"مێردەکەم نایەڵێ چاوم بەمووچەکەم بکەوێ"

2024-09-21 983

لێسەندنی مووچەو داهات بەزۆر لەژن، جۆرێکە لەتوندوتیژیی

ئا: پەیام نەجمەدین

سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی‌و کێشەی نەدانی مووچە، بووەتە هۆکاری سەرهەڵدانی دیاردەیەک لەکوردستان کە لەلایەن هاوسەر یان باوک‌‌و براوە موچەو داهات لەژن‌ یاخود لەکچ‌و خوشکەکانیان دەسەندرێت، بێ ئەوەی خۆیان ڕەزامەندییان لەسەر بێت، ژنێک دەڵێت "هاوسەرەکەم پێیوانیە مووچەی ژن مافی ژنەكە خۆی بێ، بۆیە بەهیچ شێوەیەك پارەی ماندووبوونی ڕۆژانەی دەوامەكەم وەرناگرم‌و هەمووی خۆی هەڵیدەگرێ".

مێردەکەم خۆی مووچەکەم وەردەگرێت‌و بۆم نییە داوای بکەم

نیلا (ناوێکی خوازراوە)، ژنێکی فەرمانبەرەو لەوکاتەوەی هاوسەرگیری کردووە موچەکەی نەبیینوەو ناشزاێت لەئێستادا چەند وەردەگرێت، ئەو لەگێڕانەوەی چیرۆکی زەوتکردنی مووچەکەیدا لەلایەن هاوسەرەکەیەوە بۆ ئاوێنە، وتی "هاوسەرەكەم بەڕێوەبەری بەشەكەی خۆمە لەو بەرێوەبەرایەتیەی تێیدا فەرمانبەرم، سەرەتا كە هاتە داوام من دەوامم لەوێ نەبوو، دواتر بەنەقل منی گواستەوە سەر بەشەكەی خۆی، كاتێ تازە بەنیازی پێكهینانی پرۆسەی هاوسەری بووین هیچ گومانێكم بۆ ئەوە نەدەجوو كە ئەو كەسێكی دەوێ لەكەرتی حكومی دامەزرابێ تا بەو هۆیەوە مووچەكەی ئەویشی دەستبكەوێ، بەڵام دوای ئەوەی هاوسەرگیریمان كردو منی گواستەوە بۆ بەشەكەی خۆی، ئیتر لەو مانگە بەدواوە هیچ مانگێك مووچەی مانگانەكە كە خۆی بەسەر فەرمانبەرەكاندا دابەشی دەكات، نەكەوتۆتە دەستی خۆم، هەموو مانگێك خۆی وەریگرتوەو من هەر نەمبینیوە".

وتیشی "خۆ ڕاستە ئەو پێداوستی ماڵ‌و ژیان‌و هەموو شتێكی بۆ دابینكردووم‌، بەڵام وەك ئەوە وایە هەموویم بەپارەی خۆم كڕیبێ چونكە وەك ڕۆژی ڕوون دەزانم تا دەمرم بۆم نیە بۆ یەكجاریش داوای مووچەی مانگانەكەم بكەم، چونكە ئەو پێیوانیە مووچەی ژن مافی ژنەكە خۆی بێ، بەبڕوای ئەو دەبێ هەرچی دەستمان دەكەوێ بۆ ماڵەكە بێ، بۆیە بەهیچ شێوەیەك پارەی ماندووبوونی ڕۆژانەی دەوامەكەم وەرناگرم‌و هەمووی خۆی هەڵیدەگرێ".

نیلا باس لەوە دەکات کە هاوڕێی کچی هەیە لەوەتەی دامەزراوە لەلایەن باوکییەوە مووچەکەی لێیوەردەگیرێت‌و بۆ خێزانەکەی سەرف دەکرێت‌، لەکاتێکیشدا باوکیشی کار دەکات، ئەو وتی "هاوڕێشم هەیە مامۆستایە، هەر کات کە مووچە دابەش دەکرێت، مێردەکەی لەناو ئوتومبێلەکەیدا لەبەردەرگای قوتابخانەکەی وەستاوە، بۆ ئەوەی کە وەریگرت یەکسەر بیداتێ‌و لێیبسەنێت".

نیلا، نمونەی سەدان‌و بگرە هەزاران ژنە لەهەرێمی کوردستان کە شانبەشانی پیاوان کاردەکەن، چ کاری تایبەت بەخۆیان بێت یان وەک فەرمانبەری کەرتی گشتی، بەڵام ئەو داهاتەی لەڕێگەی کارەکەیانەوە دەستیان دەکەوێت، لەلایەن خێزانەکانیانەوە بەزۆر لێیان دەسەنرێت.

ئەنجامی راپرسییەک: ٦٧% دەڵێن لەبەر مووچەکەیان هاوسەرگیرییان لەگەڵ ژنی مووچەخۆر کردووە

بە پێی ڕاپرسییەک کە ئاوێنە لەڕێگەی ئۆنلاینەوە ئەنجامیداوەو ٢٣٠ کەس بەشداریان تێدا کردووە، ١٣٤ کەس لەڕەگەزی مێ‌و٩٤ کەس لەڕەگەزی نێر، تەمەنیان لەسەروو ٢٥ ساڵەوە بووە.

لەوەڵامی پرسیاری ئەوەی کە پێت باشە ژنان خاوەنی داهات‌و موچەی خۆیان بن؟

٩٣،٩% دەڵێن بەڵێ

١١،٦% دەڵێن نەخێر

لەوەڵامی ئەوەی پێتانباشە ژنان لەداهاتەکەی خۆیان هاوکاری ماڵەوە بکەن؟

٩٤،٨% دەڵێن بەڵێ

٥،٢% دەڵێن نەخێر

لەوەڵامی ئەوەی ئەو پیاوانەی کە هاوسەرگیری دەکەن‌و پێیانباشە هاوسەری دڵخوازیان موچەخۆر بێت لەبەر موچەکەیەتی؟

٦٧،٢% دەڵێن رەنگە لەبەرئەوە بێت

٢٣،٦% دەڵێن نەخێر

٩،٢% دەڵێن بەڵێ

لەوەڵامی ئەوەی ئایا خێزان‌و هاوسەرەکانتان بەزۆر داهاتیان لەژنان سەندووە؟

١٤،٨% دەڵێن بەڵێ

٣٧،٨% دەڵێن نەخێر

٤٧،٤% دەڵێن هەندێکجار

لەوەڵامی ئەوەی ئایا لێسەندنی داهات بەزۆرملێ لەژن‌و کچ لەنێو خێزان کێشەی دروست کردووە؟

٤٠،١% دەڵێن بەڵێ

١١،١% دەڵێن نەخێر

٤٨،٨% دەڵێن هەندێکجار

ژن کە بەزۆر داهاتی لێسەندرا، دەتوانێت سکاڵا تۆمار بکات

لەیاسای باری کەسێتی عێراق ژمارە ١٨٨ی ساڵی ١٩٥٩ی هەموارکراو، ماددەی23دا هاتووە کە "بژێوی ئافرەت لەسەر پیاو پێویستەو لەحاڵەتی دەوڵەمەندی ئافرەتەكە بەرپرساییەتی هاوبەشە، ئەگەر ئافرەت ڕازی بێت".

پارێزەر ئەشواق نەجیب عەبدوڵا، ئاماژە بەوە دەکات کە لەم ساڵانەی دواییدا رێژەی ئەو ژنانەی لەدەرەوەی ماڵ کار دەکەن بەشێوەیەکی بەرچاو زیادی کردووەو هەندێکجاریش باوک یان هاوسەر بەو مەرجە رێگە بەژن‌و کچەکانیان دەدەن کار بکەن کە مووچەو داهاتەکانیان بدەن بەماڵەوە، ئەو وتی "ئەمە بەپێی یاسا چەوساندنەوەیە، کە هەم کاری دەرەوەت بۆ دەکات‌و هەمیش کاری ماڵەوە‌و پارەکەشی لێدەسەنرێت، لەکاتێکدا ژنێک کە کاری دەرەوەی کرد ماندووترە، ناتوانێت بەتەواوی ئەرکی ژن‌و مێردایەتی بەجێبهینێت، پیاوەکە هاوکار نییە لەو کاتەدا، لەم جۆرە سکاڵایانەمان هەیە، بەڵام کچان سکاڵا لەباوکیان ناکەن".

وتیشی "کچ هەیە هەرچی کاری کردووە بۆ ماڵی باوکی بووە، کە هاوسەرگیریشی کردووە، نەیتوانیوە هیچ شتێک ببات لەگەڵ خۆیدا، ناشکرێت سکاڵا بکات، چونکە لۆمە دەکرێت‌و هیچشی بۆ ناکرێت، ئەمەش وای کردووە کچەکان دووربکەونەوەو لە شوێنی دوورتر لەخێزان کارێک بۆ خۆیان بدۆزنەوە، بەهۆی ئەوەشەوە توشی کێشەو کەسی خراپ‌و هەڵە بوون، لەم هەڵدێرانەدا کێشە هەبووەو سکاڵا کراوە".

لێسەندنی داهات بەزۆر لەژن، جۆرێکە لەتوندوتیژیی

لێشەندنی داهاتی ژنان لەلایەن پیاوانەوە بەبێ رەزامەندی خۆیان، بەڕای دەرونناس‌و توێژەرانی کۆمەڵایەتی جۆرێکە لەجۆرەکانی توندوتیژیی دژ بەژنان.

سەردار لەتیف، توێژەری کۆمەڵایەتی ئاماژە بەوە دەکات بەهۆی ئەو بارودۆخە ئابورییە خراپەی ڕووی لەهەرێمی کوردستان کردووە، خێزانی ناچار کردووە زۆربەی ئەندامەکانی بەژن‌و پیاوەوە کاربکەن، ئەو وتی "ئافرەت داهاتێکی سەربەخۆی هەیە، مافی ئەوەشی هەیە ئەو پارەیەی پەیدای دەکات بەگوێرەی ویست‌و ئارەزوی خۆی بەکاری بهێنێت، ئەگەر پیاو بەزۆر داهاتەکەی لێبسەنێت، دەچێتە خانەی توندوتیژی دژ بەژنەوە، ئەم بۆچوونە زۆر هەڵەیە پێیوایە وەکو پیاو بۆی هەیە تەسەروف بەپارەی ژنەکەیەوە یان کچەکەیەوە بکات، گەر بەڕێکەوتن بیت ئاساییە، گەرنا ئافرەتەکە دەتوانێت پەنا بباتە بەر یاساو سکاڵا بکا‌و داهاتی خۆی نەدات بەپیاوەکەی‌و داوای مافی خۆی بکات".

وتیشی "کاتێک ئافرەتێک کارێک دەکات بەویستی خۆی بیەوێت پشتگیری پیاوەکەی بکات لەدابینکردنی پێداویستی ماڵەکە شتێکی باشە، چونکە ئەوەی پیاو دەیکات بۆ خێزانەکەیەتی، بەڵام رەوا نییە بەهیچ بیانوویەکەوەو بەبێ رەزامەندی خۆی دەست بەسەر هەموو داهاتەکەیدا بگیرێت".

پارەسەندن بەزۆر لەژن ستەمکارییە

مامۆستای ئایینی، سەبری محەمەد ئاماژە بەوە دەکات بەپێی گرێبەستی ژیانی هاوسەرگیری لەنێوان ژن‌و پیاودا لەئیسلامدا دابینکردنی بژێوی ژیان لەسەر پیاوەکە دەبێتە ئەرک‌، ئەو بەئاوێنەی وت "لەئایینی ئیسلامدا پێویستە لەسەر پیاو کە خواردن، جلوبەرگ، شوێنی حەوانەوە، پێوستیەکانی فێربونی منداڵەکان، چارەسەرو ژیانێکی شایستە بۆ خێزانی‌و منداڵەکانی دابین بکات، تەنانەت ئەگەر ئافرەتەکە دەوڵەمەندیش بێت".

ئەم مامۆستا ئایینییە ئاماژە بەوە دەکات کە لەئاینی ئیسلامدا هیچ رێگریەک نیە لەکارکردنی ژناندا بەو مەرجەی کارەکە لەگەڵ ئافرەتەکە گونجاو بێت لەهەموو بارێکەوە، پارەکەیشی بۆ خۆی دەبێت‌و هەر پارەیەکی بەزۆر لێوەربگیرێت ستەمکارییە، ئەو وتی "ئەگەر ئافرەتەکە خێزاندار بێت ئەوە موچەکەی بۆخۆیەتی‌و دروست نیە کە پیاوەکە پارەکەی لێوەربگرێت، مەگەر بەڕەزامەندی ژنەکە خۆی، یاخود ئەگەر مەرجێک لەنێوانیان هەبێت".

وتیشی "هەر پیاوێک بەزۆرو بەبێ رەزامەندی ژنەکەی، مووچەو پارەی لێوەربگرێت ئەوە دەچێتە بازنەی ستەمکردنەو، بەهیچ جۆرێک نابێت پارە بەزۆر لەهیچ کەسێک وەربگیرێت، خێزان‌و هاوسەر بێت یان کچ‌و خوشک".