ئا: ئاوێنە

كریستیانەكانی هەرێمی كوردستان دادوبێدادیانە بەدەست ئەو دەستدرێژییانەی دەكرێنە سەر موڵك و زەوییەكانیان لەلایەن سەرۆك عەشیرەت و كەسایەتییە دەستڕۆیشتوەكانەوە، لەكاتێكدایە لە ئەنجومەنی وەزیران دۆسییەكە ونبوەو لیژنەیەكی نوێ بەڕێوەیە، بەڵام "ئیرادەی چارەسەركردن" ونە.

دوای ئەوەی وەفدێكی کریستیانەکان سەردانی پەرلەمانی كوردستانی كرد بۆ گەیاندنی دەنگی پێكهاتەی كریستیان لە پەرلەمان بون، مەترسی خۆیان نیشاندا لەوەی لە حاڵەتی چارەسەرنەكردنی كێشەكانیاندا، رەنگە روداوی نەخوازراو روبدات، كە ئەوان خوازیاری نین.

ئیشو ئنیویا یاقۆ، كریستیانییە و دانیشتوی گوندی خێلانە لە ناحیەی دینارتە سەر بە قەزای ئاکرێ، وتی "سێ دۆنم زەوییم داگیركراوە، باپیرم لە ساڵی 1922 هاتۆتە ئەم گوندە و ئەو زەوییانە ئێستا تاپۆكەی بەناوی خۆمەوەیە، بەڵام هەندێك كەس كە عەشیرەتیان لەپشتە داگیریانكردوە."

ساڵێك لەمەوبەر، دادگای ئاكرێ بڕیاریدا ئەو سێ دۆنم زەوییە بۆ ئیشو ئنیویا بگەڕێتەوە، "بەڵام گوێیان بە بڕیارەكەی دادگا نەدا و زەوییەكەم نادەنەوە... یان دەڵێن با سوڵحی عەشایەری بكەین و زەوییەكە بەشێوەی یەكسان دابەشبكەین"، ئیشو ئنیویا وتی "بەهیچ شێوەیەك بە سوڵحی عەشایەری قایل نیم و موڵكی خۆمان دەوێتەوە."

"هەندێکجار گرژیی و ئاڵۆزی لە نێوان ئێمە و ئەو خەڵکەدا دروستبوە کە زەوییەکانیان داگیركردوە، بەڵام نەگەیشتۆتە یەکترکوشتن... ئێمە دەستبەرداری ناوچەکەی خۆمان نابین بۆ هیچ کەسێکیشی چوڵی ناکەین"، ئیشو داوا لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات پەلەبكات لە چارەسەركردنی ئەو كێشەیە، هەرچەندە دەڵێت بێهیوا بوە.

تەنیا لە گوندەكانی ناحیەی دینارتە زیادەڕۆیی كراوەتەسەر زەوی 150 خێزانی كریستیان، ئەوەش بەپێی وتەی ئەندریوس میخائیل، قەشەی کریستیانەکانی ئاکرێ، كە جەختیكردەوە لەوەی "بەشێكیان جگە لە بەكارهێنانی زەوییەكان بۆ باخ و كشتوكاڵ، خانویان لەسەر دروستكراوە."

بەپێی ئەو ئامارانەی كریستیانەكان كە لەچوارچێوەی راپۆرتێكدا لە ساڵی 2018دا رادەستی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان كردوە، لە تەواوی پارێزگای دهۆك زیادەڕۆیی كراوەتەسەر 54 گوندییان و نزیكەی نیوەی كێشەی ئەو گوندانەش هێشتا چارەسەرنەكراون.

لە ناحیەی عەینكاوەش لە پارێزگای هەولێر، 223 خێزان سكاڵایان بردۆتە ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمان لە دژی دەستبەسەراگرتن و بەكارهێنانی زەوییەكانیان، بەڵام تەنیا 40 خێزانیان قەرەبوكراونەتەوە.

لە ساڵی 2018دا، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم بڕیاریدا لەڕێی لیژنەیەكەوە كێشەی دەستدرێژی بۆ سەر زەویی و موڵكی كریستیانەكان چارەسەر بكات، بەڵام بێئەنجام بو.

لە 25ی كانونی یەكەمی 2020، حكومەت لیژنەیەكی نوێی بۆ چارەسەركردنی گرفتەكە پێكهێنا، كە شەش وەزارەتی حكومەت تیایدا نوێنەریان هەیە.

لینوس عودیشۆ، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك و ئەندامی لیژنەكەی ساڵی 2018ە، وتی "هەمو ئەو ناوچانەی سنوری دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان گەڕاین كە كریستیانەكان زەوییەكانیان لێداگیركراوە، هەمومان بە بەڵگە و داتا رادەستی ئەنجومەنی وەزیران كردوە كە بەرهەمی یەك ساڵ كاركردنی لیژنەكە بو."

لە بارەی ئەنجامی كارەكانی لیژنەكەوە، وتی "نەك بابەتەكە چارەسەرنەكرا، بەڵكو هەمو نوسراو و راپۆرتی لیژنەكە لە ئەنجومەنی وەزیران ونكرا... دو تا سێجار پرسیارم کرد وتیان راپۆرتەكە نەگەیشتوە، لەكاتێكدا خۆمان رادەستمان كردن."

لینوس عودیشۆ پێیوایە كێشەكە لەوە گەورەترە كریستیانەكان بیری لێدەكەنەوە، "هەندێك لە ئەوانەی زەوییەكانیان داگیركردوە تەنانەت بڕیاری دادگاشیان بۆ چوە، بەڵام ئامادەنین جێبەجێی بكەن و لە زیادەڕۆیی بۆ سەر موڵكی كریستیانەكان بەردەوامن."

بۆیە ئەو وتی "چارەسەركردنی كێشەكە پێویستی بە ئیرادەیەك هەیە، بەداخەوە ئەو ئیرادەیە لای حكومەت نابینین."

عەبدولستار مەجید، سەرۆکی لیژنەی کشتۆکاڵ لە پەرلەمانی کوردستان كە چەند جارێك لەسەر ئەو زیادەڕۆییانە بە نوسین ناڕەزایی دەربڕیوە، وتی "سكاڵای بەشێك لە كریستیانەكانی عەینكاوەم وەرگرتوە، تەنیا یەك كۆمپانیا 450 دۆنم زەوی داگیركردوە و هیچ كەسێكیش رێگریی لێناكات."

له‌ دو ملیۆن كریستیانی ساڵانی نه‌وه‌ده‌كانی رابردودا، لەمكاتەدا كه‌متر له‌ 400 هه‌زار كه‌سیان له‌ عیراق و هه‌رێم ماونه‌ته‌وه‌، ئەوەش بەپێی وتەی خالید جه‌مال، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی كاروباری كریستیانه‌كان له‌ وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف و كاروباری ئایینی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، ئەو بۆ‌ (كه‌ركوك ناو)، جەختیكردەوە ته‌نیا له‌ سه‌رده‌می شه‌ڕی داعشدا زیاتر له‌ 250 هه‌زار كه‌س كۆچیانكردوه‌.

خالید جەمال، دەڵێت حکومەتی هەرێمی كوردستان لایەنێکی سەرەکی كێشەی زیادەڕۆییە بۆ سەر زەوی كریستیانەكان، "چونكە کۆمەڵێک کەسایەتیی و سەرۆک عەشیرەت پێی هەستاون و حكومەت دەتوانێت یەخەیان بگرێت ئەگەر لە هەر پلە و پۆستێكدابن، دواتر قەرەبوی كریستیانەكان بكاتەوە."

ئەو جەختیكردەوە لەوەی دوای بێئومێدبونیان لە حكومەتی هەرێم، سكاڵاكانیان بردۆتە  لای وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، دادگای لاهای نێودەوڵەتیی و رێکخراوە نێودەوڵەتییەكان.

"بابەتەکە بێ تام بوە، ئەمە عەیب و شەرمێکی گەورەیە بۆ ناوبانگی هەرێم و حکومەتی هەرێم بەرپرسی یەكەمە لەم بابەتەدا"، خالید جەمال وایوت.

ئایینی مه‌سیحی، دوه‌م گه‌وره‌ترین ئایینه‌ له‌ عیراق دوای ئیسلام، به‌پێی ده‌ستوری عیراق دانیپێدانراوه‌ و زمانیشیان پارێزراوه‌، كه‌ سریانییه‌؛  وه‌ك له‌ ده‌ستوریشدا هاتوه‌، پێویسته‌ له‌و ناوچانه‌ی تێیدا زۆرینه‌ن مافی بەکارهێنانی زمان، ئایین و  پارێزگارییکردن لە کەلتوری خۆیان پێبدرێت و مافەكانیان پارێزراوبن.

ئەندریوس میخائیل، قەشەی کریستیانەکانی ئاکرێ، وتی "دەمانەوێت لانیكەم بڕیاری دادگا جێبەجێبكرێت، زەوییەكانی ئاكرێ بەپێی بڕیاری دادگا و تاپۆ، موڵكی ئێمەن، بەڵام ئامادەنین دەستبەرداری ببن و بە كریستاینەكانی بدەنەوە."

تەنیا لە پارێزگای دهۆك 55 دۆسییەی داگیركردنی زەوی كریستیان رادەستی لیژنە نوێیەكەی حكومەتی هەرێم كراوە، وەك کلارە عودیشۆ یەعقوب، ئەندامی پەرلەمانی کوردستان لە فراکسیونی کلدانی سریانی ئاشوری بۆ (کەرکوک ناو) جەختیلێكردەوە.

كلارا وتی "بڕیاری دادگا، لەگەڵ بونی بڕێك پارە بۆ قەرەبوكردنەوە چارەسەری كێشەكە دەكات... ئێمە باوەڕمان بە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی كوردستان هەیە بابەتەکە چارەسەر بكات."

لێپرسراوێكی باڵای كریستیان لە ناحیەی عەینكاوە لە هەولێر، وتی "بەمدواییانە 750 دۆنم زەوی موڵكی كریستیان لەلایەن دەستەی وەبەرهێنانەوە دراوەتە كەسێك بۆ پڕۆژە، ئێمەش ناڕەزایی خۆمان لەسەر ئەو 750 دۆنم زەوییەش داوەتە ئەنجومەنی وەزیران و دەمانەوێت خۆمان بەكاریبهێنن."