئاشتیانەدەسە ڵا ت و وەلانانی چەمکی دیموکراتیەت. هاتنە ناوەوەی کەسانی دکتاتۆری هاوشێوەی ستالین و پاشان ماوسی تۆنگ و کاسترۆ .... . هتد . نەیتوانی وەڵام دەرەوەی قۆناغەکە بێت خواست و ئارەزووەکانی هاونیشتیمانی بەدی نەهێنا. لەڕووی سیاسی ئابوری ،کۆمەڵایەتی فەرهەنگی ،زانستی .
ئەم چەمکە لەبەرامبەر مۆدنیتەی سەرمایەداری تائێستاش لەشکستدایە .هەرچەندە بۆ خۆشیان تێکەڵ بوون بەسەرمایەداری . بەڵام چونکە دیموکراتیەتەت گرنگی پێ نادەن هەر بەپاشکەوتویی دەمێننەوە .تەماشای ڤلادیمیر پۆتین و کاسترۆو دەسەڵاتدارانی چین بکەن .کەچەند دەسەڵاتخوازو کورسی خۆشەویستن. مۆدرنیتەی سەرمایەداریش پڕ کێشەو کێماسیە لەڕووی ئەخلاقی ،سیاسی ،ئابوری . ئەم چەمکە هەرچی ویژدان بێت نیەتی،لەئەخلاقا شتێک لەسەرو سفرەوەیە . ژیانی ئەو لەمردنی ئەوانی تردایە .ئەتوانین بڵێین چۆن ئوتوموبیل بێ بەنزین کار ناکات .مودرنیتەی سەرمایەداریش بێ خوێن ڕشتن . ناتوانێت درێژە بەژیانی خۆی بدات .
ئەمە جگە لەوەی لەگەڵ ژینگەش بێ بەزەییە .بەهۆی چاوچنۆکی و حەزی زۆری بۆ پارە سڵ لە وێران کردن ی ژینگە ناکاتەوە .بەهۆی کورە ئەتۆمی و کارگە زەبەلاحەکانی چەک و ماشێن و پێداویستیەکانی تر .ژینگە بەتەواوی سەرلێ شێواو بووە .گۆی زەوی بەهۆی گەرم بوون لەبەردەم هەڕەشەو کارەساتی سروشتی دایە .
لەئێستادا مودرنیتەی سەرمایەداری هۆکاری سەرەکی ئەم شەڕەی ڕۆژهەڵاتی ناوینە.ئەوە ئەوانن خومەینی لەپاریسەوە بەتەیارە ئەهێننەوە لە تاران دای دەبەزێنن .هەموو هێزە ئیسلامیەشەڕ کەرەکانی ئەفگانستان ئەوان پشتیوانیان بوون و دایان مەزراند .
وەهابیەت وسەلەفیەت و قاعیدەی ئوسامەو ئەیمەن زەواهیری و داعشی ئەبوبەکر بەغدادی هەرهەمویان ئەوان دەستیان لەدامەزراندیاندا هەبووە . ئامانج لەما نە .ڕشتنی خوێنە بۆ ئەوەی چەکە کۆنەکانی خۆیان بفرۆشن بەپارەیەکی زۆر .کەلەئێستاداچەکی نوێیان بەرهەم هێناوە .پێویستیان بەکۆنەکان نەماوە .ئەوپارە خەیاڵیەی ئەمەریکا لەسعودیە،عێراق ،ئیمارات ،قەتەر . لەشەڕی داعش دەستیکەوتووە سەدان ملیاردۆلارە . لەکاتێکدا ئەوچەکانەبەشێکی زۆریان سودی بۆ ئەمەریکا نەماوە .
بۆیە تائەم سیستمە لەئارادا بێت شەڕوکاولکاری و خوێن ڕشتن ناوەستێت .هەرجارەو بەڕەنگێکی نوێ دەردەکەوێت .هەژاری ،برسێتی،نەخۆشی .دیاری دەستی ئەم سیستمەیە بۆ گەلانی ناوچەکە.هەتا بێتیش شەڕ گەورەتروپانتایی جوگرافیاکەی فراوان تر دەکەن . هەرشوێنێک شەڕی پێ نەگەشتووە دەیگەیەننێ. بێگومان هەنگاو بەهەنگاو .ئەم سیستمە سەرچاوەی هەموو کێشە ژینگەیی و سروشتی و مرۆییەکانی گۆی زەوییە . وڵاتانی ڕوسیا ،چین هندستان، بەرازیل ،پاکستان ،ژاپۆن.بەشداری سەرەکین لەم وێران بوونەی ڕوو دەدات.ئەمانیش لەهەمان چوارچێوەی سیستمی مودرنیتەی سەرمایەداری دەجوڵێنەوە بەهەندێ جیاوزایەوە .
ئێستا با بێینەسەر چەمکی مۆدرنیتەی دیموکراتی .ئەم دەستەواژەیەچەمکێکی فکری و فەلسەفیە . ژینگەو سروشت و مرۆڤ و زیندەوەران دۆستە . دیموکراتیەتی ڕاستەقینە و ئازادی و یەکسانی دادپەروەری ،پێکەوەژیانی ئاشتیانەی گەلان بەبنەما دەگرێت .دوور لەشۆڤینیەت و ڕەگەز پەرستی نەتەوەیی و ڕق وکینەو خوێن ڕشتنی ئاینی و مەزهەبی. ئەم چەمکە کەداهێنانێکە لەداهێنانە ناوازەکان و پڕ گرنگەکانی فەیلەسوفی سەردەم بەڕێز ئۆچالان. ئەم سیاسەتمەدارو بیرمەندو فەیلەسوفە .سیاسەت وئەخلاق و د یموکراتیەت پێکەوە گرێ دەدات .تاکۆمەڵگایەکی دیموکراتی وئەخلاقی بخوڵقێت. بۆیە تاکە ئەلتەرناتیفی مودرنیتەی سەرمایەداری وهاو فکرو هاوئاوازەکانی .مودرنیتەی دیموکراتیە. دژ بەهەر کارێکی نائەخلاقی ئەوسیستمە دەوەستێت و ئەڵتەرناتیفی ئەخلاقی و دیموکراتی دەئافرێنێت .