(١)

ڕۆژی ٢ی ئایاری ئەمساڵ، زانکۆکانی (سەڵاحەددین، دهۆک و سۆران) بە هاوبەشی، کۆنفرانسی (جینۆسایدی کوردی فەیلی)یان بە دەستپێشخەری و لە ژێر سەرپەرشتی مەسعود بارزانی، سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان، ئەنجامدا.

مەبەستی ئەم چەند دێر نوسینە، نە قسەکردنە لەبارەی بەشداربوانی کۆنفرانسەکە، نە ئەو بابەتانەی پێشکەشکراون، چونکە نە بابەتەکان بڵاوکراونەتەوە، نە تەواوی بەشداربوەکانیش لە نزیکەوە دەناسین. قسەی ئێمە لەبارەی دو خاڵی گرنگ دەبێت، یەکیان، کە بە بڕوای ئێمە دەبێت بەر لە هەر کەسێک و لە هەر توێژێکی کۆمەڵایەتی دیکە، توێژەران و ئەکادیمیستان نەک قسەی لەبارەوە بکەن، بەڵکو خاوەنی بن، ئەویش جورئەتی گوتنی ڕاستی و ڕێگەنەدانە بە چەواشەکردنی ڕوداوەکانی مێژو، تایبەت ئەو کەسانەی پسپۆڕی بوارەکەن. دوەمیشیان، دابەشکردنی پرسی جینۆسایدە لە ڕێگەی سەنتەر و ناوەندی بچوک و لۆکاڵییەوە.

سەبارەت بە خاڵی یەکەم، ئێمە دەزانین، ڕابردو پانتایی و زەمەنێکی گرنگە بۆ وەرگرتنی زانیاری، گەنجینەیەکە بڕێکی زۆر لە سامانی مەعریفی و کولتوری گەلانی دونیای تێدا پارێزراوە، ڕوبەرێکی گرنگە، نە تەنیا  بۆ دەوڵەمەندکردن، بەڵکو بۆ سود وەرگرتن و تێگەیشتن لە ئێستا، بەڵام نابێت لەپێناو خزمەت بە بنەماڵە و گروپێکی سیاسی دیاریکراو، جا هەر بنەماڵە و گروپێک بێت، لە ئاست هەڵە و کەموکورتییەکانی ئەو ڕابردوە مێژوییەدا چاو بنوقێنین، بە ئارەزوی دڵی خۆمان، یان جۆری بیرکردنەوە و دونیابینی سیاسیمان، مامەڵە لەگەڵ ڕوداوەکانیدا بکەین.

لەو کۆنفرانسە چەند ڕۆژییەی هەولێردا، چەندین وتار، (توێژینەوە)، (گێڕانەوە و چیرۆک)، لەلایەن سیاسی و مامۆستایانی زانکۆ پێشکەشکراون، دواتریش مەسرور بارزانی سوپاسی کردون. تاکە شتێکیش دوای تەواوبونی کۆنفرانسەکە، مەسرور بارزانی بڕیاری جێبەجێکردنیدا، ئەنجام و ڕاسپاردەی کۆنفرانسەکە نەبو، بەڵکو پێشنیارەکەی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان، واتە باوکی بو، پێشنیاری دامەزراندنی سەنتەرێک بۆ کاروباری کوردانی فەیلی. لە کاتێکدا لەوە گرنگتر دەبوایە سەنتەرێکی زانستی لە کەسانی پسپۆڕ بۆ پرسی جینۆسایدی کورد بەگشتی پێشنیار بکرایە و کوردانی فەیلیش دەبونە بەشێک لەو سەنتەرە.

خاڵی دوەم، پەیوەندی بە بڕیاری دامەزراندنی سەنتەرەکەوە هەیە. دامەزراندنی سەنتەر گرنگە، بەڵام گرنگتر لەوە کارکردنە بۆ خودی پرسەکە و بە جیهانیکردنی. ئەگەر پرسەکە لە بابەتێکی نیشتمانی و گشتییەوە بچوک بکەینەوە بۆ پێکهاتەی نەتەوەیی و ئایینی و مەزهەبی جیاواز، ئەوکات دەبێ بۆ هەر یەکێک لە پێکهاتە نەتەوەیی و ئاینییەکان سەنتەرێکی تایبەت دابمەزرێنین. وەک سەنتەری جینۆسایدی بارزانییەکان، سەنتەری جینۆسایدی گەرمیانییەکان، سەنتەری جینۆسایدی تورکمان و ئێزیدی و تا دوایی. بە بڕوای من بەم هەنگاوە خزمەتێکی گرنگ بە پرسی جینۆسایدی گەلی کورد ناکەین، بەڵکو لەبری کۆکردنەوەی پرسەکە لە بازنەی خەمێکی نیشتمانی و گشتیدا، دابەشی سەر خانە و پێکهاتەی بچوک، ناوچەیی و لۆکاڵی دەکەین، واتە دەشێت سەنتەرێک دابمەزرێت، لە چوارچێوەی ئەو سەنتەرەدا پرسی پێکهاتە نەتەوەیی و ئاینییەکان بەشی دیراسات و بەدواداچونی تایبەت بە خۆیان هەبێت، ئەگەرنا لە دابەشکردن و بچوککردنەوەیدا، وەک چۆن زۆنی سیاسی، ئیداری، سوپایی، ئەمنی، قەزایی و دارایی دابەشکراوە، پرسی خوێن و قوربانی، جینۆسایدی هاونیشتمانیانی ئەم نیشتمانەش لە ڕێی سەنتەری بچوک و جیاوازەوە دابەش دەکەین، لەمەشدا پرسە گەورەکە، کە پرسی نیشتمانییە، زەرەرمەندی یەکەم دەبێت.     

گومان لەوەدا نییە، لە جوگرافیایەکی فرەڕەنگی نەتەوەیی و ئاینی و مەزهەبیدا، بایەخدان و بەدواداچون بۆ کاروباری کەمینە و گروپە جیاوازەکان، ڕێگەخۆشکەر دەبێت بۆ بەرینکردنەوەی پێکەوەژیان و چەسپاندنی هەرچی زیادتری ئاشتی کۆمەڵایەتی، بەڵام هاوشانی ئەوە دەبێت چیرۆکەکانی ڕابردو لەپێناو خزمەت بە فیگەر و بنەماڵە و حیزبێکی سیاسیدا، هەڵنەگێڕینەوە و حیکایەتەکانی ژێرەوژور نەکەین.

مێژو تەنیا بریتی نییە لە دیوە ئەرێنی و جوانەکانی، بەڵکو دیوی نەرێنی و ڕوداوی ناشیرینیشی تێدایە، ئەم دو دیوە پێچەوانەیە هەردوکیان مێژون، بەشێکن لە ڕابردو، قسەکردن لە هەر یەکێکیان بەبێ بینینی دیوی دوەم، یان بە مەبەست فەرامۆشکردنی دیوەکەی دی، لە ڕوی زانستی و بابەتییەوە، پڕ کەموکورتی دەبێت. بە قسەکردن، گفتوگۆ، نوسینەوە و خوێندنەوەی ڕەخنەییانەی هەردو دیوەکە دەتوانین بڵێین قسەمان لە مێژو کردوە. دەبێ بزانین، لەو شوێنەی ڕوداو دەکەین بە بەرگێکی ئاڵتونی و دەیکەینەبەر سیاسییەک، بنەماڵە و حیزبێک، لەوێدا ئێمە نەک مێژو نانوسینەوە، بەڵکو دەبین بە شایەرێک و لەبری پیاهەڵدان و ستایشکردنی ناوێک، بنەماڵەیەک و گەرمکردنی دیوەخانی سیاسی، لەسەر شانۆی هۆڵە مۆدێرنەکان و نێو لاپەڕەکانی مێژودا ئەم کارەیان بۆ دەکەین.

(٢)

بە پێویستی دەزانم، ئاماژەیەکی کورت بەو ستەم و بێدادییە بکەم، کە حیزبی بەعس لە گەرمەی گفتوگۆ لەگەڵ مەلا مستەفا بارزانیدا دەرهەق بە کوردانی فەیلی ئەنجامیدا و پارتیش، کە ئەوکات لەوپەڕی هێزی خۆیدابو هەڵوێستێکی گرنگی پێشاننەدا.

دوای کەمتر لە دو ساڵ لە ڕاگەیاندنی بەیاننامەی ئاداری ١٩٧٠، نزیکەی (٨٠٠٠٠) هەشتا هەزار کوردی فەیلی عیراقی بە بەرچاوی پارتییەوە لە وڵات دەرکران و سەروەت و سامانیشیان دەستی بەسەرداگیرا، کە بە زیادتر لە (٤٠٠٠٠٠٠٠) چل ملیۆن دینار مەزەندە دەکرا. ئەم ستەمەی دەوڵەتی عیراق لە گەرمەی گفتوگۆی نێوان بەغدا و شۆڕشی ئەیلولدا، تەنیا پەڵەیەکی شەرمەزاری نەبو بە نێوچاوانی بەعسەوە، بەڵکو بو بە پەڵەیەکی شەرمەزاری بە نێوچاوانی پارتی دیموکراتی کوردستانیشەوە، چونکە ئەوەی ئەوکات خاوەندارێتی لە کێشەی کوردانی فەیلی گرتبوە ئەستۆی خۆی، بەڵێنی هاوکاری برایانەی پێدابون، پارتی دیموکراتی کوردستان بو، کە ئەوکات هێزێکی گەورە بو.

کاتێک کاروانی ئۆتۆمبێلە بارهەڵگرەکان، کە کوردە فەیلییە دەرکراوەکانیان هەڵگرتبو، بەرەو ئێران سنوریان دەبڕی، سەرکردایەتی پارتی ناڕەزایەتینامەیەکی پراکتیکی پێشکەش نەکرد، تەنانەت خۆپێشاندانێکی ڕێکنەخست و هەڕەشەیەکیشی نەکرد. هەمو ئەوەی کردی، بریتیبو لە بڵاوکردنەوەی وتارێک بە زمانێکی توند لە ڕۆژنامەکەیدا و تێیدا سەرکۆنەی ئەم ستەمەی بەعسی کردبو، ئەمەش کەی، دوای ئەوەی دوا کوردی فەیلی لە سنوری عیراقەوە ئاودیوی ئێران کرابو. ئەیوب بارزانی جوانی گوتوە، کاتێک دەڵێت: وتارەکەی پارتی وەک "لاواندنەوەی سەرگۆڕی مردو" وابو.

کەچی ئێستا لە ژێر سەرپەرشتی سەرۆکی پارتی، کۆنفرانس بۆ جینۆسایدی کوردانی فەیلی ڕێکدەخرێت، پێشنیاری دامەزراندنی سەنتەرێک بۆ کاروباری کوردانی فەیلی لە هەولێر دەکرێت. مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتیش، کە هاوکات جێگری سەرۆکی پارتیشە، سوپاسی بەشداربوان دەکات بۆ (توێژینەوە بە نرخەکانیان)!

ئەگەر یەک کەس لەو بەشداربوانە، ئەم زانیارییانەی ئەیوب بارزانی خستبایەڕو، ئێستا نە پێشنیاری دامەزراندنی سەنتەر لەلایەن سەرۆکی پارتییەوە باسێکی دەبو، نە سوپاسی جێگرەکەی بۆ بەشداربوان و خاوەن (توێژینەوە بە نرخەکان) بونی دەبو.

ئیدی ئەوەیە گرفتی ئێمە لەگەڵ قسەکردن لە ڕوداو و نوسینەوەی مێژو، هەوڵدەدەین لە دیوەخانی زەرد، کەم یان زۆر ڕوادوەکان بە ڕەنگی زەرد و، لە دیوەخانی سەوزیش بە ڕەنگی سەوز، ڕەنگیان بکەین. ئەگەر ئەمەش نەکەین، لە باشترین حاڵەتدا، لە نزیکی هیچ دیوەخانێکیاندا ئەو وشە و ڕستانە ناڵێین، کە خاوەنانی دیوەخانە مۆدێرنەکان دڵیان گەرد بگرێت. بە دڵنیاییەوە دیوەخانی سیاسی و بنەماڵە و حیزبەکانی دیکەیش هەڵگری هەمان ڤایرۆسن.

تێبینی: دەتوانن بۆ زانیاری زیادتر لەمبارەیەوە، سەیری (أيوب بارزاني، الحركة التحررية الكوردية ١٩٥٨-١٩٧٥) بکەن.