2021-08-04 1458
پانۆڕامای دیرۆكی دێرین و نوێی كورد، نوسینی نوری كەریم,كوتایی پایزی2016لە سێ بەرگدا لە چاپخانەی چوارچراـ سلێمانی چاپ و بڵاوكرایەوە و كەوتە بەر دیدی خوێنەران. بەرگی یەكەم 155،895 هەزار وشەیە لە 480 لاپەڕەدا, بەرگی دووەم 137،334هەزار وشەیە لە 414 لاپەڕەدا و بەرگی سێیەمیش 99،776 هەزار و شەیە لە 342 لاپەڕەدا،هەر سێ بەرگەكە بەسەریەكەوە 1236لاپەڕەی 23,5×17سم.لە خۆگرتووە لەهەموو بوارەكانی مێژوو،جوگرافیا،ئاین وئاینزاكان،زمان و زارزمانەكان،شۆڕش و راپەڕینەكانی كورد،شۆڕشەكانی شێخ مەحموود،شۆڕشەكانی بارزان،میرو میرنشینەكانی ئەردەڵان، بابان،سۆران،بۆتان ...كورد لە گێژەنگی ململانێی عوسمانی و صەفەوی(سوننەو شیعە)دا..یەكەمین وشەی ئەم بەرهەمە 20/5/2003 و دووا وشەش 20/10/2010 لە ئەڵەمانیا دەسنووس كراوە،دواتر 2011/2012 لە كوردستان تایپكراو لە كۆتایی 2013 ەوە لە نۆرەی چاپدا بوو لە بەڕێوەبەرایەتیی رۆشنبیریی سلێمانی سەر بە وەزارەتی رۆشنبیریی هەرێم.لەو كاتانەوە هەتا كۆتایی 2016بەدەم چاوەڕوانیی چاپكردنییەوە چەندین وشە،دەستەواژە،رستە، پەرەگرافـ و لاپەڕەشی خراوەتە سەر یا لابراوە.
بەرگی یەكەم ـ بەشی یەكەم
قۆناغە سەرەتاییەكان‌و مێژووی هەرە دێرینی مرۆڤــ،مێژووی دێرین‌و نەژادی كورد،كۆچ‌و كۆچڕەوەكان بە سێ ئاڕاستەدا ، هۆز و هۆزگەلە دێرینەكانی كورد، نوێشكێك لە جوگرافیای كوردستان:سنوورەكانی كوردستان،چۆم و رووبار و گۆلەكان،زنجیرە چیاكان، چیرۆكەكانی تۆفان، كەشتیی نوح، گلگامش ،كوردو یەزدانپەرستیی ـ ئاینەكانی كورد: ئاینە سنكریستەكان،هێڵە درشتەكانی ئاینی ئیزدی ـ یێزدیی،زەردەشت و ئاینی زەردەشتیی ، حەوت شوێنەوارە سەرسوڕهێنەرەكەی جیهان،دەوڵەتی ماد و تەمەنێكی كورت، كورد دوای هەرەسی دەوڵەتە تاقانەكەی لە مێژوودا، كوردو ئاینی ئیسلام، ماوەی فەرمانڕەوایی خەلیفەكانی دەوڵەتی ئیسلام،دەوڵەتی ئومەوی، گەلانی موسوڵمان لە سەردەمی عەباسییەكاندا،خەلیفە مەئموون و گروپی موعتەزیلە بانگەشە دەكەن گوایە قورئان هەڵبەستراوە! ڕۆڵی كورد لە دامەزراندنی دەوڵەتی عەبباسیدا،خەلیفەكانی دەوڵەتی عەبباسی.گەندەڵی وپلانگێڕان و تیرۆر لە كۆشكەكانی خەلیفەدا...
بەرگی یەكەم ـ بەشی دووەم
هێرشی توركە سەلجووقەكان و جێگیربوونیان لە 1019 ـ 1196دا،دامەزراندنی دەوڵەتی عوسمانی،دامەزراندنی دەوڵەتی صەفەوی، كورد لەسایەی دەوڵەتی عوسمانیداو پەیوەندییەكانی بە صەفەوییەكانەوە، دەوڵەتەكانی باڵكان لەسەردەمی عوسمانییەكاندا، داگیركردنی كوستانتین ، سوڵتان لە نێوان كەمالییەكان و هاوپەیماناندا،دامەزراندنی كۆماری توركیای كەمالیی، توركیا لە نێوان رابوردوو و ئێستادا ....
بەرگی یەكەم ـ بەشی سێیەم
ئێران لە كۆن و نوێدا، سەردەمی دەوڵەتی ماد هەتا دامەزراندنی كۆماری ئیسلامیی ئێران ،پێشەواكانی چوار رێبازەكەی موسوڵمانان، ویلایەتی فەقیه،ونبوون و دەركەوتنەوەی ئیمام مەهدی ،دەوڵەتەكانی ئێران 670 – 1979،جەنگەكانی خاچپەرستان و صەڵاحەدینی ئەیوبی، دەوڵەتی صەفەوی،میر نشینی ئەفغانەكان،كورد راستەوخۆ لە نێوان ئێران و ئەڤغاندا، دەوڵەتەكانی زەند،قاجار،پەهلەوی،سەرهەڵدانی شۆڕش لە رووسیا: شۆڕشی مەنشفیك1905،بەلشفیك1917بە سەركردایەتی لینین، زەنگی مەترسی و هۆشیاربوونەوەی كوردی خۆرهەڵات – شۆڕشەكەی سمكۆ،كەوتن و ریسوابوونی رەزا شا ی ئێران،خزمایەتی كورد و گەلی میصر، كۆماری كوردستان ـ مەهاباد، یەكەمین كابینەی وەزیرانی كۆمار، بارزانی و هێزی بارزانیان لە كوماری كوردستاندا،شۆڕشی گەلانی ئێران ،دووا رۆژەكانی حەمە رەزا شای ئێران، تیرۆركردنی مستەفا مووسا ـ باوكی خومەینی و مستەفا ـ كوڕِی خومەینی،ئێران رۆژێك بەر لە گەڕانەوەی خومەینی لە پاریسەوە بۆ ئێران ....
بەرگی یەكەم ـ شی چوارەم
دەوڵەتەكان و میرنشینەكانی كورد، رێكخستنەوەی ماوەی فەرمانڕەوایی میرەكانی ئەردەڵان،سەجەرە و ئەڵقەكانی زنجیرەی میر و پاشاكانی بابان، مێژووی میرایەتیی بابان بنەچە و رەچەڵەك، میرو پاشاكانی بابان و ماوەی فەرمانڕەواییان،مەستورەی كوردستانی،زنجیرەی شۆڕشەكانی كورد،كورد لە بازنەی ململانێی نێوان ئێران، عوسمانی، ئەفغان و ـ رووسیای قەیسەریدا،كورد لەشكری عوسمانییەكان بەگورگانخواردوو دە دات! میرێكی كورد ساڵێك فەرمانڕەوایی بەغدا دەكات!
بەرگی دووەم ـ بەشی پێنجەم
رێكخراوە نیشتمانییەكانی كورد لە نێوان 1908 ـ 1947،شۆڕشی یەزدان شێر 1853 – 1856،یەكەمین شۆڕشی دەرسیم 1877 – .1878،نیشانە هەرە دیارەكانی شۆڕشەكەی نەهریی 1880، شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران، شۆڕشی ئاگری ـ ئارارات، دوەمین شۆڕشی دەرسیم 1937،راپەڕینی بەدرخانەكان 1843ـ 1847 ، میری شكۆداری كورد عەبداڵخان . ....
بەرگی دووەم ـ بەشی شەشەم
چەندین قەڵەمی نەناسراوی كورد: شارەزووریی،ئامێدیی، دەینووریی، ئامەدیی، مەلامەحموودی بایەزیدیی، ئیبنولئەسیر، ئیبن خەلەكان ،عێل بەگی شارەزووریی، عەلی تەرماخیی ...رستێك ئەستێرەی پرشنگداری كورد: شەرەفخانی بتلیسیی،شێخ مارفی نودێ،مەولانا خالیدی نەقشبەندی،مامە یارە،ئیسماعیل شاوەیس،نوسینەوەیەكی دیكەی داستانی قەڵای دمدم، گەلی باشكورد و كۆماری باشكورد بەرچاوترین نموونەی راگوێزانی كورد لە مێژوودا،ئاڵۆزكردنی پەیوەندییەكانی نێوان كورد و ئەرمەن ....
بەگی دووەم ـ بەشی حەوتەم
شۆڕشەكانی شێخ مەحموودی مەلیكی كوردستان 1914ـ 1931 ،بنەماڵەی شێخانی سلێمانی ، شڵەقانی بار و دۆخی رامیاریی و ئابوری كوردستان، داگیركردنی ئێران،كوردو شەڕەكەی شوعەیبە،پەیمانی سایكس بیكۆ و ویلایەتی موصڵا "باشووری كوردستان"، شێخ مەحموود لە نێوان هەڕەشە و دڵنەواییكردنی توركدا،رێككەوتنەكەی بەغدا لە نێوان بەریتانیاـ ـ شای عێراق ـ شێخ مەحمووددا،یەكەمین كابینەی وەزیرانی حكومەتی مەلیك مەحموود،پەیوەندییەكانی نێوان شێخ و رووسیا و نامەو نامەكاریی، تەرازووی هێزە سەربازییەكانی بەریتانیا و عوسمانی لە نێوان ساڵانی 1915 ـ 1917 ، داگیركردنی ئەستەمبوول، روبەڕووبونەوەكەی دەربەندی بازیان،ئازادكردنی شێخ لە زیندان و گەڕانەوەی بۆ كوردستان،دوەمین كابینەی حكومەتەكەی مەلیكی كوردستان،كۆتایی شۆڕشەكانی شێخ، كێشەی مووصڵا و چارەنووسی باشووری كوردستان،ئەفسەرانی بەریتانیا بە ئاشكرا و بەنهێنی لە كوردستان،بارودۆخی ئابووریی و كۆمەڵایەتیی كوردستان،داوە قرچۆكەكەی نێوان شێخ و بەرپرسانی بەریتانیا،كۆتایی شۆڕشەكانی شێخ و داخستنی فایلی كوردستانی باشوور،پڕوپاگەندە و بالۆرەی دامەزراندنی حكومەتی كورد، پەیماننامەكانی سیڤەر، لۆزان، سایكس بیكۆ، شێخ مەحموود لە نێوان سمكۆی شوكاك و حەمدی باباندا،ڕاپەڕینە جەماوەرییەكەی 6 ئەیلوول 1930(شەڕی بەردەركی سەرای سلێمانی)،بنەماڵەی دەسەڵاتدارانی دەشتەكانی حیجاز، وەهابییەكان ،كێشەكانی نێوان حسێن كوڕی عەلی و عەبدولعەزیز كوڕی سعوود،ڕۆڵی بەرچاوی ئێدوارد لۆرانس ئەفسەری دەسگای هەواڵگریی بەریتانیا،كۆنگرە نێودەوڵەتییەكان و پەیمانە نێوخۆییەكان: پەیمانی ئاماسییە 1512ـ1523 ، پەیماننامەی زەهاو 1048/1638/1639ز.،پەیماننامەی گوڵستان ،پەیمانی نێوان عوسمانی و كورد، پەیمانی ئەرزرۆمی یەكەم و دووەم، دامەزراندنی شانشینی عێراق ،پەیماننامەی مودروس .
بەرگی سێیەم ـ بەشی هەشتەم/ فایلی 1ـ3
بارزان و بارزانیان،هێڵكاریی سەجەرەی رەچەڵەكی بارزانیان،شۆڕشەكانی بارزان، یەكەمین شۆڕشی بارزان 19/12/1931 ـ 1932، دووەمین شۆڕش 1932 ـ 1943و شۆڕشی سێیەمیش لە 28/7/1943 وە نەكوژایەوە هەتا 1945 ... كۆمەڵەی ژیانەوەی كورد (ژ.ك)،پێشەوا قازی موحەممەد یەكەمین سەر كۆماری كورد,
باروودۆخی رامیاری ئێران،ئاهەنگی بەرزكردنەوەی ئاڵای كوردستان،دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كورد، شەڕو پێكدادانەكانی نێوان كۆمارو لەشكری ئێران، سەرەتای هەرەسی كۆماری كوردستان، هەرەسی كۆماری ئازەر – تەورێز،چوونی بارزانی مستەفا بۆ تاران، ئەفسەرانی لیژنەی ئازادی، پێشەوا لەبەردەم داددگادا، هێزی بارزانیان دوای هەرەسی كۆمار، تراژیدیای چوار ئەفسەرە شەهیدەكان، وە سیەتنامەی چوار ئەفسەرە شەهیدەكان .
بەرگی سێیەم ـ بەشی هەشتەم، فایلی 2
بزاڤی كوردایەتی و شۆڕشی 14/7/1958، بارزانی مستەفا شایەك بێ تاج ،وڵاتێك بێ سنور،دەوڵەتێك بێ ئاڵا.لەنێوان ئیسرائیل و عارەبدا، لەنێوان مەسعود بارزانی و یاسر عەرەفاتدا،شەڕە بەنێوبانگەكانی شۆرششی ئەیلولی 1961،با لە نێزیكترەوە بارزانی بناسین،ئایا بارزانی سەركردەیەكی خێڵەكیی بوو؟،ئایا سەركردایەتیی شۆڕشی كورد بەكرێگیراو بوون؟ كێشەكانی نێوان سەركردایەتیی پارتی و شۆڕش ،دابەشبوونی پارتی و شۆڕش و دووبەرەكییەكەی 1964، یەكەمین كۆسپ لەبەردەم سەركەوتنی شۆڕشی ئەیلوولدا،ئەنجامەكانی دووبەرەكی نێوان مەلایی و جەلالیی،ڕێككەوتنی 11مارت 1970 بۆ ؟ دەستپێكردنەوەی شەڕیش بۆ ؟،نامە یەكی صەدام حسەین بۆ بارزانی مستەفا.... چوار چالاكیی پێشمەرگانەی جیا بەجیای لایەنەكانی شۆڕش بۆ سزادانی چوار دوژمن و تاوانكاری گەورەو سەرسەخت و خوێڕێژی كورد لە سلێمانی ،زەعیم صدیق,نازم گزار، مڵَۆزم مولازم موحسین
بەرگی سێیەم ـ بەشی هەشتەم ، فایلی 3
دووا قۆناغی شۆڕشی ئەیلوول و نسكۆی بەهاری 1975،پێداچونەوەیەكی هەڵوێستەكانی بارزانی مستەفا و سەركردایەتیی شۆڕش ،هێڵە سوورەكانی بارزانی وشۆڕش، با لە نێزیكەوە بارزانی مستەفا بناسین , شیكاركردنی كارەكتەری بارزانی مستەفا لە 20 خاڵی سەرەكیدا،نهێنییەكانی سەركەوتن و مەزنیی بارزانی مستەفا كە دەیوت : (هەزاران تەن عەدالەت ، نرخی تەنێك نەوتیان نییە.)
شاعیری هەرەمەزنی عەرەب، موحەممەد مەهدی جەواهیری وتوویەتی:
بارزان يا لغزا تعاصى
حَلهُ عِبرالقرونِ الغِبر فهو مُطلسمٌ
واتا: بارزان ئەی ئەو مەتەڵەی هەر لە سەردەمانی رابردووەوە شیكردنەوە و تێگەیشتنی نهێنییەكانت سەختن چونكە مەتەڵێكی ئەفسوونبەندیت.
نووسەری مەزنی تورك، ئیسماعیل بێشكچی دەڵێت:(لە ساڵانی حەفتاكانداچەندین كوردم بینیی،یەكێكیان لە باسی ئایندا وتی:(ئاینم كوردستانە و پەیامبەریشم بارزانییە.)
بەرگی سێیەم ـ بەشی نۆیەم
هەندێك وشەو دەستەواژە جێگەی سەرنج و تێڕامانن,زمانی كوردی و زمانە هندۆ ئەوروپاییەكان و زارزمانەكانی كورد، بەراوردكردنی كولتوری كورد و فارس و توركدا ...، كۆمەڵێك لەوانەی لەسەر كورد نووسیویانە، هەندێك نیشانە و هەڵوێستی سادە پێوەری هۆشیاریی نەتەوەیین،بەختی رامیاریی .
ئەمانە وەك بابەتی سەرەكیی بوارەكانی مێژوو،جوگرافیا، نەژاد و رەچەڵەكی كورد، كورد لە سەدەكانی پێش عیسادا، لە سەردەمی مادـ میدیا، ئاشوور، كلدان، سومەر،سەرهەڵدانی شیعەگەرێتی‌و ململانێكانی لەگەڵ رێبازی سوننەگەرێتیدا، جەنگەكانی عوسمانیی ـ صەفەوی، عوسمانیی ـ رووسیا،كێشەی خەلافەت،تیرۆركردنی خەلیفەكانی پەیامبەر،دامەزراندنی ئێرانی نوێ،دواڕۆژەكانی سوڵتان، بزوتنەوەی یاساخوازان لە توركیا‌و ئێران (مەشروتە)، بزوتنەوەی ئەفسەرەكانی كۆمەڵەی یەكێتی‌و پێشكەوتن لە توركیا،بزوتنەوەی كەمالیزم، دامەزراندنی كۆماری توركیا، ئێرانی حەمە رەزاشا دوای رەزاشای باوكی،
نووسەری كتێبەكە دەڵێت : نووسینەوەی مێژوو ئەگەر تەنها گێڕانەوەی رووداوەكان بێت،بێ تاووتوێكردن‌و تەتەڵە و سەربێژنگ و بنبێژنگ گرتن، ئەوە دەبێتە چیرۆك‌و چیرۆكی گوێ ئاگردان و هەر بۆ خوێندنەوە دەشێت نەك تێگەیشتن‌و بەستنەوەی هەموو لایەنەكان پێكەوە‌و ناسینی خۆمان‌وەك نەتەوە،شارەزابوون لە دراوسێكان و دەوروبەر‌و دیاریكردنی دۆست‌و دوژمن،پەند‌و ئامۆژگاریی وەرگرتن لە رابوردوو،دووبارەو صەد بارە نەكردنەوەی هەڵەكانی رابوردوو,گەڵاڵەكردنی بیرۆكەی درووست و هەنگاونان بە ئاڕاستەی دەربازبوون لە بازنەی بەرژەوەندیی تەسكی حیزبایەتی ,تایەفەگەریی،ناوچەگەریی،خۆخۆریی و یەكتر قبوڵنەكردن.....
مێژوونوسانی وڵاتانی داگیركاری كوردستان بە جۆرێك مێشكی نەوەكانیان بە بیروباوەڕی شۆڤێنستانە ئاوداوە، كورد وەك نەتەوەیەكی خاوەن خاك ونیشتیمان ،زمان، مێژوو، كولتوور ناخوێندنەوە‌و هەریەكەشیان بەشێكی كوردستان بە حەڵاڵی خۆی دەزانێت‌و پێشەكیش بڕیاریانداوە تۆماركردنی رووداوە مێژوییەكان‌و ئەنجامەكانیشی بە چ ئاڕاستەیەكدا بڕوات كە تەنها بەرژەوەندیی خۆیانی تێدا بێت. نووسەر‌و مێژوونووسی بێلایەن‌و بەویژدانیشیان تێدا هەڵكەوتووە لایەنی راستیی بەرنەداوە، لە نیو توركدا وەك: ئیسماعیل بیشكچی، ئەولیاچەلەبی، شەمسەدین سامی، مەحموود كەشغریی نووسەری ( دیوان لغات ترك ).حەیدەر چەلەبی 1514ـ 1518ز.بەكوردستاندا گەراوە، ناصیح مەترەقچی 1534 ـ 1536 ز. هاتۆتە كوردستان . یالچین، بەهیجە بۆران، كەمال پیر، هاڵۆك گرگر.لە فارسەكانیش وەك: ئەسكەندەر مونشی، تەفرشیان، زربەخت . لەنێو عارەبدا نموونەی وەك ئیبن بەتتوتەی مەغریبی 1304ــ 1369 كە لە گەشتەكەیدا لە بەغداوە هاتۆتە كوردستان,نووسیویەتی دانیشتووانی شارەكانی مووصل، ماردین، شەنگاڵ كوردن . ئیمامی غەزالی 1058 ـ 1111 ز. فەرموویەتی: رووناكبیریی ئیسلام لەسەر شانی چوار زانایە، سیانییان كوردن: شارەزووریی ، ئامێدیی ، دینەوەریی . ئەوە جگە لە (ئیبن خەلەكانی ئەربیلیی) ،(ئەبو وەفای ئەیوبیی 1273ـ 1331) و (ئیبنولحاجیب) مەسعوودیی خاوەنی كتیبی(مروج ألدهب) بنەچەی هۆزەكانی كوردی بەسەركردۆتەوە.تەبەریی(ألگبری)خاوەنی كتیبی (أخبار ألملوك) وتوویەتی خەلیفە مەروان كوردە .ئەوە جگە لە نووسەرانی رووسیا وەك: باسیل نیكیتین، مینورسكی، خالفین،لازاریف، فیلچفسكی، ئەڤیر بانۆڤــ. كریس كۆچرا ـ فەرەنسا، مارتین ڤان برۆنسەن ـ هۆلەندا، گوینتەر دیشنەر ـ ئەلەمانیا، میجەر نۆئیل،جەیمس ریچ، ریتشارد بیستن ـ بەریتانیا، ئەمەی دوواییان جینۆسایدی هەڵەبجەی رووماڵكردو بە جیهانی ناساند .
گەلانی پێشكەوتوو لە پاڵ زمان‌و مێژووی خۆیاندا مێژووی گەلانیش دەخوێندنەوە‌و كەموزۆر زمانەكانیشیان فێردەبن بۆ تێگەیشتنی رابوردوویان و پەیوەندی‌و لە یەكتر تێگەیشتنی ئێستاو داهاتوو. كورد بە گشتیی زمانی دراوسێ داگیركارەكانی دەزانێت، بەڵام شارەزای مێژوویان نییە، سەرباری شارەزانەبوونی لە مێژووەكەی خۆی.ئەی كورد بۆچی زمان، وێژە، مێژوو وجوگرافیای بێگانەكان دەخوێنێت و شارەزاییشی لێهەیە، كەچی لەكوردستان كوێرو نەشارەزاو نامۆیە ؟دراوسێكانی كورد زمانی كوردی نازانن، بەڵام مێژووەكەی شارەزان، چونكە زۆربەی هەرە زۆری هەرخۆیان نووسیویانە. ئەمە خاڵێكی سەرنج راكێشە:كوردبە گشتی زمانەكانی دراوسێ داگیركارەكانی دەزانێت بەڵام شتێكی ئەوتۆ لە مێژوویان نازانێت، دراوسێ داگیركارەكانیش مێژووی كورد شارەزان بەڵام زمانەكەی نازانن و نایانەوێتیش بیزانن!
كورد دوای هەرەسی دەوڵەتە تاقانە تەمەن كورتەكەی لە مێژوودا، دەوڵەتی ماد ـ میدیا(670ـ 520پز.) رۆژگاری دەسەڵات و فەرمانڕەوایی كورد بە یەكجارەكیی ئاوابوو،هەتا ئەمڕۆشی لەگەڵدا بێت دامەزراندنی دەوڵەتێكی دیكەی بۆ نەڕەخسا... ستراتیژی زلهێزەكانی ناوچەكە ئەوەبوو، كورد وەكو مقاش، داشی دامە، كراس سوری بەر لەشكرو سوتەمەنیی جەنگ بەكاربهێنن‌و ئەقڵی رامیاریی‌و دیپلۆماتكاریی كوردیش لەساڵی1991بەدواوە پێدەنێتە یەكەم قۆناغی خەمڵاندن‌و هەنگاونانی سەركەتوو، ستراتیژیەكەشی (ئەگەر بگونجێت بە ستراتیژی بژمێرین) لە سەر بنەمای كەڵك لە ناكۆكی‌و بەیەكدادانی دوژمنەكانی وەربگرێت لە پێناو مانەوەدا. لەوەدا چاكیشی هێناوە بەبەراورد لەگەڵا شۆڕش‌و راپەڕین‌و میرنشینەكانداكە هەر هەموویان لە سفرەوە دەستیان پێكردو گەیشتنەوە سفریش. تۆ لەوە گەڕێ، بیری كوردایەتی لە قۆناغی سەرەتاییشدا وەك شانازیكردن بەخۆو باپیران‌و پاراستنی كولتوورەوە بەردەوام لە گەشە‌و پەرەسەندندا بووە، هەمیشەش ئەو هەستە سروشتییە كە دواتر چۆتە قاڵبی بیرێكی دیار‌و رێكخستنی رامیارییەوە، شۆڕشەكانیان هەڵگیرساندووە نەك بەپێچەوانەوە.
سەركردەو رابەرەكانی كورد زۆربەیان لە بنەماڵە ئاینییەكان و خوێندەوار و شارەزابوون، لە مێژووی گەلانی دراوسێش زۆر بێئاگا نەبوون، زۆریشی لێوە فێربوون، بەڵام هەرگیز نەیانتوانی بیخەنە قاڵبی پراكتێكەوە، بەڵكو ئەزموونە تاڵەكانی دووبەرەكی‌و خۆخۆری و خۆپەرستی‌وچاولەبەرژەوەندیی تایبەت‌و كەوتن‌و هەرەسەكانیان دووبارەو صەدبارە دەكردەوە. زۆربەمان هەرهەرەسی شۆڕشی ئەیلوولمان لەبەرچاوە، بەڵام لە راستیدا هەر هەموو شۆڕش‌و راپەڕین و حكوومەت‌و كۆمارو قەوارە سەربەخۆ و نیمچە سەربەخۆكانیش بەهەرەس كۆتاییانهات‌و تەنها‌و تەنها راپەڕینە مێژووییەكەی بەهاری 1991ی باشووری كوردستان لە بارودۆخێكی نێودەوڵەتی گونجاودا سەركەوت‌و خۆی لە بەرامبەر گشت هەڕەشە ناوخۆیی‌و دەرەكیەكاندا گرتووە‌و دەستكەوتیشی فرەیە.
زۆربەی هەرە زۆری رووناكبیرانی كورد و سەركردەكانیش پاساو بۆ سەرنەكەوتنی شۆڕشەكانی كورد دەدەنە پاڵا فاكتەرە جوگرافییەكە، گوایە بستێك خاكی كوردستان نەكەوتۆتە سەردەریا!!ئەی شۆڕش لەخۆرهەڵات، باكوور بۆ سەرنەكەوت یا لە بەشە گچكەكەی ناوەند شۆڕش بۆهەڵنەگیرسا، خۆ گەرووی هورمز‌و بەندەری ئەسكەندەروونە كوردستانن؟
كورد بە درێژایی مێژووە دێرینەكەی ناكۆك و دژو خۆخۆر بووە، هێزو تواناكانی بەسەر دووژمنەكانیدا دابەش بووە، هەرگیز دوو سەركردە پێكەوە دانوویان پێكەوە ناكوڵێت، هەر بۆ نموونە هێزەكانی گۆڕەپانەكە 1958 ـ 1975 بریتیبوو لە:پارتی دیمكراتی كوردستان ،كاژیك‌و پارتی كۆمۆنیستی عێراق . 1976/ 1977 ـ 1994 پارتی دیموكراتی كوردستان ـ عێراق، یەكێتی نیشتمانیی كوردستان، حیزبی سۆسیالیستی كوردستان ـ عێراق، پارتی كۆمۆنیستی عێراق، پارتی سۆسیالیستی كورد(پاسۆك)،كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان ـ ئێران،حیزبی زەحمەتكێشانی كوردستان ـ عێراق، پارتی گەڵ، پارتی دیموكراتی كوردستان ـ ئێران،كۆمەڵەی ماركسیی لینینی كوردستانی خۆرهەڵات و پارتی كرێكارانی كوردستان (پێكەكە) لە باكوور، ئەمسەر‌و ئەوسەریشی تفەنگ و پیشمەرگە و شاخ‌و خەباتی نهێنیی ناوشار و شارۆچكەكان بوو، كاژیك‌و پاسۆك لە كانیاوی بیری كوردایەتی‌و پێكەكە لە سەر بنەماكانی ماركسیزم درووشمی رزگاركردنی كوردستانی گەورەیان بڵند كردبوو.پارتی و یەكێتی و سۆسیالست و دیموكراتی ئێران جگە لە كۆمەڵە لە بەرنامە‌و پەیڕە‌و و پرۆگرامدا یەك ئامانج بوون كەبریتیبوو لە( دیمۆكراتی بۆ عێراق / ئێران و ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان و مەگەر لە پێكهاتەی سەركردایەتییەكانیاندا جیاواز بوون ...دوواتریش لەو هێزەسیاسییانەی هاتنە گۆڕەپانەكە، بەرچاوترینیان بزوتەوەی چاكسازی‌و گۆڕِِانە، كە وەك سەرەتا بە گوڕوتینێكەوە خۆی ناساند‌و لە هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستاندا، بەهاری 2009 توانی 27 كورسی پەرلەمانی كوردستان بەدەست بهنێنێت وەك رەنگدانە‌وەی ناڕەزایی جەماوەرو گەڕان بەدوای ئەلتەرناتیڤدا . بەبۆچوونی من ئەو سەركەوتنە كاتیە و پێوانەی راستەقینەی سەركەوتنی بزوتنەوەی گۆڕان لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا دەبێتە نیشانەی سەركەوتن‌و جێگیر بوون لەنێوجەماوەردا.نووسەری كتێبەكە لە كۆتاییدا دەڵێت :عیساییەكان شارە جوانەكەی ( كۆستانتین ) یان لەدەستچوو ,عەرەبیش 1492 ز.شارە شیرینەكەی (ئەندەلوس) ی دۆڕاند ,ئایا كوردیش شاری ( كەركووك ) ی پڕ لەنەوت دەدۆڕێنێت ؟لە وتووێژەكانی بەهاری 1991 نێوان میریی عێراق وشاندێكی بەرەی كوردستانیدا لە بەغدا كە باس دێتەی سەركەركووك , عەلی حەسەن مەجید ( عەلی كیمیایی ) دەڵێت ئێمەش لە ئیسپانیا شاری ئەندەلوس (غەرناتە)مان لە دەستچوو، مەگەر هەر هۆنراوە و گۆرانی بۆ بڵێین، ئێوەش هەر ئەوەتان بۆ دەمێنێتەوە!
لە كۆتاییدا دەڵێم ، نووسەر بابەتگەلێكی مێژوویی و رامیاریی و مۆراڵی لە چەند وشەیەكدا چڕكردۆتەوە و دەڵێت :
پەنجا صاڵ پترە لە دنیای سیاسەتدا سەردەمی جوامێریی و بەها بەرزەكان
بەسەرچوون و جیهان بۆتە بازاڕی گەڕان بەدووی بەرژەوەندیدا و
مرۆڤیش بەتاك، كۆمەڵ، گەل,نەتەوە ,كاڵای بازرگانین
نووسەری بەرهەمەكە مامۆستا نوری كەریم لە پێشدەستییی كتێبەكەشدا نووسیویەتی هیچ كارێك بێ كەموكووڕیی نابێت,لەگەڵ ئەوەشدا باوەڕناكەم ئەم بەرهەمە كەموكوڕیی وهەڵەی واگەورەی تێدابێت ،لەو جۆرە هەڵانە بێت بە (كێردە)كەی مەلای مەشهور بیكرێنین. بەندە بە كۆڵێكی گرانەوە خۆم لە گێژەنگی دەریایەكی قووڵا هاویشت‌و كۆڵەپشتەكەم گەیاندە ئەوبەر‌و ئەو پەیامەی دەمویست گەیاندم، جاخوێنەری هێژاش سەرپشكەو خۆیی وشیری پاكی و ویژدانی زیندووی.