ئا: ئاوێنە

تورکیا دەستی گرت بەسەر سوریادا، دەیەوێ لەڕێگەی سوریاوە دەستی کراوە بێت لەلوبنان‌و ئوردن‌و عێراقداو پڕۆژەی بەتورککردن‌و "تەتریک"و عوسمانیەتی نوێ‌ لەدیمەشقەوە دەستپێبکات.

"ئەمڕۆ ئەنقەرە کلیلی دیمەشقە"، ئەمە ئەنجامگیری کۆبونەوەیەکی هاوبەش‌و درێژخایەنی بەرپرسانی ئەمەریکاو ئیسرائیل بووە بۆ گەیشتن بەڕێگەیەک بۆ نزیکبوونەوە لەحکومەتی نوێ لەدیمەشق، بەرلەوەی باربارا لیف، بەرپرسی باڵای وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەردانی دیمەشق بکات‌و لەگەڵ ئەحمەد شەرع کۆبێتەوە.

"ئەساس میدیا"ی لوبنانی ئاماژە بەوە دەکات لەم کۆبوونەوەیەی شەرع‌و باربارا لیفدا، شەرع چەند بەڵێنێکی یەکلاکەرەوەی بەئەمەریکییەکان داوە:

١/ جەختکردنەوە لەسەر دەستوەرنەدان لەکاروباری هەموو دراوسێکانی سوریا.

٢/ دووپاتکردنەوەی پەنا نەبردنە بەر هیچ کردەوەیەکی سەربازی دژ بەئیسرائیل.

٣/ دووپاتکردنەوەی ئەوەی کە خاکی سوریا (وشکانی، دەریایی، یان ئاسمانی) بەهیچ شێوەیەک بۆ گواستنەوەو گەیاندنی چەک‌و کەرەسەی سەربازی بەکارناهێنرێت بۆ حەشدی شەعبی‌و حزبوڵای لوبنان.

٤/ دووپاتکردنەوەی کۆتایی پێوەندی تایبەتی ڕژێمی نوێ لەسوریا لەگەڵ وڵاتانی ئێران‌و روسیا.

٥/ دووپاتکردنەوەی خواستی سوریا بۆ هەڵدانەوەی لاپەڕەیەکی نوێ لەمامەڵەکردن لەهەموو بوارەکاندا لەگەڵ ڕۆژئاوا بەگشتی‌و ئەمریکا بەتایبەتی.

٦/ هەوڵدان بۆ گرتنەبەری هەموو ڕێکارەکان بۆ بنیاتنانی دامەزراوە سیاسییەکان‌و ئەنجامدانی گفتوگۆیەکی نیشتمانی لەگەڵ هەموو لایەک بەبێ ئەوەی هیچ کام لەهێزو ڕەوتە سیاسیەکانی لێبەدەر بکرێت، بەئامانجی بنیاتنانی سیستەمێکی مەدەنی‌و یاسایی لەسەر بنەمای دەستوورێکی مۆدێرن.

ئەساس میدیا دەڵێت "پێش ئەم کۆبوونەوەیە، کۆبوونەوەیەک لەدیمەشق لە نێوان بەرپرسانی تورکیاو قەتەر بەڕێوەچووە بەمەبەستی دەرس دادانی کاربەدەستانی نوێی سوریا، لەسەر ئەم بەڵێنانەی لەکۆبوونەوەکەیاندا بەئەمەریکییەکانی دەڵێن".

لایەنی تورکی لەم ڕووداوانەدا ٣ ڕۆڵی بینیوە:

١/ “بزوێنەر”ی هەیئەی تەحریری شام بووە.

٢/ ئاڕاستەکەری رووداوەکان بووە.

٣/ “گەرەنتیکەر”یان بووە لەبەردەم لایەنی ئەمریکیدا.

زیاتر لە 3 ملیۆن پەنابەری سوری لەتورکیا هەن، ئەنقەرە هەوڵدەدات بیانگەڕێنێتەوە بۆ وڵاتەکەی خۆیان‌و بەشێک لەتێچووی سەرلەنوێ ئاوەدانکردنەوەی سوریا بەدەستبهێنێت.

روخانی رژیمی ئەسەد لەسوریا، هەژمونی تورکیا بەسەر رۆژڵاتی ناوەڕاستدا زیاتر دەکات‌و سەرچاوەکانی کەنداو دەڵێن "ساڵی ٢٠٢٥ ساڵی گەورەتربوونی رۆڵی ناوچەیی تورکیا دەبێت".

تورکیا، کاریگەریی‌و هێزو ئابوری‌و هەژمونی لەناوچەیەکی فراوانی ئاسیاو ئەفەریقادا هەیە: باکوری سوریاو عێراق، لیبیا، سۆمال‌و جیبۆتی‌، ئازەربایجان‌و قەتەر، هەروەها زۆرترین ژمارەی هێزی زەمینیشی لەدوای ئەمریکا لەهێزەکانی ناتۆدا هەیە. لەسەر خاکەکەی، میوانداری بنکەی ئینجیرلیک دەکات. لەساڵی ٢٠٢٥یشدا (دوای ١٠٠ ساڵ) سەروەری یاسایی تەواوی دەبێت بەسەر گەرووی بۆسفۆرو دەردەنیلدا.

گرنگی هەڵکەوتەی ستراتیژیی سوریا لەتەرتیب کردنی بەرژەوەندییە باڵاکانی تورکیادا لەبەر ئەم هۆکارانەی خوارەوەیە:

وەک دەڵێن: "جوگرافیا مێژوو دروست دەکات". سنوری هاوبەشی نێوان تورکیاو سوریا کە ٩٠٩ کیلۆمەترە، لەڕۆژئاوای دەریای ناوەڕاستەوە تا سێگۆشەی سنووری لەگەڵ عێراق درێژدەبێتەوە، کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر سوریاو عێراقیش دەبێت.

بوونی تورکیا بەهەژمون‌‌و کاریگەرییەوە لەسەر ڕژێمی نوێی نوێی سوریا، کارتی گوشار دەبێت بۆ تورکیا لەدژی ئێران، کارتی سازش دەبێت لەگەڵ روسیا، کارتی گێچەڵپێکردنی ئیسرائیل دەبێت، کارتی ئاڵووێری بەرژەوەندییەکانی دەبێت لەگەڵ ئەمریکا.

لێکۆڵەرێکی ئیسرائیلی شارەزا لەپەیوەندییەکانی تورکیاو ئیسرائیل، خای ئیتان کۆهین دەڵێت "روخانی ڕژێمی ئەسەدو سەرهەڵدانی ڕژێمی هەیئەی تەحریری شام‌و هاتنەسەرکاریی، تورکیا بەدیفاکتۆ دەکاتە دراوسێی سیاسی، ئیسرائیل. هەرچەندە هیچ سنوورێکی هاوبەشیان نییە".

کەنارەکانی سوریا کە بەدرێژایی دەریای ناوەڕاست درێژدەبنەوە، بوونێکی ستراتیجی لەم ناوچەیەدا بۆ تورکیا دەستەبەر دەکات، کە بەگەنجینەی دۆزینەوەی گاز دادەنرێت‌و تورکیا تا ئێستا لێی بێبەش بووە.

"ئەساس میدیا"ی لوبنانی دەپرسێت" ئایا ئێمە لەبەردەم پڕۆژەیەکی نوێی "تورکاندن‌و تورکسازی"داین لە ناوچەکەدا، کە هەوڵدەدات سەر لەسوریاوە دەربهێنێت؟

کۆنترۆڵکردنی رەفتارو سیاسەتەکانی هەیئەی تەحریری شام لەلایەن تورکیاوە، ٣ ئەنجامی بێوێنەی بۆ تورکیا دەبێت:

١/ بەکردەوە ڕژێمی نوێی سوریا (تەتریک) دەکات.

٢/ ئەنقەرە دەکات بەپایتەختی خەلافەتی نوێی عوسمانی.

٣/ ئەردۆغان، دوای نەمانی حوکمی خەلافەت بۆ ماوەی زیاتر لەسەدەیەک، دەبێتەوە بەخەلیفەی نوێی عوسمانی ولایەتی سوریا.

\مێژووی پەیوەندییەکانی تورکیاو سوریا، مێژووی چاوچنۆکی تورکیا بووە بۆ کۆنترۆڵکردنی خاک‌و ئاوو سنوورەکانی سوریا.

ئەم چاوچنۆکییە بووە هۆی ئەوەی کە تورکیا لەساڵی ١٩٣٩دا ناوچەی ئەسکەندەرونە بخاتە سەر تورکیاو تا ئەمڕۆش دەستبەرداری نەبووە.

هەڕەشەی تورکیا گەیشتە لوتکە کاتێک لەسەرەتای نەوەدەکانی سەدەی رابردوودا ئەنقەرە کۆمەڵێک بەنداوی لەسەر ڕووباری فورات دروستکرد بۆ ئەوەی بەشێکی زۆری بەشە ئاوی سوریا گل بداتەوە.

ئێستا ئەنقەرە چاوەڕوانە، دیمەشق هەڵوێست بەرامبەر بەپارتی کرێکارانی کوردستان وەربگرێت، چونکە دروست نییە هاوپەیمانێکی پاشکۆی، پشتیوانی لەدوژمنی ڕژێمی تورکیا بکات.

بەم دڵسۆزیی‌و پشتیوانییەی هەیئەی تەحریری شام لەئەجندا سیاسی‌و ئەمنییەکانی تورک‌، پرسی لکاندنی سیاسی دەبێتە (تەحسیکی حاسڵ)ی پڕۆژەی بەتورککردنی سوریا، بەجۆرێک کە سوریا ولایەتێکی تورکی سەر بەخەلافەتی نوێی عوسمانی دەبێت.