هەڵبژاردنەکانی ئەمریکاو پەیوەندی بەکوردەوە
جه‌عفه‌ر عه‌لی
2020-11-06 809
هەڵبژاردنی سەرۆک لە ئەمریکا، لەم رووداوانەیە، کە دەتوانێ هەموو دونیا، کۆی ناوەندەکانی توێژینەوە، کۆی حیزب و هێزە سیاسییەکان بە سیکیولار و ئاینییەوە، بە خۆیەوە سەرقاڵ بکات. کوردیش بەشێکە لە ناو ئەم دونیایە، بەڵام جیاوازییەکە بۆ ئێمە ئەوەیە، ئێمە سەر بەو بەشەی دونیاین، کە نەک دەستمان لە دروستکردنی رووداودا نییە، بەڵکو هەمیشە رووداوەکان لە ناو خۆیاندا لولمان دەکەن و سەرەنجام دابەشی نێو پانتایی ململانێکانمان دەکەن.
چەند شەو بەر لە ئێستا، یەکێک لە کەناڵە ئاسمانییەکانی کوردستان، دوو کوردی دانیشتووی واشنتۆنی بۆ قسە و شیکردنەوە سەبارەت بە پرسی ململانێی هەڵبژاردنی سەرۆک لە ئەمریکا بانگ کردبوو. ئەم دوو برادەرە، یەکیان وەک ئەندامی دیموکراتەکان و ئەویدیکەش وەک ئەندامی کۆمارییەکان خۆی ناساندبوو. زێدەگۆیی نییە ئەگەر بڵێم، رووبەڕوو لە ناو ستۆدیۆ بان، دوور نییە دەستیان خستبایە بینی یەکدی. یەکیان ترەمپ، ئەویدیکەیشیان بایدنی وەک فریشتە و بەخششی خودایی بۆ ئەمریکا و دونیا دەبینی.
ئەم دۆخی هەڵچوون و خۆگیڤکردنەوەی کورد و هێزە سیاسییەکانی، ئەم حاڵەتی بە نەفرەتکردنەی ئەویدی، هاوشانی هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا، لە رووداوی قسەکانی ماکرۆن و کاریکاتێرەکەی شارلی ئیبیدۆش هەمانشت بوو.
ئێمە ئەو میللەتەین، کە ئاقڵمەندەکانی باش دەزانن، (هەڵوێست و ئامۆژگارییەکانمان)، نەک لە ئاستی ناوەندە بڕیار بە دەستەکانی دونیادا بەهایەکی سیاسی نییە، بەڵکو زۆربەی کات گوێ لێگیراویش نییە، بەڵام گرفتەکە ئەوەیە، ئێمە ناتوانین خۆمان وەکچۆن هەین، ببینین.
ئەو کاتەی لە گۆشەیەکی ژوورەکەماندا و لە رێی مۆبایلێکەوە، (هەڵوێست) بەرامبەر کۆشکی سپی و کۆشکی ئەلیزێ نمایش دەکەین، ئەو کاتەی بانگی گۆڕینی دونیا دەدەین و بەڵام دەبینین دونیا هەر لە شوێنی خۆیەتی و گوێبیستی ئێمە نییە، دێین گلەیی لە دونیا و دار و بەرد دەکەین، نەک لە کێشە گەورەکانی ناو ئەقڵ و بیرکردنەوە و روانینی خۆمان. کاتێکیش لە پشتی ژمارەیەک مایکی رەنگاوڕەنگەوە، دەماری ملمان رەپ دەبێت و لە ترەمپەوە تا ماکرۆن دادگایی دەکەین، ئەوە رێک ئەو کاتەیە، کە ئێمە نە بە ئەقڵ و نە بە جەستەش لێرە، لە کوردستان نین، ئەوە رێک ئەو کاتەیە، کە خۆمان لەسەر کورسییەکەی کۆشکی سپی، یان کرملین و پایتەختە گرنگەکانی دونیا دەبینین. ئەو چرکەساتەی کە توڕە دەبین و لە دەرەوەی هۆشیاری و بەشێوەیەکی ناعەقڵانی لەبری قسەکردن، هاوار دەکەین، باوەڕمان وایە، هەمان چرکەسات دەسەڵاتی سیکیولارمان لە ئەمریکا و فرەنسا هێناوەتە لەرزین.
قسە لە هەڵبژاردنە. بە بڕوای من، ترەمپ براوەی هەڵبژاردن بێت، یان بایدن، لە دوورمەودادا، گۆڕانی گەورە بە قازانجی کورد لە سیاسەتی کۆشکی سپیدا روونادات، تەنها ئەو کاتە نەبێ، کە بەر لە هەر شتێکی دی، ئەم قازانجە کوردییە هاوشانی بەرژەوەندییە سیاسی و ئەمنی و ستراتیژییەکانی ئەمریکا رێبکات. ئێستا کاتی ململانێی هەڵبژاردنە، لە دۆخی هەڵمەتی هەڵبژاردن و ململانێشدا، هەمیشە بەڵێنەکان گەورەتر و رەنگاوڕەنگترن. ئەوەی ئێستا دەگوترێ، دەشێ سبەی پێچەوانەکەی ببینین.
عەقڵی سیاسی و ستراتیژی ئەمریکی، ناوەندەکانی بیرکردنەوە لە ئەمریکا و سەنتەرەکانی توێژینەوە، بەپێی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا جوڵە دەکەن، نەک بەرژەوەندی ئەویدی. ئەوەی لە سەرووی هەموو شتێکەوەیە، بەرژەوەندییەکانی ئەمریکایە، نەک بەرژەوەندی ئەوانیدی. من لەوە تێدەگەم، کە ترەمپ سیاسییەکی پۆپۆلیست و راڕایە، بەلایەوە ئاساییە، بەیانی لە تویتێکدا پشتیوانت بێ و ئێواران دژ، لەوەش تێدەگەم کە بنەمای سەرەکی سیاسەت لای ئەو، ئابووری و پارەیە، بەڵام مانای ئەوە نییە، کە ئەم بنەمایانە بۆ بایدن گرنگ نەبن. ئەگەر هەندێ وردەکاری مەسەلەی رێژەی باج و کەم و زیادکردنی لەسەر کۆمپانیا و بیزنسمانە پارەدارەکانی لێدەربکەیت، لەوانەیە هەردووکیان وەکیەک سەیری گرنگی ئابووری و پارە بۆ ئەمریکا بکەن.
سەبارەت بە مەسەلەی کوردیش، هەڵوێستی بایدن روونتر و جێگیرتر دەردەکەوێ. ئەم هەڵوێستەی بایدن، پێشتر و بەر لەوەی وەک کاندیدی سەرۆکایەتی ئەمریکا دەرکەوێ، لە پرۆژەی دابەشکردنی عیراق بۆ سێ هەرێم خراوەتەڕوو، بەڵام ئەم پرۆژە و هەڵوێستە لە کاتی گەیشتنی بە کۆشکی سپی، وەک دەسەڵاتی یەکەمی ئەمریکا و جیهان، دەگۆڕێ بۆ هەڵوێستێکی پراکتیکی و لەسەر ئەرزی واقیع هەنگاو بۆ جێبەجێکردنی دەنێت؟ بە بڕوای من بە عەمەلی هەنگاونان بۆ زیندووکردنەوەی ئەم پرۆژەیە، ئەگەرێکی دوورە.
دیارە هیچ راپرسییەکی فەرمی نەکراوە، بەڵام وەک لە رێی میدیاو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە دەردەکەوێ، کورد بەگشتی، جگە لە کوردانی رۆژهەڵات، زیاتر بە سەرکەوتنی بایدن خۆشحاڵن، نەک ترەمپ. بەشێکی هۆکاری ئەم دڵخۆشبوونەش بە بایدن بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، کە هەڵوێستی بەرامبەر ئەردۆگان توندترە بەراورد بە ترەمپ.
بایدن لە چەندین بۆنەی جیاوازدا، هەڵوێستی خۆی بەرامبەر ئەردۆگان بەیان کردووە و بە پیاوێکی مەترسیداری تورکیا و ناوچەکەی دەزانێت. بەڵام پرسیار ئەوەیە، ئایا وەستانەوە بەرامبەر ئەردۆگان درێژەی دەبێت، ئەم وەستانەوەیە یەکسانە بە پشتیوانی کورد لە باکور و رۆژئاوای کوردستان، کارکردن و هاوکاری لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ناو تورکیا، تا چەند کورد بەرەو دۆخێکی ئارامتر دەگوازێتەوە؟ لە کاتێکدا هەڵوێست و روانینی هیچ ئۆپۆزیسیۆنێکی دەسەڵاتەکەی ئاکەپە دەرهەق بە مافەکانی کورد وەک نەتەوە، هەڵوێستێکی دیموکراسیانە نییە، هیچیان لە دۆخی ئۆپۆزیسیۆنبوونیشدا ئامادەیی ئەوەیان تێدا نییە، بوونی نەتەوەیی، سیاسی و کولتوری کورد لە تورکیا بسەلمێنن، هیچیان ئامادەیی ئەوەیان تێدا نییە کورد وەک جوگرافیا، وەک بوونێکی مێژوویی و خاوەن ماف قبوڵ بکەن. بۆیە ئومێد هەڵچنین لەسەر ئەوەی، بایدن پشتیوانی ئۆپۆزیسیۆن دەکات و ئەم هاوکارییەش بە قازانجی کوردانی باکور، تایبەت هەدەپە تەواو دەبێت، بینینی تەنها گۆشەیەکی بچووکی دیمەنی ناو ململانێ سیاسییەکان و بەریەککەوتنی بەرژەوەندییەکانە. بە دڵنیاییەوە رۆیشتنی دەسەڵاتێکی ستەمکاری وەک ئاکەپە و فاشیستێکی وەک ئەردۆگان، بۆ کورد بایەخی خۆی هەیە، بەڵام ئاڵتەرناتیڤی جەهەپە (پارتی گەلی کۆماری) وەک هێزی یەکەمی ئۆپۆزیسیۆن لە تورکیا، مەرج نییە کورد وەک نەتەوە، بەرەو دۆخێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی باشتر بگوازێتەوە، تایبەت کە بۆ هەموو شارەزایەکی مێژووی سیاسی تورکیا روونە، کە جەهەپە، هێزی مێژوویی نکوڵیکردن لە مافە سیاسی، کۆمەڵایەتی، کولتوری و مەدەنییەکانی کوردە لەم وڵاتە و لە دەرەوەی تورکیاشدا. واتە ئەگەر هەر پشتیوانییەکی نێودەوڵەتی بۆ ئۆپۆزیسیۆنی تورکیا، بە پشتیوانی چاوەڕوانکراوی بایدنیشەوە، پێشمەرجی پشتیوانییەکە رێزگرتن و رێککەوتن سەبارەت بە مافەکانی کورد نەبێت، بە ئەگەرێکی زۆرەوە شانۆگەری نکوڵیکردن لە هەموو بوونێکی سیاسی و کولتوری کوردی، لەسەر ستەیگی سیاسی تورکیا و بە بەرچاوی دونیا و بایدنەوە وەکخۆی، بەڵام لە ژێر تایتڵ و فۆرم و شێوەی دیکەدا بەردەوام دەبێت.
سەبارەت بە کوردانی رۆژئاواش، ترەمپ بەرپرسیارە لە هاوکاری و هەڵکردنی گڵۆپی سەوز بۆ ئەردۆگان لە پەلاماردان و داگیرکردنی بەشێک لە جوگرافیای ژێر دەسەڵاتی کوردانی رۆژئاوا. ترەمپ لە یەککاتدا بەشێک لە ناوچەکانی ژێردەستی خۆبەڕێوەبەری دیموکراسی رادەستی ئەردۆگان و مۆسکۆ کرد، هەمانکات بەشێکی دیکەی پاراستووە. ئایا بایدن، شەڕی گەڕاندنەوەی ئەم ناوچانەی تورکیا داگیری کردوون بۆ کورد دەکات، ئایا بەردەوام دەبێت لە پارێزگاری کوردەکان و هەوڵدان بۆ هێنانەدی مافەکانیان؟ سەبارەت بە چوونە ململانێی ئەمریکا لەگەڵ تورکیا و ناچارکردنی بە پاشەکشە لەو ناوچانەی لە خاکی کوردانی سوریا داگیری کردوون، ئەگەرێکی دوور و چاوەڕواننەکراوە. بەڵام ئەگەر زۆرە بەشێوەیەکی باشتر لە ترەمپ ئەم دەستکەوت و ئەزموونەی کوردانی سوریا بپارێزێت.
هەرچی کوردانی رۆژهەڵاتن، پێچەوانەی کوردانی بەشەکانی دیکەی کوردستان، پێناچێ بە سەرکەوتنی بایدن خۆشحاڵ بن. بایدن چەندینجار رەخنەی سیاسەتەکانی ترەمپی بەرامبەر ئێران و کشانەوەی لە رێککەوتنی ئەتۆمی کرووە. واتە بە ئەگەرێکی زۆرەوە واشنتۆن، لە ئەگەری سەرکەوتنی بایدندا، هەوڵی جۆرێک لە نەرمکردنەوەی سیاسەتەکانی کۆشکی سپی بەرامبەر تاران دەدات. هەوڵدەدات گرژییەکانی سەردەمی دەسەڵاتی ترەمپ تێپەڕێنێت و هێڵەکانی نزیکبوونەوە و لێکتێگەیشتن لەگەڵ تاران لەوە تۆختر بکاتەوە کە لە ماوەی دەسەڵاتی ترەمپدا هەبوون، وێڕای هەوڵدان بۆ سەرلەنوێ هاتنەوە ناو رێککەوتنی پێج کۆ یەک و دەستپێکردنەوەی سەرەتایەکی نوێی گفتوگۆی سیاسی لەگەڵ ئێران سەبارەت بە پرسی رێککەوتنەکە. لێرەوە کوردانی رۆژهەڵات بە هەر گفتوگۆیەکی سیاسی و نزیکبوونەوەیەکی لەمجۆرەی واشنتۆن-تاران، دڵخۆش و ئاسوودە نابن، چونکە بەشێکی ئەم ئاساییبوونەوەی پەیوەندییانە دەڕژێتەوە خزمەتی بەهێزکردنەوەی ئابووری تاران و رزگارکردنی لەم گۆشەگیرییە سیاسی و دیپلۆماسییە نێودەوڵەتییەی، کە ئێستا تیایدا دەژی.
ئەوەی دواجار بڕیار دەدات، بە پلەی یەکەم بەرژەوەندییە. ئەگەر بەرژەوەندییەکانی واشنتۆن لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە رێی هاوکاری و پشتیوانی کوردەوە، یان بەشێکی کوردستانەوە، تەبابێتەوە، رەنگە بۆ کورد، ئومێدبەخش بێت. بەڵام دەبێ بزانین بە تەنیا کورد نین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەژین و دۆستی ئەمریکان. ئیسرائیل، تورکیا، عیراق، وڵاتانی کەنداو، ئەمانە هەر هەموویان بە حوکمی قورسایی سیاسی، ستراتیژی، ئابوری و سەربازیان، بۆ ئەمریکا هێندە لە کورد گرنگترن، کە بۆ بەراورد کردن دروست نییە. بۆیە نابێ سەرکەوتنی بایدن، تەنیا بە چاوی کوردی ببینرێت و تەنیا بە عەقڵی کوردیش بخوێنرێتەوە، چونکە هێزی دیکە و بکەری سیاسی و ستراتیژی زۆر گرنگتر لە کورد لە ناوچەکەدا بوونیان هەیە، لە ئەمڕۆوە، ترەمپ، یان بایدن، هەر یەکێکیان براوە بێت، هەمانکات ئەگەر لە ناوەوەدا بەهێز نەبین، دەبێ هەر ئەگەرێکی نەخوازراویشمان لەبەرچاو بێت، تا سبەی ئەم دەستەواژە ناسیاسییە دووبارە نەکەینەوە: "ئەمریکا خیانەتی لێکردین!".