ئا: ئاوێنە

فرەنسیس داود، ئەستێرەیەکی درەوشاوەی هونەری ئاوازو موزیکی کوردییە، ئەو کە یەکێکە لەدامەزرێنەرانی تیپی مۆسیقای سلێمانی‌و زیاتر لەپەنجا سالە خزمەت بەهونەرو موزیک‌و منداڵانی کوردستان دەکات، دەڵێت "مەسیحییەکان دەستیان لەپێشخستنی هونەری کوردی‌و وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا هەبوە".

فرەنسیس داود، کە ساڵی ١٩٤٦ لەشاری سلێمانی لەدایک بوەو باوکی کلدانییەکی بەبنەچە خەڵکی ئامێدی‌و دایکیشی کچە مەسیحییەکی سلێمانی بوە، کاتێک لێیدەپرسی چۆنە لەم هەمو ساڵە توش‌و نەهاتەدا لەکوردستان ماویتەوەو وڵاتت بەجێنەهێشتوە؟ بەدەم بزەیەکەوە بە"ئاوێنە" دەڵێت "من وەک خۆم حەزم لەروکردنە ولاتانی دەرەوە نەبوە، کوردستان وڵاتی خۆمانە، وڵاتی ئێمەی مەسیحییە پێش هەمو نەتەوەو ئاینێک، لەبەرئەوەی لەسەدەی یەکەمەوە کوردستان مەسیحی تیا نیشتەجێیە".

دەشڵێت "منیش وەک مامۆستا ولیەم یوحەنا، بێ ئەندازە خۆشەویستیم بۆ ئەم ولاتە هەیەو ساڵەهایە منداڵان فێری سرودی نیشتمانپەروەریی ئەکەم، ئیتر چۆن خۆم بەجێیبهێڵم؟! جا ئەگەر مەبەستم رۆشتن بۆ دەرەوەی وڵات بوایە ئەوا فرسەتم هەبو بە ٢٥ هەزار دینار بڕۆم".

فرەنسیس کە دەگەڕێتەوە بۆ بیرەوەرییە دورەکانی گەڕەکی سابونکەران‌و قۆناغی هەڕەتی گەنجێتی‌و بون بەخوێندکاری خانەی مامۆستایان، ناوو وێنەی یەک بەیەکی ئەو موزیکژەن‌و هونەرمەندانەی لەبەرچاو ون نابێت لەو رۆژگارەدا بەئاوازو دەنگی پڕ لەجۆش‌و خرۆشیان شاریان پڕ دەکرد لەنەغمەو گۆرانی خۆش، ئەو وتی "لەبیرمە کە منداڵ بوم، پیاوێک هەبو ناوی حەسەنی نەی بو، باڵەبانی لێئەداو بەڕاستی موزیکژەنێکی ئەفسانەیی بو، زۆر تۆنی سەرنجڕاکێشی بەو باڵەبانە دەرئەهێنا، تۆنی تەواوو نیوە تۆنی پێدەرئەکرد، جا زۆر کەس نەیانئەزانی ئەم حەسەنە بەبنەچە تورکەو چۆن لەم هەوارە گیرساوەتەوە، کە موزیکی لێئەدا دیاربو دڵی کەیلە لەپەژارەو غوربەت، بەموزیک سۆزی بۆ وڵات‌و ئەو ئازیزانەی دورە وڵاتی دەردەبڕی کە قەت لەبیری نەدەچونەوە".

وتیشی "لەو ڕۆژگارەدا لەبیرمە عەبەی سەیدزادەو وەلیدی کوڕی‌و عەبەی سەعە کەڕو ئەنتوان گەرسۆن‌و چەندان پیاوو گەنجی دیکە لەگەڵ گەڕگەڕ کۆدەبونەوەو دەیانکرد بەگۆرانی‌و هەڵپەڕکی‌و جەوێکی سەیریان دروست ئەکرد، هاوکات لەخێزانەکەشمدا فەریدی برا گەورەم زۆر حەزی لەموزیک بو، لەماڵەوە بەقوتوی چکلێت عودێکی دروست کرد بو موزیکی ئەو گۆرانیانەی زۆر بەباشی پێدەژەنی کە لەو کاتەدا باو بون، هەمو ئەمانە وایکرد خۆشەویستی بێ ئەندازەی من بۆ موزیک‌و ئاوازو گۆرانی دروستببێت".

فرەنسیس داود پاش ئەوەی خوێندنی قۆناغی ناوەندی تەواو دەکات، ساڵی ١٩٦٣ دەچێتە خانەی مامۆستایان‌و هونەرمەند ولیەم یوحەنا لەوێ مامۆستای هونەر دەبێ، ئەو وتی "دوای ئەوەی چومە پەیمانگای مامۆستایان، ساڵی دواتر چوم بۆ بەغدا دو ئامێری کەمانم کڕی، یەکێکیان بۆ خۆم‌و ئەویتریشیان بۆ خالید سەرکاری هاوڕێم، یەکەمجار ولیەم یوحەناو دواتریش مامۆستا حازم حەداد فێری عودو کەمانچەیان کردین، ئەمانە ئەو دو مامۆستایە بون ئێمەیان خستە ناو جیهانی موزیکەوە".

فرەنسیس داود ساڵی ١٩٦٧ وەک مامۆستای هونەر لەشارۆچکەی چوارقوڕنە دادەمەزرێ، ئەو وتی "ئەو رۆژەی فەرمانی دامەزراندنەکەم دەرچو، دەبو بۆ سبەی بچم دەستبەکار بم، بۆ شەوەکەی ئەنوەر قەرەداغی هات بەشوێنما بۆ ماڵەوەو وتی وەرە ئەچین مۆسیقا بۆ حەسەن زیرەک لێئەدەین، وتم ئاخر بەیانی ئەبێ بڕۆم، وتی جا قەیچێکە با رۆژێک دوابکەویت، لەگەڵی چوم‌و موزیک ژەنین بۆ زیرەک رۆژێک چونمی بۆ چوارقوڕنە دواخست".

وتیشی "زۆر سەرسام بوم بەحەسەن زیرەک، بەڕاستی ئەفسانەیەکە دوبارە نابێتەوە لەهونەری کوردیدا، ئەم هونەرمەندە بەئەندازەیەک گەورە بو کە توانای هەبو هەمو ئاوازێکی بیانی بەقوڕگە زێڕینەکەی بکوردێنێت، زیرەک ئاوازی گۆرانی کەلسومی کردوە بەکوردی‌و کەم کەس هەستی پێئەکات، ئەو شەوە موزیکژەنێکی ئەرمەنیمان لەگەڵ بو، دوجار ئاوازێکی ئەرمەنی ژەن، بۆ سێهەم جار زیرەک کردی بەناودارترین گۆرانی کوردی".

لەکۆتایی شەستەکانی سەدەی رابردودا، فرەنسیس داود رۆڵیکی گرنگی دەبێت لەدامەزراندنی دو تیپی مۆسیقادا کە بۆ یەکەمجار دەبێت لەعێراق‌و کوردستان دابمەزرێنن، تیپی مۆسیقای سلێمانی‌و تیپی مۆسیقای کڵێسای سلێمانی، ئەو وتی "کە تیپی مۆسیقای سلێمانیمان دامەزراند، لەهاوینەکەیدا هێشتا مۆڵەتەکەیمان وەرنەگرتبۆوە لەقوتابخانەی غازی راهێنانمان دەکرد، قوتابخانەکە لەپاڵ نەخۆشخانەکەی سەرەوە بو، رۆژێکیان بەڕێوەبەری نەخۆشخانەکە هات‌و وتی گوێم لەمۆسیقا بوە بۆیە هاتوم، ئەمەوێ ئاهەنگێک بۆ نەخۆشەکان بکەن، رێککەوتین‌و شانۆو ئامادەکاریی تەواوی بۆ کرد، ئەمە یەکەم ئاهەنگمان بو کە زۆر مایەی دڵخۆشی نەخۆشەکان‌و ئێمەش بو، ئیتر لەمەوە متمانەمان بەخۆمان پەیدا کردو خۆمان بەشت دەزانی، یەکەم ئاهەنگیشمان لەسەر شانۆ لەبەغدا بو بەهاوبەشی لەگەڵ تیپی رەشید لەبەغدا".

وتیشی "هەر لەو رۆژگارەشدا تیپی مۆسیقای کڵێسای سلیمانیمان دامەزراند لەگەڵ ولیەم یوحەناو فەرید عیساو فەرید داودو موئەیەد قوستەنتین، ئەمە یەکەم تیپی موزیک بو کە لەسەرانسەری عێراقدا لەناو کەنیسەدا مۆسیقا بەکاربهێنێت، کۆمەڵێک سرودی ئایینیشمان بەکوردی دانا کە زۆربەی هۆنراوەکانی هی حەسیب قەرەداغی بون‌و ئاوازەکانیشیان لەلایەن من‌و وەلیەم یوحەناوە دانرا بون، تەنانەت هەندێکجار خالید سەرکارو ئەنوەر قەرەداغیش دەهاتن لەکڵێسا موزیکیان لەگەڵ دەژەنین‌و یارمەتیان دەداین".

مەسیحییەکان لەکوردستاندا خاوەنی چەندین ناوی دیارن لەبواری هونەرو موزیک‌و گۆرانی کوردیدا، هەر لەباکوری‌و سێوەوە بگرە تا دەگات بەولیەم یوحەناو فرەنسیس داود، کە داود ئاوازی بۆ سەدان گۆرانی‌و سرودی نیشتمانی داناوەو کاری موزیکی بۆ دەیان هونەرمەندی ناوداری کوردستان کردوەو هەمیشە هەوڵی داوە رەسەنایەتی کوردەواریی لەهونەردا پارێزراو بێت، هاوکات چەندین سەمفۆنیاشی داناوە کە گرنگترینیان سەمفۆنیای "گۆیژە"و "باخی میر"ە.

فرەنسیس داود یەکێکە لەو مامۆستایانەی هونەر کە زۆرترین بایەخی بەپێگەیاندنی منداڵان داوە، دەیان خولی موزیکی بۆ پەروەردەکردنی مناڵان کردوەتەوەو زیاتر لە ٤٥٠ ئاوازی بۆ گۆرانی منداڵان‌و ئۆپەریت داناوە لەحەفتاکان‌و هەشتاکانی سەدەی رابردودا، ئەو یەکێک بوە لەدامەزرێنەرە سەرەکیەکانی تیپی مۆسیقای منداڵانی چالاکیی قوتابخانەکان‌و تیپی مۆسیقای منداڵانی دیلان، ئەو وتی "کارزان‌و فەرمان دو منداڵی پڕ بەهرە بون، بەداخەوە ئەگەر لەڕوداوی هاتوچۆدا گیانیان لەدەست نەدایە بەدڵنیایی دەبون بەباشترین موزیکژەنی کورد".

 ئەم هونەرمەندە ناودارە کە ئێستا تەمەنی ٧٥ ساڵەو خاوەنی دەست‌و پەنجەیەکی زێڕینە لەموزیک ژەنیندا، هێشتا لەکاری هونەریی بەردەوامەو هیوای ئەوە دەخوازێت گەنجانی مەسیحی کاری هونەریی فەرامۆش نەکەن، کە بەدرێژایی سەد ساڵی رابردو یەکێک بوە لەخولیاو ئارەزوە پەسەندکراوەکانیان‌و دەستیان لەپێشخستنی هونەری کوردی‌و هونەری وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا هەبوە، ئەو وتی "بەداخەوە لەبەر چەندین هۆکاری ئابوری‌و کۆمەڵایەتی‌و گۆڕانکاریی سیاسی ئێستا گەنجانی مەسیحی وەک نەوەی ئێمەو ساڵانی پێشتر کاری هونەریی‌و موزیک ناکەن".