پێشەكی
لە هەرێمی كوردستان و ناوچەكە، ساڵانە لە سەرەتای پایزەوە تا ناوەڕاستی بەهار كاتی بارینی بارانە، بێگومان لەناوەراستی ئەم بەروارەدا باران بەچڕی دەبارێ و لەكۆتاییەكەیەوە پچڕپچڕ دەبێت، تا دەگاتە 5 ی ئەیلول (15ی گوڵان) كە ئیدی لە كوردەوارییدا پێی دەڵێن (بەختەباران یان بارانبڕان) و لەم بەروارە بەدواوە بەهار دوولەت دەبێت و بارانبارین دەبێتە شتێكی سەیر و نامۆ.
هەرچەندە بەپێی رۆژژمێری كوردەواری، لە ناوەڕاستی مانگی گەڵاڕێزان (خەزەڵوەر) كە بەرامبەرە بە پێنجی مانگی (تشرینی دووەم)ی زایینی، ئیدی (حەقەپەڵە) و دەبێ بارانی چاك باریبێ، بەڵام ئەمساڵ پەڵە دواكەوت و لەدوای پەڵەشەوە بارانێكی ئەوتۆ نەباری، لەم دوو هەفتەیەی رابردووشدا، دوای شەپۆلێكی گەرما، چەند شەپۆلێكی باران بارین ڕووی كردە ناوچە جیاوازەكانی وڵاتمان. هاووڵاتیان و جوتیاران هەروەك چۆن ترسی وشكەساڵییان لێ نیشتووە، ئاوایش بە خەم بوون بۆ ئەم شەپۆلە پچڕپچڕەی باران بارین، كە ئایا سوودی بۆ كشتوكاڵمان هەیە یان نا؟ لەم نوسینەدا هەوڵ دەدەین بە كورتی وەڵامی ئەم پرسیارە بدەینەوە.
لە هەرێم نزیكەی چوار ملیۆن دۆنم زەویی كشتوكاڵی بوونی هەیە‌ و زۆرینەشی پشت بە باران دەبەستێت، واتە زەویی (دێم)ن نەك (بەراو). هەربۆیە باران بۆ كشتوكاڵی ئەم ناوچەیە زۆر گرنگە.
سەرەتا دەبێ بیرمان بێت وادە و كات لە كشتوكاڵدا (مواعد الزراعیە) لەپێش هەر پێكهێنەرێكی ترەوەیە، هەر بەروبومێك كە دەچێنرێ، هەر درەختێك كە بەردارە و هەر ڕووەكێكی تری كشتوكاڵی، بۆ هەر قۆناغێكی تەمەنی كاتێكی دیاریكراو هەیە و بەپێشكەوتن یان پاشكەوتنی ئەو وادەیە، مەترسی دروست دەبێت و ئەگەری وشكەساڵی و بێ بەرهەمی و بڵاوبوونەوەی نەخۆشی و ...هتد دروست دەبێ. هەر بۆیە ئەكرێ بارانی درەنگ وەخت زیانمەند بێت بۆ كشتوكاڵ.

ناوچەكانی وشكەساڵی
 ئەمساڵ، بەهۆی بێبارانییەوە وشكەساڵی لە هەركام لە ناوچەكانی (ئیدارەی گەرمیان و بەشێك لە چەمچەماڵ، باشوور و رۆژئاوای پارێزگای هەولێر، باشووری دهۆك) ڕاگەیەنراوە. بەرهەمی كشتوكاڵیی ئەم ناوچانە (جگە لە سەوزە) نزیكە لە سفر، نە ئاوی پێویست لە ئاسمانەوە داباریوە و نە ئاوی پێویستی سەرو ژێر زەوییش بەردەستە تا قەرەبووی بێ بارانییەكە بكاتەوە. هەربۆیە بە كورتی دەڵێین "بارانی ئەم دواییە سودێكی ئەوتۆی بۆ كشتوكاڵی ئەو ناوچانە نیە" بەڵام بۆ زیادكردنی رێژەی ئاوی ژێر زەوی لەو ناوچانە و سەرجەم ناوچەكانی تر و زیادبوونی رێژەی بەنداوەكان (كە دواتر باسی دەكەین) و شێداربوونی خاك، ئەوا بارانەكە سوودی بۆ زۆنەكانی وشكەساڵییش هەیە.

نەخۆشی
بەهۆی بێبارانییەوە، نەخۆشیی جۆراوجۆر لە بەروبومە جیاوازە كشتوكاڵییەكان دەدات، مێروو (Insects) ی جۆراوجۆر بڵاودەبنەوە و پەرەدەسەنن و (سن) و هاوشێوەكانی تەنگ بە كشتوكاڵ هەڵدەچنن، بەڵام بارانی ئەم دواییە، لانی كەم مەترسییەكانی مێرووە زیانبەخشەكان و نەخۆشییەكانی تری رووەكی بۆ ماوەیەك دواخست و دوورخستەوە.

گوڵی مێیە
 لەناوچەكانی دیكەی هەرێم (جگە لە زۆنەكانی وشكەساڵی) بارینی ئەم بارانە پێویست بوو، جۆرێك لە گرەنتیی (وشكەساڵ نەبوون)ی پێدان و، تەكانێك دووری خستنەوە لە ئەگەری شكست، ئەو نمە بارانە زۆر پێویست بوون بۆ تەڕبوونی گوڵی درەخت و بەروبومەكان بۆ ئەوەی كە گوڵە مێیەكان تەڕ بكەن و لە وشكبوونەوە بیانپارێزن هەتا بتوانن پرۆسەی پیتاندن (Pollination) ئەنجام بدەن لەگەڵ دەنكەهەڵاڵەی گوڵە نێرینەكان. بۆ ئەمەش درەختە ناوكدارەكانی  (سێو و بەهێ و هەرمێ) و ناوك بەردینییەكانی وەك (قۆخ و قەیسی و هەڵوژە و گێلاس) و تەنانەت (فستق و گوێز)یش سودی لێ دەبینن.

جوانكردنی سروشت
بەهۆی بارانەكەوە، سروشت بوژایەوە، گژو گیا و گوڵە بەهارییە رەنگاورەنگەكان دەركەوتن و بوونە هۆی ڕازاندنەوەی سروشت، خەڵكیش كە بەگشتی تینووی دیتنی ئەو جۆرە دیمەنانەن و ماوەیەكە لێیان بێبەشن، بەتاسەوە لێیان ڕووانی. كە ئەمەش بەشێكی گرنگی ژینگەییە. جگە لە جوانییەكانیان، هەبوونی ئەم گوڵ و ڕووەكانە و وەرینی تۆوەكانیان، گرەنتیی ئەوە دەدەن كە بۆ ساڵی داهاتوویش بڕوێنەوە. خۆ ئەگەر ئەمساڵ نەڕووانایە، ئەوا بۆ ساڵی داهاتووش تۆوێكی ئەوتۆی خۆڕسك لە نێو خاكدا بوونی نەدەبوو.

ئاژەڵان
ئاژەڵانی ماڵی و كێوی، بەشێكی گرنگی كشتوكاڵ پێكدەهێنن، لە بێنازترین زیندەوەرەكانیشن كە بەهۆی بێ بارانییەوە زیانمەند دەبن، لەوەڕیان كەم دەبێتەوە و بەو هۆیەوە كێشیان دادەبەزێ، شیرەمەنی و بەرهەمەكانی تریان كەم دەكات، نەخۆشیی لەنێویاندا ئاسانتر بڵاودەبێتەوە. ئەم بارانە رێژەی سەوزایی لە ناوچە شاخاویی و دەشتاییەكان زیاد كرد و كورد واتەنی "باران بەشی گژوگیا باری"، ئەمەش جەژنانەیەكی شیرین بوو بۆ ئاژەڵانی ماڵی و كێوی.

دانەوێڵە 
 لە ناوچەكانی كە هێشتا مەترسیی وشكەساڵییان لەسەر نیە لە رۆژهەڵات و باكوری پارێزگاكانی سلێمانی، هەولێر و دهۆك و پارێزگای هەڵەبجەش، بارانی ئەم دواییە سودی بۆ دانەوێڵە هەبوو، بەتایبەت ئەوانەی بەتەواوی گوڵیان نەكردووە. دانەوێڵە پێویستی بە ئاوی تەواوەتییە بۆ ئەوەی ئەو گوڵەی دروستی دەكات پڕبێت و بڕشتی بەرهەمەكەشی زیاتر بێت. هەڵبەت ئەو ناوچانەی گەرمترن و كاتێكی زیاتری ڕۆژ خۆریان بەر دەكەوێت، ئەوا ئەمانیش زیاتر لە ناوچەكانی وشكەساڵی دەچن و دانەوێڵەی ئەو ناوچانە سودمەند نابن لە بارانەكە.
پێش ئەم شەپۆلەی باران، هەندێك لە جوتیاران (كە هێشتا ئومێدیان بە دانەوێڵە داچێنراوەكەیان هەبوو) دەستیان بە ئاودان و ڕشاندنی گەنموجۆ و نۆكەكانیان كردبوو بەڵام ئەم بارانە ئاهێكی بە بەردا هێنانەوە.

دژە خۆڵبارین
وادەی دابارینی ئەم تاوەباران و بارانە پچڕپچڕە هاوكات بوو لەگەڵ شەپۆلێكی بێ پێشینە و چڕی خۆڵبارین كە ڕووی لەهەرێم كردووە و توانای وێرانكردنی كەرتی كشتوكاڵی هەیە. بەڵام تەڕیی ئەم بارانە هەندێك لە شوێنەوارەكانی ئەو تەپوتۆزەی خۆڵبارینەكەی شۆردەوە و زیانەكەی نەختێ لە كشتوكاڵ دوور خستەوە.

هەنگ
هەرچەندە بەهۆی بێبارانیی ئەمساڵەوە بارودۆخی ئەوانیش باش نییە، بەڵام بەهۆی ئەم بارانەوە بڕێكی باش لە گوڵە بەهارییەكان سەریان دەرهێنا و گوڵی درەختەكانیش تەڕبوون و لە وشكبوون پارێزران، ئەمەش دەرفەتێكی باشی بۆ (هەنگ) رەخساندووە كە قۆڵی لێ هەڵماڵن و دەست بدەنە كۆكردنەوەی ئەو شیلەیەی لەنێو گوڵاندا خۆی حەشارداوە.

سامانی ئاو
جگە لەوەی بارانبارین ڕێژەی ئاوی ژێرزەوی زیاد دەكات و بڕی ئاوی نێو بیرەكان سەر دەكەوێت، سوودی بۆ ئاوی كانیاو و چەم و ڕووبارو دواجاریش گۆم و حەفر و پۆند و بەنداوەكانی سەر زەوی هەیە.
لە كۆی دوو بەنداوی سەرەكیی هەرێم (دوكان و دەربەندیخان) ڕێژەی ئاوی بەنداوەكان بۆ خوار نیوە دابەزیوە، بە وتەی بەرپرسانی بەنداوی دوكان ئەمساڵ ڕێژەی ئاو لەبەنداوەكەدا لەسەدا 41 ی تێنەپەڕاندووە، لەكاتێكدا لەساڵی 2019 ڕێژەكە لەسەدا 100 ی تێپەڕاند و سەرڕێژی كرد. كەواتە هەر بڕە بارانێك یارمەتیدەر دەبێت بۆ ئەم دووبەنداوە و باقیی (بەنداو) و (پۆند)ە ئاوییە‌ مامناوەند و بچوكەكانی تریش، ئەمەش بێگومان لەئەنجامدا ئەو زەوییە كشتوكاڵییانەی (بەراو)ن لێی سودمەند دەبن، ئەگەرچی ڕێژەكەشیان كەم بێت.

پلەی گەرما
بەهۆی شەپۆلەی ئەمدواییەی بارانەوە، پلەی گەرما لە ناوچە جیاوازەكانی هەرێم دابەزیین، بێگومان پلەی گەرمادابەزینیش (لەم كاتی خۆڵبارینەدا) جگە لەوەی ئاهێك بە بەری جوتیاراندا دێنێت، لە ‌بەرژەوەندیی كشتوكاڵ و بەرهەمە كشتوكاڵییەكانیشی تەواو دەبێت.

ئەنجام
بە تێڕوانین لەم بوار و لایەنە جیاوازانەی كشتوكاڵی هەرێم، ئەگەر كەمێك زیانیشی هەبێت، ئەوا دەگەینە ئەو ئەنجامەی بارانی كۆتایی نیسان و سەرەتای ئەیلولی ئەمساڵ (2022) كۆڵێك سوود و قازانج و بەرژەوەندیی بە كەرتی كشتوكاڵ گەیاندووە و مژدەیەكی دڵخۆشكەری ئاسمان بوو بۆ كەمكردنەوەی زیانەكانی بێ بارانی و وشكەساڵی كە دووساڵە بەرۆكی نیشتمانەكەمانی گرتووە.