ئایا کازمی دەبێتە پیاوی قۆناغەکە؟
جه‌عفه‌ر عه‌لی
2020-08-17 766
(١)
عیراق هێشتا گیرۆدەی کەمتوانایی تێپەڕاندنی گرفتە مێژووییەکانی خۆیەتی، تا ئێستا وا دەردەکەوێت لەوە کەمتواناتر بێت بتوانێت بەئاسانی و لەماوەیەکی نزیکدا کێشە سیاسی و ئابووری و ناکۆکییە تائیفییەکانی تێپەڕێنێت. دەسەڵاتی سیاسی لەعیراق بەدرێژایی مێژوو، نە لەدروستکردنی شوناسێکی هاوبەشی عیراقی، نە لەدروستکردنی سەرزەمینێکی نیشتیمانی بۆ هەمووان سەرکەوتوو نەبووە، دیارنییە بەمزووانەش مژدەیەکی وەهای بۆ هاوڵاتییەکانی پێدەبێت یان نا.
لەدوای پرۆسەی ئازادییەوە (٢٠٠٣) ئاراستەکانی دروستکردنەوەی عیراقی نوێ، کە بەشی هەرە گەورەیان ئۆپۆزیسیۆنی مەنفانشین بوون، لەسەر بنەمای هەڵوەشاندنەوەی عیراقی کۆن، لەوەدا سەرکەوتوو نەبوون ئەو گرێیە سەرەتانییە تێپەڕێنن، کە چەندین سەدەیە ئەم جوگرافیا سیاسییەی شەکەت، ئیفلیج، پڕ خوێن و برین کردووە. ئاراستە نوێکان لە بری گەڕان بۆ هەتوانی تیماری برینەکان، کەوتنە گەڕان بە دوای چۆنیەتی ئەپدەیتکردنەوەی ناکۆکییەکان بە زمان و گوتارێکی تازە و لەسەر بنەمای پەیوەندی ناوچەیی و نێودەوڵەتی تازە، بەڵام بە هەمان فۆرمە کۆنەکەی جاران. ئەوەی روخسار و دەموچاوە تازەکانی سیاسەت لە عیراق لە دوای پرۆسەی ئازادییەوە دەبوایە بیکەن، هەڵوەشاندنەوە و وێرانکردنی ئەو فۆرمی بیرکردنەوە و ژێرخانە فیکرییە بوو، کە وەک گرێیەکی مێژوویی، لە دروستبوونی دەوڵەتی عیراقەوە، ژیان و سیاسەت لەم وڵاتەدا دەبزوێنێت.
لەکۆی کابینەکانی دوای پرۆسەی ئازادییەوە، رۆحێکی نێگەتیڤ وەک بەشێکی گرنگ لە پێکهاتە و مێنتەڵیتی کۆمەڵایەتی خێڵ لە ناو حکومەت و دامودەزگا ئیداری و دارایی و سوپایی و ئەمنییەکانی ئەم وڵاتەدا بە قوڵی ئامادەبوونی هەیە، رۆحی تۆڵە، تۆڵەی مێژوویی، تائیفی و دینی، رۆحی تۆڵەی شیعەی دەسەڵاتداری دوای پرۆسەی ئازادی، لە سوننەی دەسەڵاتداری پێش پرۆسە. ئەم رۆحی تۆڵەیە لە هەموو پنت و جومگە ئاسایی و هەستیارەکانی عیراقدا کاریکردووە، لە فەرمانبەرێکی ئاساییەوە تا بە لوتکەی هەرەمی دەسەڵاتی سیاسی دەگات.
دەوڵەتی کۆن، وەکچۆن لە سەرەتای بیستەکانی سەدەی بیستدا بەفۆرمێکی دروستی نیشتیمانی و لەسەر بنەڕەتی لەبەرچاوگرتنی جیاوازییە نەتەوەیی و تائیفی و ئاینییەکانی عیراقدا دانەمەزرێنرا و شیعە وەک زۆرینەیەکی تائیفی و مەزهەبی فڕێدرایە دەرەوەی بازنەی دەسەڵاتی سیاسییەوە، ئەمجارەیان دوای کەوتنی دەوڵەتی کۆن و دامەزراندنەوەی دەوڵەتی نوێ، لە بری شیعە، هەوڵەکان چڕکرانەوە بۆ فڕێدانی پێکهاتەیەکی تائیفی دیکە، بۆ شوێنی پێکهاتە کۆنە فڕێدراوەکە، واتە فڕێدانی تائیفەی سوننە بۆ شوێنی شیعە و پەراوێزخستنی لە جومگە گرنگ و هەستیارەکانی دەسەڵات و بڕیاری سیاسیدا، وێڕای دەستپێکردنی پرۆسەی قێزەونی تەشەیوع، پرۆسەی بە شیعەکردنی ناوەندە گرنگەکانی دەسەڵات و بڕیار، ئیدارە، سوپا، پەروەردە و زانکۆ و... هتد.
جگە لەمانە، مانەوەی کێشە بنەڕەتییەکانی نێوان ناوەند و هەرێم، کە بە بڕوای من بەشێکی گرنگی ئەم کێشانەی نێوان بەغدا و هەولێر، سەرچاوەی لەو سیاسەتی رق و نەفرەتە، لەو سیاسەتی پەراوێزخستن و خوێندنەوە تاریک و دۆزەخییە بۆ ناسیۆنالیزم و مەسەلەی مافی نەتەوەیی وەرگرتووە، سیاسەتێک وەکچۆن لە بەغدا ئامادەیی هەیە، لە هەولێریش بە هەمانشێوە. ناسیۆنالیزمێک کە سەری لە ناو کۆشی تائیفەگەریدایە و لە بەغدا بە دوای تۆخکردنەوەی بنەماکانی عروبە و غروری نەژادی نەتەوەی سەردەستدا دەگەڕێ، یەکێکیش لە هەولێر بۆ گەمژاندن و لە خشتەبردنی شەقامی کوردی، خەریکی گوتاری حەماسی ئاگرین و ریفراندۆم و دەوڵەتە، بەڵام لە ژێر تایتڵ و پەردەی درۆی کوردایەتیدا.
بەشبەحاڵی خۆم، چەند دڵم بەمۆدێلی دەسەڵاتی کوردی خۆشە، هەر هێندەش بە بەغدا، چەند ئومێدم بە دیموکراتیزەکردنی ژیان و سیاسەت هەیە لە هەرێم، رەنگە لەوە زیاتر هیوام بە دیموکراتیزەکردنی ژیان و سیاسەت لە بەغدا هەڵنەچنیبێت.
بەگشتی وایدەبینم، کۆمەڵگەی عیراقی، لە فاوەوە بۆ زاخۆ، لە کێشەی بونیادی قوڵدا دەژی، کێشەیەک کە تێیدا سیاسەت بووە بە ئەڵتەرناتیڤی هەموو جوڵە و سێکتەرەکانی دیکەی ژیان و کۆمەڵگە. کاتێک سیاسەت ژیانی گشتی داگیردەکات، ئیدی چاوەکانی ئومێد بە ژیانێکی باشتریش دەکەونە سەر سیاسییەکان و جوڵەی ئەوان. لێرەوە سیاسییەک بە جوڵەیەکی کەمێک جیاواز، بە دەرکەوتن و نمایشێکی جیا، هەندێجاریش بە رەفتارێکی راستەقینە و جوڵەیەکی بەرپرسانە، دەتوانێ سۆزی حەشامات بخاتە جوڵە و لە چرکەساتێکدا و لە نیشتیمانێکی خوێناویدا، لەبری سیاسییەکی ئاسایی، وێنەی قارەمانێکی فریادڕەس، پاڵەوانێکی رزگارکەر و فریشتەیەکی خودایی ببینین.
(٢)
دوای هاتنی مستەفا کازمی و پێکهێنانی کابینەی نوێ لە سەرەتای ئایاری ئەمساڵدا، لێدوان و قسە و باسی زۆر دەربارەی بەردەوامی، مانەوە، سەرکەوتن و شکستی ئەو فیگەرە سیاسیە هەیە. هەندێک وایدەبینن، کازمی عەسای سیحری بە دەستەوە و دەتوانێ لە ماوەیەکی پێوانەیی کورتدا، بەشێکی گرنگ لە کێشە بونیادییەکانی عیراق بەرەو چارەسەر ببات، هەندێکی دیکەیش پێیانوایە داهاتووی کازمیش، هەر وەک عادل عەبدولمەهدی، مەحکومە بە شکست و جێهێشتنی کورسی دەسەڵات. ئەم دابەشبوونی روانین و لێکدانەوەیە لە هەرێمی کوردستانیش سەبارەت بەو فیگەرە سیاسییە و دەسەڵاتەکەی، تایبەت لە نێو سۆشیال-میدیادا، بە روونی هەستی پێدەکرێت.
گرنگترین خاڵی پەیامەکەی کازمی لە دوا وتاری خۆیدا لە ئێوارەی یەکەم رۆژی جەژنی قورباندا، بریتیبوو لە راگەیاندنی هەڵبژاردنی پێشوەخت لە عیراقدا و رۆژی ٦ی حوزەیرانی ساڵی داهاتووشی بۆ ئەم مەبەستە دیاریکرد. ئەم بڕیارە ئەگەرچی بۆ بەشێکی زۆر لە حیزبە سیاسییەکانی عیراق، کە سەرنج و تێبینیان لەسەر پرۆژە یاسای هەڵبژاردن و کاتی دیاریکراو بۆ هەڵبژاردنەکە هەیە، دڵخۆشکەر نەبوو، بەڵام تا ئێستا کازمی پێداگرە لەسەر ئەوەی کە هەڵبژاردن بە زووترین کات ئەنجام بدرێت، تا دەرفەت بۆ چالاکوان و خۆپێشاندەران بڕەخسێنێت، بە شێوەیەکی فەرمی بێنە ناو ململانێی هەڵبژاردن و کێبڕکێی سیاسییەوە. هەر چەندە وا پێدەچێ زۆرێک لە حیزبە سیاسییەکان پشتگیری تەواوکردنی ئەم خولەی پەرلەمان بکەن و لە ئێستادا بە خاتری پارێزگاری لە بەرژەوەندییەکانیان و سوود وەرگرتن لە کات بۆ بەهێزکردنەوەی پێگەی جەماوەرییان، هەڵبژاردنی پێشوەختە بە پەسەند نەزانن.
کازمی و پشتیوانانی جوڵەی چاکسازی لە عیراق، ئومێدیان وایە لە رێی هەڵبژاردنەوە بچنە جەنگی رووبەڕووبوونەوەی ئەو هێز و کەسایەتی و لایەنانەی کە لە پشتی گەندەڵییەوە وەستاون، تا بتوانن دەرفەتێک بۆ گۆڕانکاری و سەرزەمینێک بۆ دەستکاری پێکهاتە و هاوکێشەی سیاسی و ئیداری و ئەمنی و چەکداری ئێستای بەغدا بهێننە پێش، سەربەخۆکان و چالاکوانانی شەقام و ناڕازییەکانی پرۆسەی سیاسی چەند ساڵی رابردووی عیراقیش، رەنگە باشترین کەرەستەی هەنگاونان بە ئاراستەی گۆڕینی ئەم واقیعەی ئێستای بەغدا بن.
چالاکوانان و خۆپێشاندەرانی شەقامی عیراقی، لە رێگەی دروشم و هوتافەکانیانەوە، هەوڵیانداوە، لانیکەم لە ئاستی تیۆری و گوتاردا، ئەو بنچینە و بنەما کوشندانە تێپەڕێنن، کە یەک سەدەی تەواوە، دەوڵەتی عیراق لە ناوەوە وێران و بنکۆڵ دەکات، بنەما کوشندەکانی وەک؛ هێز وەرگرتن لە تائیفیبوون و تۆخکردنەوەی هێڵەکانی مەزهەب و نەژاد و ناوچەگەرێتی و دینی سیاسی. سەربەخۆکانی شەقام، بە تەنیا لە حیزبە سیاسییەکان بێزار نین، بە تەنیا دژی ئەو نوخبە و کاستە سیاسییە نین، کە لە دوای ٢٠٠٣وە حوکمی عیراق دەکەن، بەڵکو هەوڵیانداوە لە رێگەی پێشکەشکردنی دیدگای تایبەتی خۆیان بە هاوڵاتیانی عیراقی، دیدگا و دونیابینییە بچووکەکان بە دیدگا و دونیابینی نیشتیمانی، بگۆڕن. دروشمی "نیشتیمانمان دەوێت"، ئەو دروشمە بنچینەیی و ستراتیژییەیە، کە دەتوانێ ختوکەی کۆی ئەو حەشاماتە بدات، کە سیاسییەکانی عیراق بۆ ماوەی ١٧ ساڵە زوخاو دەکەن بە گەرویاندا، دەتوانێ ئومێدێک بە هەموو ئەوانە بدات، کە ململانێی تائیفی و نەژادی و ناوچەگەری تەواو ماندووی کردوون و بڕشتی لێبڕیون.
شەقامی عیراقی، جگە لە داوای پاراستنی سەروەری خاکی عیراق وەک دەوڵەت، داوای پێکهێنانی حکومەتێکی تەکنۆکراتی سەربەخۆش دەکەن، کە لانیکەم هێزی ئەوەی هەبێت رووبەڕووی ئەو ئاڵنگارییە زۆرانە ببێتەوە کە لە دوای پرۆسەی ئازادییەوە، رووبەڕووی گەلانی عیراق بووەتەوە. بەڵام ئەمانە هێشتا دروشم و گوتاری حەماسی شەقام و پشتی مایکەکانن، بۆیە هێشتا زووە بڕیار لەو عەقڵە بدەین، کە دوور نییە هێزی شەقام بیگەیەنێتە سەر باڵاترین کورسی دەسەڵات لە عیراق، ئایا عەقڵێکی دیموکرات و مرۆڤدۆست دەبێ و توانای تێپەڕاندنی گرفتە مێژوویی و بونیادییەکانی عیراقی بە هەرێمی کوردستانیشەوە دەبێت، یان هەمان مۆدێلە کۆنەکەی پێش خۆی، لە فۆرمێکی تازە و بە زمان و گوتارێکی تازەوە دووبارە دەکاتەوە.
عیراق ناوچەی ململانێ و بە یەکدادانی بەرژەوەندییەکانە، تا ئێستا لەلایەن وڵاتانی ناوچەییەوە سەروەری پێشێل دەکرێ و پەلامار دەدرێت، بێکاری و هەژاری لەم وڵاتەدا لە ئاستێکی بەرزدایە و دۆخی تەندروستی لە قۆناغێکی خراپدایە، لە رووی گەندەڵییەوە لە ریزی پێشەوەی لیستی وڵاتانی گەندەڵ و لە رووی دیموکراسی و ئازادیشەوە لە ریزی دواوەیە. ئایا کازمی دەتوانێ لە جوگرافیایەکی لەمجۆرەدا پەرجوو بخوڵقێنێت؟
لەئێستادا زووە بۆ بڕیاردان لە بە شەیتانکردن، یان بە فریشتەکردنی کازمی و پشتیوانانی کازمی، چونکە ئەوەی دەتوانێ کازمی و پشتیوانانی بخەنە بەردەم ئیمتیحانکردنەوە، کورسی دەسەڵاتە، نەک دروشم و نمایش و وێنە و گوتار و بەڵێنەکانی بەر لە هەڵبژاردن.
کازمی لە بەردەم قورسترین تاقیکردنەوەی ژیانی سیاسی خۆیدا وەستاوە، چونکە بە هەموو ئەگەرێک رێژەیەکی بەرچاوی دەنگی عیراقییەکان بە دەست دەهێنێت، دەتوانێ لە ئەگەری دۆزینەوەی کۆدەکانی سەرکەوتن لە هەرێمی کوردستان، بەشێک لە دەنگی خەڵکی هەرێمیش بۆ خۆی بەرێت. کازمی، یان هەر فیگەرێکی سیاسی نوێ لە عیراق، تەنها ئەو کاتە دەتوانێ شتێکی جیاواز و تازە پێشکەش بکات، کاتێک لەم تێزە سیاسی و فیکرییە تێگەیشتبێ، کە بوژانەوە و گەشەکردن، بەبێ بیرۆکە و فیکری نوێ روونادات، ئەوەی لە تاقیکردنەوەی پێشکەشکردنی فیکری نوێ و دیموکراسیەت و پەرەپێدان، شکست بخوات، سیاسەتی پاشکۆیەتی و پشک پشکێنەی سیاسی بە بنەما بگرێت، هەر کەسێک بێت، نە تەنها لە سەرکەوتن دوورە، بەڵکو بە توندی باوەشی کردووە بە شکستدا.
ئەوەی ئێستا دەگوترێ گریمانەن و لەسەر بنەمای دۆخی سیاسی و ئابووری عیراق بیناکراوە، نەک حەقیقەتێکی رەها، بۆیە دەبێ چاوەڕوان بین، بزانین دوای هەڵبژاردن، کازمی، مۆدێلە کۆنەکە دووبارە دەکاتەوە، یان عیراق بەرەو دۆخێکی سەقامگیری سیاسی و ئەمنی و ئابووری دەبات و بەرینکردنەوەی جوگرافیای بەیەکەوە ژیان و کاڵکردنەوەی ناکۆکییە مێژووییەکان و دیموکراتیزەکردنی ژیان و سیاسەت لە عیراق، دەیکات بە پیاوی سیاسی قۆناغەکە و فریادڕەسی تێپەڕاندنی قۆناغێکی ترسناکی سیاسی لە مێژووی عیراقی هاوچەرخدا.