بە هەڵدێرتان نەبەن، کەسانی بەرژەوەندی خواز بەناوی دیمووکراسی و بەزمی هەڵبژاردن، یاری بەچارەنووستان دەکەن، وریابن!!
بەبێ دەستوورێکی مەدەنی و سەروەری یاسا هەڵبژاردن تەنیا گاڵتەجاڕی و بازرگانیەکی ناشەرعیە بەناوی سیاسەتکردن، کە هیچ پەیوەندیەکی بەدیموکراسی و ژیانێکی باشتر بۆ هاوڵاتیان نییە!
لە ئەوروپا دوای جەنگی جیهانی دووەم هەڵبژاردن وەکو ماف هەم وەکو گۆڕانکاری و جموجۆڵی سیاسی، ئابووری، یاسایی و کلتووری نێو کۆمەڵگە دادەنرێ بەردەوامیش بەڕێگای یاساو دامەزراوەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و پەروەردەی کاری جدی لەسەر دەکرێ..
وڵاتێکی وەکو ئیتاڵیا ساڵی ١٩٤٨ پاش کەوتنی فاشیزم یەکەم هەڵبژاردن بە بەشداری ژنان و پیاوان بەشێوەیەکی دیمووکراسی ئەنجامدرا.
ئەم وڵاتە پێشتر لە مانگی مارسی ١٩٤٦ دانی نا بە بەشداری ژنان لەبواری سیاسی و هەڵبژادن!
هەڵبژاردنی گشتی دیموکراسانە لە ئیتاڵیا پاش هەڵبژاردنی دەستووری نوێ و ریفراندۆمی سیاسی لەنێوان بژاردەی کۆماری و پاشایەتی بوو دیارە لە١٩٤٦ زۆرینەی خەڵک کۆماریان هەڵبژارد و پاشایەتیان ڕەتکردەوە.
پێشتر فرە حزبی و ئازادی سیاسی بەهیچ جۆرێک نەبوو پاشان لەمادەی ٤٩ دەستووری ١٩٤٧ی وڵاتدا چەسپێنرا کە هاوڵاتی مافی بەشداری سیاسی و هەڵبژاردنی دیموکراسیانەی هەیە.
بەڵام پێشتر سندوق پڕکردنەوە، تەزویر و ترساندن و بێبەشکردنی ژنان و جیاکردنەوەی خەڵکی حزبی لە هاوڵاتی ئاسایی هەموو ئەمانە وایکردبوو پرۆسەی سیاسی لە سەردەمی مۆسولینی بە سەردەمی فاشی و نادیموکراتی دابنرێت.
ڕاستە گۆڕانکاری زۆر ڕووداوە بەڵام هێشتا پێویستی بەزیاتر هەیە، دیارە گۆڕانکاری پرۆسەی سیاسی گرێدراوە بەگۆڕانکاری کۆمەڵایەتی و کەلتووری کارێکی ئاسان نیەو پێویستی به کات و گۆڕانکاری جدی هەیە، دەبێ کۆمەڵگەی بۆ ئامادە بکرێ دەنا ئەو هەڵبژاردنە دەبێتە سیناریۆ هەخەڵەتاندنی کۆمەڵگە لەلایەن گروپێکی بازرگانی سیاسی.
یاسای ئەلبێرتینۆ کە بە یەکەم دەستووری دەوڵەتی ئیتاڵیا دادەنرێ، مێژوویەکەی بۆ ساڵی ١٨٤٨ شانشینی ئەوکاتی ساردینیا/پیدمۆنتێ دەگەڕێتەوە، پاشان لە ساڵی ١٨٦١ لەگەڵ ڕاگەیاندنی شانشینی ئیتاڵیای یەکگرتوو ئەم دەستوورە درێژکرایەوە بۆ هەموو وڵات کە نوێنەرایەتی چاکسازی پاشایەتی ڕەهای دەکرد بە واتایەکی لیبڕاڵ تەنانەت هاتووە دەستووری مەدەنی لەگەڵ بنەماڵەو خێڵەکان یەک ناگرێتەوە..
لەسەر ئاستی یەکێتی ئەوروپا ساڵی ١٩٧٩ پەرلەمانی ئەوروپا بەشداری هاوڵاتیان هەردوو ڕەگەزی بەمافێکی سەرەکی ناوزەندکرد کەدەتوانن بەشداری پڕۆسەی هەڵبژاردن لەسەر ئاستی یەکێتیەکە بکەن!
سیستەمی هەڵبژاردن چەند جۆرێکی هەیە میکانیزمەکانیشی لەوڵاتێک بۆ وڵاتێکی دیکە دەگۆڕێت، سیستەمی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی و پاشایەتی دەستووری جیاوازن، بەڵام ئەوەی گرنگە چۆنێتی ئەنجامدانی پرۆسەکەو گۆڕانکاریەکانە لەسەر ئاستی سیاسی و کۆمەڵایەتی.
بێگومان گۆڕانکاری پرۆسەیەک نیە لە ئاستی سەرەوە، پێنج ساڵ یان چوار ساڵێک جارێک لەماوەی چەند کاتژمێرێک ڕووبداو چەند کەسێک لەسەر کورسیەکانیان لابچن و کەسانی دیکە شوێنیان بگرنەوە..
ئەمە پرۆسەیەکی درێژخایەنە ڕێوشوێنی پێویستی گەرەکە لە هەرێمی کوردستان دەستوورێکی مەدەنی بوونی نییە، سامانی گشتی لەلایەن حزبەوە قۆرغکراوە، هیچ دامەزراوەیەکی نیشتیمانی و مەدەنی بوونی نییە بەدووربێ لە ئەجێندای حزبی کەواتە هەر هەڵبژاردنێک بکرێ ئەنجامێکی ئەرێنی باشی نابێ
ئەگەر کۆمەڵگەیەک هیچ مانۆڕێکی ڕۆشنبیری تیا نەگوزەرێ، جوڵانەوەی مەدەنی و سەندیکای تیا بەقوەت نەبێت، بزاوتی ئابووری تێدا گەشە نەکات، ئەگەر کایەکانی تری کۆمەڵگە لەسەر ئاگرێکی کز نەکوڵێت، بەهەڵبژاردنێکی میکانیکی هیچ ناگۆڕێ، هەڵبژاردن چنینەوەی بەروبوومە، ئەبێت بەدوای پرۆسەیەکی فراوان و درێژی خایەن بێت.
لەکوردستان، حیزبەکان تا ئێستا ئەتوانن قەناعەت بەبەشێکی خەڵک بکەن کەهەڵبژاردن خۆی لەخۆیدا ڕووداوێکی گرنگەو ئەتوانێ دونیای ئەوان بگۆڕێت، بەڵام لەڕاستیدا ڕەنگە "هەڵنەبژاردن" یان نەکردنی هەڵبژاردن، وەک دۆخی نەکردەیی، زیاتر ئاسۆی گۆڕانکاری بهێنێتە پێشەوە وەک لەهەڵبژاردنێک کەوەهمی ئەوەمان لادوست بکات کەشتێکی گرنگیان کردوە.
هەڵبژاردنی پەرلەمانیی ڕوتوقوت بێ هیچ بزاوتێکی هاوتای تر "وەک دۆخی ئێستای کۆمەڵگەی کوردی" ڕووداوێکی فەیکە کە ئەگەری ڕووداوی ڕاستەقینەتر پەکئەخات، زیانی بۆ پێشکەوتنی کۆمەڵگەدەبێ، کۆمەڵگەیەک ئەمڕۆ لەسایەی حزبی دەسەڵاتدار پەک خراوە، لەدەست بێدادی و قەیرانی سیاسی و ئابوری و پەروەردەیی و هتد گیرۆدەیە!
ئەوانەی بانگەشەی هەڵبژاردن دەکەن زیاتر لە ڕوانگەیەکی ئابووریانەوە سەیری پرۆسەکە دەکەن بۆ دەستکەوتێکی زیاتر.
ئیسلامیەکان، وەکو هێزگەلێکی سیاسی مەترسیدار پاشەکشەیان کردوە، ئەوان تێگەیشتوونە دەستڵاتیان بۆناگۆڕێ و خەریکی کاری بازرگانین، ڕاستەوخۆش پێچاویانەتە کۆمەڵگەو کار لەسەر شوناسی کۆمەڵگەو چاندنی بیروباوەڕی خۆیان دەکەن، تاڕادەیەکی زۆریش کاریگەریان خستۆتە سەر کۆمەڵگەو ئەمڕۆ وەکو هێزێکی تەوقیتکراوی مەرسیدار ئامادەییان هەیەو گەشە دەکەن!
ڕەوتێکی دروستکراوی وەکو حزبی (نەوەی نوێ)ش، بەڕێگەی ئیزاعەکەی بانگەشەی هەڵبژاردن وهاندانی خەڵکی دەکات، پێیانوایە ئەوانەی بایکۆتی ئەم جۆرە هەڵبژاردنانە دەکەن سەر بەدەسەڵاتن، بەڵام لەنێو خوودی حزبەکە سەرۆکیان باوەڕی بەهەڵبژاردن و دەستاودەستی دەستەڵات نییە هەر ئەندامێکیشیان باسی ئەم بابەتە بکات دەردەکرێت!!
سەرۆک ئەوان، وەکو فیگەرێکی پۆپۆلیستی لۆکاڵی خەریکی تەخووینکردنی هەموو کەسێکە ئەو کە هیچ ڕوانگەیەکی سیاسی و ئیداری بۆ باشترکردنی ژیانی لەبەرنامەدا پێ نییە، خاڵیە لە سیاسەت و بەرپرسیارێتی.
خۆی لە هەناوی دەسەڵات هاتۆتە دەرەوە، دەسەڵاتێک هەموو ئیمکانێکی مادی و موڵکی گشتی خستۆتە بەردەمی خۆی زۆر بێمنەتانە بەرامبەر هاوبەشەکانی لە پارکی چاڤیلاندی سلێمانی پیشان دەداو بانگشەی نەدانی باج و پارەی ئاو کارەبا دەکات، ئەو ئەگەر دەسەڵاتی لەپشت نەبێ ناتوانێ هەنگاوی لەم شێوەیە بنێ!
پدک و یەنک خۆیان وەکو دوو هێزی میلیشیاو ئابووری گەورە نەباوەڕیان بە دەستاودەستی دەسەڵاتە نە دیمووکراسی و مافی مرۆڤ ئەوەی دەکرێ بەناوی هەڵبژاردنیش تەنیا یاریەکی سیاسیە خۆشیان دەزانن دەسەڵاتەکەیان بەهەڵبژاردن ناگۆڕێت، ئەگەر بگۆڕێ هەڵبژاردن ناکەن!!