بۆچی پەنا دەبەنە بەر دزی‌و گزی؟

2019-09-17 4525

سات محەمەد

هاوكارم ژیار محەمەد، كە رۆژنامەنوسێكی چالاكەو رۆژانە چاوپێكەوتنێكی گرنگ یان راپۆرتێكی سەرنجڕاكێش سەبارەت بەبابەتە گەرمەكانی رۆژ بۆ دەنگی ئەمەریکا ئامادە دەكات، زۆرجار دادو بێدادییەتی لەوەی میدیا زەبەلاحەكانی كوردستان كە سەدان ملیۆن دۆلاریان بۆ تەرخان كراوە‌و خۆیان بەپرۆفیشناڵترین میدیا پێناسە دەكەن، بیرۆكەكانی ئەدزن‌و بەناوی خۆیانەوە بڵاویدەكەنەوە. ژیار زۆرجار دەپرسێت "ئەی بۆجی پێش ئەوەی من چاوپێكەوتنەكە بكەم بیرتان لێنەكردەوە؟".

پرسیارەکەی ژیار رەوایە، بۆچی تا ئەم مەوزوعەکەی نەورژاند لای ئێوە مەوزوع نەبو؟! بێگومان بەدرێژایی ساڵانی رابردو بەشێك لەو راپۆرت‌و هه‌واڵ‌و بابەتانەی لەشاشه پڕ لەبریقەو باقەكانی كوردستانەوە پەخش كراون، بیرۆكەكەیان لەمیدیاكانی ترەوە وەرگیراوە، پاشان ئەمان هاتون ئیشیان لەسەر كردوەتەوەو بەناوی خۆیانەوه پەخشیانكردون‌و ئاماژەیان بەسەرچاوەی راستەقینەیان نەداوە! بەمەش فێڵ‌و گزییان نەك هەر لەمیدیاكانی تر، بەڵكو لەوەرگرو بینەرانیش كردوه كه هەواڵ‌و راپۆرت‌و بابەتی بەرنامەكەیان وەك كەرەسەی خاوی خۆیان پێشكەش كردون. ئەو خەڵكەش زۆربەیان نازانن ئەوەی دەیبینن‌و پێی سەرسامن لەڕاستیدا هی خۆیان نییەو گزی‌و دزراوە.

ئێستا كێشەكانی میدیای كوردی لەراستگۆیی‌و بابەتی‌و بێلایەنی واوەترن، چونكە دزیكردن‌و گزیكردن لەمیدیاكانی كوردستاندا رۆژ بەڕۆژ زەقتر دەبێتەوە، كە پەیڕەو نەكردنی ساكارترین ئەتەكێت‌و مۆراڵی كاری رۆژنامەگەرییە. ئەم دیاردەیە كەم تا زۆر زۆربەی میدیاكانی گرتوەتەوە (تەنانەت جاروبار رەخنە لەئاوێنەش دەگیرێ‌ كە هەندێك هەواڵی بێ‌ ئاماژەدان بەسەرچاوە راستەقینەكەی بڵاوكردوەتەوەو هەقی خۆشیانە) بەدڵنیایی كارێكی بەمجۆره هەر كەس‌و میدیایەك بیكات ئەتككردن‌و تیرۆركردنی "مافی بڵاوكردنەوه"یه‌و ناتوانێت پیشەییبونی خۆی بسەلمێنێت.

توێژەر‌و راهێنەری رۆژنامەوانی ناوداری ئەمەریكی، نۆرمان لویس ئاماژە بەوە دەكات كە دزی‌و گزیكردن لەكاری رۆژنامەوانیدا چەندین شێوە دەگرێتەوە كە رۆژنامەنوسی راستەقینە خۆی لێیان بەدور دەگرێت، لەوانە:

١/ سەرلەنوێ‌ داڕشتنەوەی بیرۆكەیەك، كە زۆرجار بەشێك لەرۆژنامەنوسان بەچارەسەرێكی گونجاوی دەزانن بۆ شاردنەوەی دزی‌و گزیكردنەكانیان‌و ئەو راستییە نادیدە دەگرن كە ئەو كەسەی بیرۆكەی كەسێكی تر دەدزێ‌، هەر دزە، تەنانەت ئەگەر زۆر كارامەو شارەزاش بێت لەسەرلەنوێ‌ داڕشتنەوەو دەربڕینی وشەكاندا.

٢/ جۆرێكی تر لەدزی‌و هەڵخەڵەتاندنی وەرگر، بەكارهێنان‌و وەرگرتنی بەشێك یان زۆربەی نوسینێكەو تێهەڵكێشكردنیەتی لەگەڵ چەند بڕگەیەكی تر بەمەبەستی شاردنەوەی، بەبێ‌ ئاماژەدان بەسەرچاوەو خاوەنە راستەقینەكەی.

نۆرمان ئاماژە بەوە دەكات كە هەمو ئەم جۆرە دزی‌و گزیكردنانە لەبواری نوسین‌و كاری رۆژنامەوانیدا دواجار وەك كۆپی‌و ئەسڵی دەردەكەون‌و چەند بشڕازێنرێنەوە بێسودە، چونكە هەمیشە ئەسڵی لەكۆپی جیادەكرێتەوە. بۆیە رۆژنامەنوسی كارامەو راستەقینە بەردەوام لەهەوڵی ئەوەدان بابەت‌و نوسینەكانی لاسایكردنەوە نەبێ‌‌و بەدوای ناوبانگی ساختەشدا ناگەڕێ‌ لەسەر حسابی كەسانی تر.

ئێستا لەم پاشاگەردانییەی كوردستاندا، كە هەمو شتێك سوك‌و ئاسان دەدزرێت، لەسەروەت‌و سامانی سەرزەوی‌و ژێر زەوییەوە بگرە تا دەگات بە براندی بازرگانی‌و تۆژینەوەی زانستی زانكۆو دەقی ئەدەبی‌و ئاوازی گۆرانی‌و چی‌و چی... ئەم ڤایرۆسە كوشندەیە بواری رۆژنامەنوسیشی گرتوەتەوە. ئەم هەمو سایت‌و پەیجە كوردییانە كە بەشێكیان سەریان كردوەتە سەر ئامادەكردنی كاری ڤیدیۆیی‌و گرافیك، بەرۆژی روناك خەریکی گزیی‌و دزیی كردنن.

"كورد گراف" راپۆرتێكی بەناوی خۆیەوە بڵاوكردوەتەوە بەناوی "ژنێكی زێباری بەرامبەر هەزار پیاوی بارزانی.. وردەكاری‌و نهێنی ژیانی (حەمایل خان) دایكی مەسعود بارزانی"!

كە لەئەلفەوە تا یای لەئاوێنەیان دزیوە، ئەم راپۆرتە كە ساڵی ٢٠١١ لەرۆژنامەی ئاوێنەدا بڵاوكرایەوەو هەر بۆ ئێوارەكەشی كەناڵی NRT وەك راپۆرتێك بلاویكردەوەو ئاماژەی بەسەرچاوەكەی دا، ئێستا كوردگراف بەگۆشت‌و ئێسقانەوە بردویەتی‌و كردویەتی بەهی خۆی‌و زیاتر لە 1000 شێریش كراوە!

(راپۆرتەکەی ئاوێنەو راپۆرتەکەی کوردگراف لەکۆتایی ئەم بابەتەدا ببینە)

مەودا پرێس، راپۆرتێكی لەسەر پریماكۆف بلاوكردوەتەوە، كە دیسانەوە بەپێی ئەو پێوەرانەی نۆرمان لویس بۆ گزیكردن لەكاری رۆژنامەنوسیدا ئاماژەی پێداون، دەچنە هەمان خانەوە، ئەم سایتە هاتوە ناونیشانێكی نوێی بۆ بابەتەکە داناوەو ئەودوای لەئاوێنەوە براوە. ئاوێنە دو راپۆرتی لەسەر پریماكۆف بڵاوكردوەتەوە بڕوانن‌و بەراوردی بكەن.

هەر ئەم مەودا پرێس-ە راپۆرتێكی لەسەر مستەفا چاوڕەش، بەناوی "بۆچی پێی دەڵێن چاوڕەش؟" بڵاوکردوەتەوە، کە ناونیشان‌و بابەتێکی ئاوێنەیە بەدەستکارییەوە بڵاوکراوەتەوە.

(راپۆرتەکەی ئاوێنەو راپۆرتەکانی مەودا پرێس لەکۆتایی ئەم بابەتەدا ببینە)

ئەمە تەنها چەند نمونەیەکن، ئیتر خوا ئەزانێ چ گزییەک لەم هەمو کەناڵ‌و سایت‌و پەیجانەی لەکوردستاندا راست کراونەتەوە ئەکرێ! بەتایبەتی کە ئێستا باو باوی گرافیك‌و ڤیدیۆیە. خۆزگە ئەو بەڕێزانە کە بابەتەکەش ئەبەن وەکو خۆی بڵاویاندەکردەوە، نەک ئەوەی بەو دەستكاریی‌و زیادو کەم کردنانەی دەیکەن جوانی بابەتەکە بکوژن‌و کرۆکی نوسینەکەش بشێوێنن.

لێرەدا پێویستە ئاماژە بەدو خاڵ بكرێ‌:

یەكەم، رۆژنامەنوس بۆچی پەنا ئەباتە بەر دزی‌و گزی؟
بەدڵنیایی لەبەرئەوەی متمانەیان بەخۆیان نییەو مایەپوچن‌، لەبەرئەوەی توانای داهێنیان یەكسانە بەسفر، لەبەرئەوەی بەداخەوە ناخوێننەوەو ئاستی رۆژشنبیرییان روكەش‌و توانای بیركردنەوەیان نزمە. دەنا رۆژنامەنوسی راستەقینەو سایت‌و پەیجی بەقەدر پشت بەخۆی دەبەستێ‌‌و جورئەتی ئەوە ناكات بێشەرمانە لەپێناو ناوبانگی ساختە‌و بەدەستهێنانی سودی مادی‌و مەعنەویدا بیر لەدزینی وزەو توانای كەسی تر بكاتەوە، چونكە رۆژنامەگەری بەر لەهەر شتێك مۆرال‌و ئەخلاقە.
زۆرێك لەم سایت‌و پەیجانە كە بەتاڵن لەبیرۆكەو روانین، ئاسانترین هەنگاو بۆ دەرباز بون لەدەستكورتی‌و بیركۆڵی‌و هەژاری فكریییان‌و دروستكردنی ناوبانگ بۆ خۆیان، پەنابردنە بەر گزیكردن‌و دزینی بیرۆكەو روئیای ئەوانی ترە. بیرکۆڵییان بەئەندازەیەکەیە کە بێئاگان لەوەی لەم سەردەمی ئینتەرنێت‌و تەكنیك‌و تەكنەلۆجیایەدا چەند ببنە سەرچاوەی زانیاری‌و بینەرو شێر‌و لایكیشیان زۆر بێت، هێشتا هەر ئەم كڵاوكردنە سەر خەڵکەیان بۆ ناچێتە سەر‌و سەرەنجام دزی‌و گزییەکەیان ئاشكرا دەبێت.

دوەم، كێ‌ مافی دانەر دەپارێزێ‌‌و لێپێچینەوە لەم دزییانە دەكات؟
لەم پاشاگەردانییەی کوردستانی گرتوەتەوە هەمیشە مافی دانەر دەفەوتێ‌و هیچ یاسایەكی تایبەت بەپاراستنی موڵكایەتی فكری نییە بۆ ئەوەی رێگە لەم جۆرە دزییانە بگرێ‌‌و بەرپەرچیان بداتەوە.
ئەمە نەك هەر بۆ بواری رۆژنامەنوسی راستە، بەڵكو بۆ بواری نوسینی ئەكادیمی‌و ئەدەب‌و هونەرو هەمو میدیا بینراوو بیستراوو ئەلكترۆنیەكانیش وایە. کێشەکە ئەوەیە كاتێك كەسانی تر بیرۆكەو نوسینی كەسێك بەتاڵان دەبەن‌و بەناوی خۆیانەوە بڵاویدەكەنەوە، کە دزییەکە وەک هەمو دزییەکی تر، لەڕوی یاساییەوە روبەڕوی سزادان نابنەوەو سەندیکای رۆژنامەنوسانیش لەمبارەوە هیچ رێكخستن‌و چاودێرییەكی نییە.
لەڕاستیدا ئەم کارە بەتیرۆكردن‌و ئەتك كردنی داهێنان‌و نوسین دادەنرێ‌، زۆربەی ئەوانەی ئەم جۆرە گزی‌و دزییەیان لێدەكرێ‌، ئیتر زۆرجار تاقەتیان لەکاری رۆژنامەنوسی‌و نوسین دەچێ‌‌و لەبڵاوكردنەوەی نوسین‌و داهێنانەكانیان دەوەستن، چونکە بەئاسانی لێیان دەدزرێ‌و هیچ یاسایەک نییە موڵکایەتی فکرییان بپارێزێ!