پاشاگەردانی لە حزبی سیاسیی
فوئاد سدیق
2021-12-02 574
حزبی سیاسی بەمانا
زانستییەكەی چەمكێكی نوێیەو بۆ یەكەمجار لە ئەمریكا بەهۆی سەركەوتنی كۆمارییەكان
بەسەر یەكبوونەكان – فیدڕالەكان(الاتحادیون) لە هەڵبژاردنی ساڵی 1800 كە تۆماس
جیڤرسۆن سەركەوتنی وەدەستهێنا.بوار بۆ ئەوە رەخسا كە حیزب دروستبكرێت و دواتریش(مادیسۆن) كە ئەویش هەر لە كۆمارییەكان
بوو، پشتگیری لە جیڤرسۆن كرد، لەكاتێكدا یەكبوونەكان(الاتحادیون) دژی دروستكردنی
حیزب بوون.بەڵام لەبەر ئەوەی لە
هەڵبژاردنەكاندا دۆڕاندبوویان كاریگەرییەكی
ئەوتۆیان بۆ نەمابۆوە.بۆیە ئەم هەڵبژاردنە پەرلەمانییەی ساڵی 1800 بە بەردی بناغەی
دامەزراندنی حیزبی سیاسی دادەنرێ، ئەگەرچی حیزب بە مانای وشەكە لەو ساڵەدا دروست
نەبوو. چونكە تا ساڵی 1850 لە هیچ وڵاتێكی ئەم جیهانە (جگە لە وڵاتە یەكگرتووەكانی
ئەمریكا) نەیاندەتوانی بەمانای وشە سەردەمییەكە بزانن حیزب چییە. بە گشتی بەشێكی
زۆری لێكۆڵەران لەسەر ئەو رایە یەكدەگرنەوە كە سەرەتای سەرهەڵدانی حیزبی سیاسی بۆ
یەكەمین جار بۆ وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ چاكسازی ساڵی (1828)
دەگەڕێتەوە، كاتێك (جاكسۆن) حەفتەم سەرۆكی ئەمریكا دەستیپێكرد. ئەم سیستەمە حیزبییە ئەمریكییە لە چەمكی نوێدا كۆنترین سیستەمی حیزبییە لە جیهاندا. ئەمەش
مێژوویەكی زۆر كۆن نییەو تازەیە.
مێژووی حیزبی
سیاسی لە عێراق و كوردستانیش ، تا رادەیەك
نوێیە، لە عێراق بۆ ساڵی (1908) دەگەڕێتەوە كاتێك ئیتیحادو تەرەقی لە بەغدا
دامەزرا.
لە كوردستانیش
یەكەمین كۆمەڵەو رێكخراوی سیاسی بەناوی
كۆمەڵەی كوردستان(جمعیة
كوردستان) بوو كە سالی 1922 لە سلێمانی بەسەرۆكایەتی مستەفا پاشای یاموڵكی بوو كە
دامەزرا. ئیتر لەوكاتەوە، دەیان رێكخراوو كۆمەڵەو حیزبی سیاسی هاتوون و چوون، دامەزراون
و هەڵوەشاونەتەوە، هەڵكشاون بەرەو سەرەوەو دوایی لەناكاو كەوتوونەتەوە لێژی و ،
هەڵوەشاونەتەوەو دروستبوونەتەوە ،بەڵام بەشێوازی دیكەی جۆراو جۆر. ئیتر حزبی سیاسی
لە كوردستاندا، بەشێوەیەكی گشتی بەردەوام
لەناو ئاڵۆزی و پاشاگەردانیدا نقوم بووە.
بەڵام حیزبی سیاسی لە هیچ كاتێكدا وەك ئەم سەردەمەی ئێستا ناشیرن و قێزەون نەبووە.
لەدوای راپەڕین حیزبی بچووك بچووك و
بەرژەوەندخواز دروسبوون، بەڵام لەبەر بچووكییەكەیان، خەڵك بە هەندی وەرنەدەگرتن،
حیزبەكانیش رووی ئەوەیان نەبوو بێنە مەیدانی هەڵبژاردن و بەشداری تێدا بكەن، ئیتر
ببوو بە كۆمپانیایەكی بچووك بۆخۆیان پێی دەژیان، هەندێكیان تا ئێستاش هەر
بەردەوامن!..
ئەوەی دۆخەكەی زۆر
ئاڵۆز كرد بزووتنەوەی گۆڕان بوو. خوێنەر بۆی هەیە بۆچی بە تەنیا گۆڕان دۆخەكەی زۆر
ئاڵۆز كردووە. ئێستا بە كورتی چەند سەرەقەڵەمێكی لێ باسدەكەم، ئەویدی بۆ خوێنەر
جێدەهێلم با خوێنەریش بكەوێتە نێو لێكدانەوەی سیاسی ، چونكە چارەنووسی ئێمە لەمڕۆدا بەدەست سیاسەتەوەیە . ئاخر ئێمە ئەمریكاو
چین و روسیا نین كۆمپانیای زەبەلاحمان هەبێت و كاریگەری ئابوورییان لە وڵاتدا
هەبێت. ئەوەی هەمانبێت و نەمانبێت سیاسەتە جڵەوی ئابووری بەدەستەوە گرتووە.
گۆڕان لەبەرچی
دۆخەكەی زۆر ئاڵۆز كرد؟! هەر حیزبێك كە دروستدەبێت كۆمەڵێك هێزو بنەمای هەیە خۆی لە گوتارە سیاسییەكانیدا دەبینێتەوە.
بزووتنەوەی گۆڕان بە بزووتنەوەیەكی رادیكاڵ هاتە پێشەوەو توانی (25)كورسی
پەرلەمانیش وەدەستبهێنێت. بەڵام ئەم بزووتنەوەیە نەیتوانی لەسەر هەمان ئەو رێبازو
میتۆدەی كە لەسەری دروستببوو، بەردەوام بێت(چونكە زیاتر خەڵكە توڕەكەی لەخۆ
گرتبوو، بۆیە نەفەس درێژی خەڵكی توڕە گرەوی لەسەر ناكرێ) ئیتر بەردەوام كەوتە
پاشەكشەو تەنانەت ئەو كادیرانەی بە میتۆدی رادیكاڵی پەروەردە كرابوون، گوێیان بە
خاوبوونەوەی بزووتنەوەكە نەدەداو لەسەر ریتمی رادیكاڵی توند بەردەوامبوون، ئەمە
ئاڵۆزی خستە نێو ماڵی بزووتنەوەكە. تا وای لێهات ئێستا ئەم بزووتنەوەیە خاوەنی یەك
كورسیش نییە. لە نیو ملیۆن دەنگدەرەوە ئێستا هەڵبژاردن بكرێت توانای وەدەستهێنانی
یەك قاچی كورسیشی نییە!! سەرەڕای ئەوەش لەمێژووی 100 ساڵەی هیچ حیزبێكی سیاسی كوردستانی نەبووە، سكرتێر یان سەرۆكەكەی دەست لەكار بكێشێتەوە، بەڵام هەر لەسەر كاری
شكستپێهێنانی خۆی بەردەوام بێت!!. نەبووە حیزبێك مەكتەبی سیاسییەكەی ماوەی زیاتر
لە (50) رۆژ بێت دەستیان لەكار كێشابێتەوەو ، كەس شوێنیانی نەگرتبێتەوە، ئەم بزووتنەوەیەش
تەقەی سەری بێت!.
ئێستا ئەو
بزووتنەوەیە بێ گوتاری سیاسی ، بێ سكرتێرو سەركردە، بێ ئایندە، بێ هەموو شتێكە،
ئەمەیان گەورەترین پاشاگەردانی و سەرلێشێوانە.
لەمێژووی سیاسیدا كەم نین ئەوانەی لە قۆناخێكدا
تێكۆشەرو شۆڕشگێڕ بوون، دوایی كۆڵیان داو، وەرگەڕان. كەمیش نین ئەوانەی سەرەتا لە
ریزی داگیركەرو دیكتاتۆرەكان بوون، بەڵام توانیان بچنەوە ریزی نیشتمانپەروەران و
بە نەمری سەربنێنەوە. نموونەكان كەم نین
بۆیە ناویان ناهێنم. بەڵام تاكە شتێك كە
لە ژیانی هەر مرۆڤێكدا زۆر گرنگ بێت ئەوەیە بە پێوە بمرێت. بە زیندوویی بمرێت. چ
كارەساتێكە مرۆڤ بە مردوویی بمرێت!