ئەو كاتەی  دەستم بە نووسینی بەرگی یەكەمی كتێبی قەیرانی ئەقڵ كرد، تا بەرگی چوارەمیشم چاپ و بڵاوكردەوە، وای بۆ دەچووم كۆمەڵگای كوردی  بیركردنەوەی باش نییە، تێكچوون(خەلەل)ێك لە ئەقڵیدا هەیە، جا ئەگەر جیناتیش نەبێت، ئەوا لە پەروەردەكەی  لە نەریتەكەی   لە  سیاسەتەكەی  لە پێوەندییەكەی  لە ئابوورییەكەی  لە رۆشنبیرییەكەی ...هتد گرفتێك هەیەو لەناو مێشكی ئەم كۆمەڵگایە كۆپیپێست بووەو ، پێویستە ئەو قەیران و تێكچوونە هزرییە  بخەینە بەر باس، بۆئەوەی وردە وردە كۆمەڵگا بە نوخبەكانی ناو كۆمەڵگاشەوە، جوانتر بیربكەنەوەو ئەقڵێكی نوێ بۆ ژیانێكی نوێ بهێنرێتە دی.

      دوای چاپكردنی بەرگی چوارەمی قەیرانی ئەقڵ، ئەو بۆچوونەم گۆڕانكاری بەسەردا هات، بەتایبەتی كاتێك رووداوە مەرگئامێزەكان قووڵتر بوونەوە، ئومێد بۆ ئاییندە لەبار بردراو،نیشتمان بوو بە كاڵایەك هەموومان چەپۆكی پڕ چڕنووكی خۆمان لێی گیر كردووەو وردە وردە پارچە پارچەی لێ دەفرۆشین.  دەستپاكی لە حەرامكراوەكانەو باسكردنی عەیبەیەكی گەورەیە، راستگۆیی بە دەگمەن دەیبیستی، دادپەروەری وشەیەكە باسكردنی مایەی گاڵتەجاڕییە، هەركەس بەپێی توانای خۆی مانای ئەوەیە تۆ زۆر بێ دەسەڵات و ناپووتی. ئیتر  وای بۆ چووم ئەگەر كۆمەڵگا قەیرانی ئەقڵی هەبێت، ناگاتە ئەو ئاستە مەرگئامێزەی ئێستای كە تەنیا خراپییەكان زاڵ ببن، بەڵام لە هەر كۆمەڵگایەكدا رووداوەكان ئاوەها بە توندی خۆیان بكوتنە ناو ژیانی رۆژانەی كۆمەڵگا بە تەواوی نوخبە جیاوازەكانیشەوە، كەواتە ئەو كۆمەڵگایە ئەقڵی پووكاوەتەوەو  جەستەیەكی زیندوو ئەقڵێكی مردوو هەڵیدەسووڕێنێت. میللەتێك ئەقڵی نەپووكابێتەوە، هەرگیز بەو دۆخەی ئەمڕۆی ناگات.

    كۆمەڵگایەك گەیشتبێتە ئەو شەوگارەی كە نەتوانێ خەونێكی جوانیش بۆ سبەینەیەكی باشتر ببینێت. هەموو رێگاكانی سبەینێی لێ تێكچوو بێت و سەر بەرەوخوار مل بكوتێ، بێگومان مێشكی پووكاوەتەوە.

    هەندێك میللەتی زیندوو زۆر زیندوو هەن، كە بە درێژایی مێژوو، توانیویانە خۆیان بسەلمێنن. بۆنموونە: گەلی ئەڵمان، رووس، فەرەنسی، تورك. لە نیوەی دووەمی سەدەی 19 ماركس لە بەریتانیاوە تیۆری دەنووسی و بە دەیان و سەدان هەزار كرێكار لە ئەڵمانیا مانیان دەگرت و رادەپەڕین. گەلی فەڕەنسا  ساڵی 1789 شۆڕشێكی مەزنی  داگیرساندو، ئەو شۆڕشە ماوەی (10) ساڵی خایاند تا كۆتاییهات. راستە لەناو ئەو شۆڕشە رۆپسپێرو  هەروەها  ناپلیۆنیش دروستبوون، بەڵام هەر تیۆرەكانی مۆنتیسكیۆو  ڤۆلتێرو  رۆسۆ   سەركەوتن. فەڕەنسا بوو بە دەوڵەتی پارێزەری  یاساو مافی مرۆڤ. گەلی رووسیا ساڵی 1905 گەورەترین مانگرتنی دژ بە قەیسەر   نیکۆلاسی دووەم بەرپا كرد، تەنها لە سانت پترسبۆرگ ٤٠٠,٠٠٠ کرێکار مانیان گرت. مانگرتنە گەورەکەی ئۆکتۆبەر (تشرینی یەکەمی ١٩٠٥) گەیشتە ئەو ئاستە بەرزەی تەنانەت سەماکارانی بالێ لە سانت پترسبۆرگ مانیان گرت، ئیتر  تەواوی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا ئیفلیج بوو. ئەمە رێگای بۆ شۆڕشی ئۆكتۆبەری ساڵی 1917 خۆشكرد.

    عوسمانییەكان خۆ خەڵكی توركیا نەبوون، چیرۆکی ئەوان لە دوورەوەیە، لە لەوەڕگا پان و بەرینەکانی ئاسیای ناوەڕاستەوە دەستپێدەکات. لە بنەڕەتدا نیشتمانی ڕەسەنی ئەوان لە ناوچەی تورکمانستان، کازاخستان و ئۆزبەکستانی ئێستادا بوو. ئەوان شوانکارەی کۆچەریی بوون و بە ئەسپسواری و لێهاتوویی جەنگاوەری ناسرابوون.

     قوستەنتینییە، بیزەنتیۆم ی كۆن و ئیستانبول ی ئێستا، ماوەی زیاتر لە 1000 ساڵ بەدەست یۆنانی و رۆماو مەسیحییەتەوە بوو . بەردەوام لەلایەن فارسەکان، سپارتاکان و ئەسیناییەکانەوە شەڕی لەسەر دەکرا. بەڵام تورك خاوەنی سەركردەیەكی وەك سوڵتان محەمەدی دووەم (محەمەدی فاتیح) بوو، كە توانی ئەو پایتەختەی ناوی شاری شاران بوو، داگیری بكات. سوڵتان محەمەدی دووەم بە ئەسپ سوارییەوە چووە ناو شار و بەرەو ئایا سۆفیا چوو، گەورەترین کڵێسای جیهانی مەسیحییەتی کرد بە مزگەوت.

      ئەم چوار نەتەوەیەی باسمكردن، نەتەوەی زیندوون،(بێگومان نەتەوەی زیندووی دیكەیش هەن، وەك ئینگلیز، چینی، ژاپۆنی...هتد، بەڵام ئەو چوار نەتەوەیە تایبەتمەندی خۆیان هەیە)  دەتوانن قەیرانەكان تێپەڕێنن و دەرگایەك لە ژوورە تاریكەكانیان بكەنەوە، وەك ئێمە نین، ژوورە رووناكەكانمان تاریك بكەین و دەرگا ئاسنینەكان لەسەر خۆمان قفڵ بدەین و كلیلی قفڵەكانیشمان لێ ون ببێت.  سەیركە، ئێستا دەرگای هەموو ژوورەكانمان بەسەر خۆمان داخستووەو،ناشزانین  كلیلی دەرگاكان چییان بەسەر هاتووە. نوخبەش كەوتۆتە خەوێكی قووڵەوەو لە (أصحاب الكهف) ی خراپتر لێ هاتووە.