بەشی پێنجەم
کورد و دوو بەڵگەنامەی گرنگی حاشاهەڵنەگر
پوخته‌ی دیدی دیپلۆماتكارێکی بریتانیا به‌رانبه‌ر به كورد
(كورده‌كان حه‌وسه‌ڵه و وزه‌یه‌كی سه‌یریان، له دژایه‌تیكردنی یه‌كتردا هه‌یه، به جۆرێكه، هه‌رگیز له شه‌ڕكردن له‌گه‌ڵ یه‌كتر ماندوونابن. كورد گه‌لێكن، هیچ تایبه‌تمه‌ندییه‌كیان، له نه‌ته‌وه‌كانی تری خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ناچێت. كورده‌كان مه‌ته‌ڵێكی واقیعین: هه‌میشه له‌ناوخۆیاندا شه‌ڕیانه و هه‌رگیزیش له‌ناوناچن.
له ڕوی ڕامیارییه‌وه، سه‌ركرده‌كانی كورد به‌ئاسانی، ده‌رفه‌ت له‌ده‌ستده‌ده‌ن. به‌ڵام پاش چه‌ندین ساڵ، كه خۆیان ده‌رفه‌ته‌كه‌یان له‌ده‌ستداوه. ئینجا گلله‌یی له ده‌وڵه‌تی خاوه‌نشكۆی شانشینی بریتانیا ده‌كه‌ن، كه بۆچی ده‌رفه‌ته‌كه‌یان له‌ده‌ستداوه. سه‌ركرده‌كانی كورد به‌رپرسیارێتی له‌ده‌ستدانی ده‌رفه‌ت و هه‌له مێژووییه‌كانیان، ناخه‌نه ئه‌ستۆی خۆیان و هه‌وڵده‌ده‌ن، بیخه‌نه ئه‌ستۆی لایه‌نی تر. ئه‌وان كه ده‌رفه‌ت له‌ده‌ستده‌ده‌ن، دره‌نگ به‌ئاگادێنه‌وه. كاتێك به‌ئاگادێنه‌وه، ده‌مێكه ده‌رفه‌ته‌كه‌یان له‌كیسچووه.
كورده‌كان ته‌نیا نه‌ته‌وه‌ی زۆر كۆنی ئه‌م سه‌ر زه‌وییه‌ن، كه مابنه‌وه و به مافه‌كانیان نەگەیشتبن. له‌ناوخۆیاندا بۆ گیانی یه‌كتر زۆر توندوتیژن. كورده‌كان گه‌لێكن له قۆناغی مه‌ڕله‌وه‌ڕاندن تێپه‌ڕیوون و له سه‌ره‌تای قۆناغی شارنشین دان.
یه‌كێك له تایبه‌تمه‌ندییه سه‌یره‌كانی ئه‌م گه‌له ئه‌وه‌یه: ئاماده‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی، كاتێ ئاژه‌ڵی یه‌كێكیان ده‌چێته ناو له‌وه‌ڕگەی ئه‌وی تریانه‌وه، چه‌ندین كه‌س له یه‌كتر بكوژن. كه‌چی له هه‌مان كاتدا، هێنده‌ی ئه‌وه بایەخ به‌وه ناده‌ن، كه خاكه‌كه‌یان هه‌مووی بووەته موڵكی نه‌ته‌وه‌كانی دراوسێیان، فەرمانڕەواییانده‌كه‌ن و باجیان لێ ده‌سه‌نن!
بنچینه‌ی یه‌كنه‌گرتوویی كورده‌كان بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه: به شارنشین و خوێنده‌وار و لادێیانه‌وه، هێشتا له شێوەی خێڵ و خێڵەکی تێپه‌ڕنه‌بوون. هه‌موو ئه‌و كوردانه‌ی، كه له لادێكاندا ده‌ژین و ئه‌وانه‌شیان، كه له قۆناغی شارنشین دان، هه‌ردوولایان وه‌ك یه‌ك، هێشتا خۆیان له‌ناو گروپی خێڵ و هۆزدا ده‌بیننه‌وه. ئه‌م شێوەی خێڵ و هۆزبوونه‌ش، خۆراك به یه‌كدی خۆریی ده‌دا و وا ده‌كات، یه‌كڕیز و یه‌گكرتوو نه‌بن.)
دیدی شا (فەیسەڵ) سەبارەت بە گەلانی (عێراق)
شا (فەیسەڵ)، ساڵی (1935) واتە دوای (10) ساڵ، ئەزموونی لکاندنی باشووری (کوردستان) بە (عێراق)ی عەرەبیی و نزیکەی (88) ساڵ لەمەوبەر، لە یاداشتە نهێنییەکانی خۆیدا نووسیوێتی:
(تا ئێستە شتێ نییە، ناوی گەلی عێراق بێ. کە ئەمە دەڵێم، پەژارە دڵم دەجنێ. ئەوەی هەیە، جەماوەرێکی زۆری خەڵکانێکە، مرۆڤ ناتوانێ، بڕوای پێ بکا، چونکە هەستی نیشتمانیی لە دڵیاندا نییە، سنگیان پڕە لە نەریتی ئایینیی و هیچوپووچ، هیچ پێوەندییەک پێکیانەوە نابەستێ، گوێڕایەڵی شەڕن و بەرەو ئاژاوە ملدەنێن، لە هەموو میرییەک هەرچی چۆنێ بێ، وەڕسن. ئێمە دەمانەوێ، لە ئەم جەماوەرە گەلێک پێکبێنین و ڕابێنین، فێریکەین و خاوێنیکەینەوە، گەر ڕەوشەکە وابڕوا، ئەو هەوڵەی دەبێ، بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجە بدرێ، ناشێ بشێ، بە بیری کەسدا بێ!)
بەڵێ، پێشبینییەکەی شا (فەیسەڵ)، زۆر ڕاست دەرچوو. چونکە تا ئێستەش، باری ڕامیاریی، نەتەوەیی، کۆمەڵایەتیی و کەلتووریی گەلانی (عێراق)، جێگیر نییە، ئاژاوە و پشێویی، هەموو کونوقوژبنێکی ئەم دەوڵەتە زۆڵەکەی گرتووەتەوە و لە ئەو بڕوایەشدام، تا دابەش نەکرێ، مافە سەرەکییە ڕەواکانی گەلی کورد، بەتەواویی دانی پێدا نانرێ، هەرگیز بە هیچ شێوەیە، ئەو وڵاتەی عەرەبە داگیرکەرەکان دەیانەوێ، درووست نابێ!
ئاخر لە مێژووی کۆن و هاوچەرخی گەلانی بندەسی جیهاندا، نموونەی دەوڵەتی فرە نەتەوە و نیشتمان زۆرە، کە بەزۆر لە چوارچێوەی دەوڵەتێکی دیکتاتۆریدا تێکەڵاویانکردوون و ویستوویانە، بیانتوێننەوە. بەڵام سەری نەگرتووە و لە ئەنجامیشدا، هەر سەربەخۆیی نەتەوەیی خۆیان بەدەسهێناوە و دەوڵەتەکانیش ڕووخاون، یا لەتوپەتبوون. وەک (یەکێتیی سۆڤێت، یۆگۆسلاڤیا، چیکۆسلۆڤاکیا، ئەسیوبیا، سۆدان( ...
لە کۆتاییشدا، با سەرنجێ لە بۆچوونەکانی نووسەرێکی ناوداری وەک (رەسووڵ هەمزەتۆف)ی کۆنە کۆمۆنیست بدەین، تا بزانین، سەبارەت بە خۆشەویستیی نیشتمانەکەی چی نووسیوە؟! بۆچی هۆنراوەی بۆ نیشتمانە چکۆلانەکەی نووسیوە، بۆ (یەکێتیی سۆڤێت)ی نەنووسیوە و بە نیشتمانی خۆی نەزانیوە؟!
نووسەر ڕووی دەمی لە نیشتمانەکەی کردووە و گوتوویەتی: (ئەڤین و خۆشەویستیم، گەورەبێ یا پچووک، دڵسۆزیم کەمبێ یا زۆر، هەستم کۆنبێ یا نوێ، من هەر لەبارەی تۆوە دەنووسم، ئەی داگستانەکەم (!
)هەور نەبێ، باران لە کوێوە دێ؟! ئاسمان نەبێ، بەفر لە کوێوە دێ؟! ئاڤارستان و گەلی ئاڤار نەبن، رەسوول هەمزە لە کوێوە دێ؟!)
گەر ئەم دووڕ و گەوهەرانە، هەر کوردێکی نەتەوەیی نیشتمانپەروەر هەڵیڕشتنایە، هەر زوو کوردە (عێراقچی)یە بیانیپەرستەکان، بە تاوانی شۆڤێنیی و کۆنەپەرست، مێشکیان دەبرد. ئاخر وا دوای پتر لە (100) ساڵ داگیرکردن، چەوساندنەوە، کوشتنوبڕین، خوێنڕشتن، جینۆساید، کیمیاباران و ئەنفالکردن، تازە سەری زێرابی بیرۆکەی بۆگەنی (عێراقچێتی) هەڵدەدەنەوە، کە سەراپای جیهان و (کوردستان)یش گۆڕاوە. تازە هەردوو سەرکردایەتی (پارتیی) و (یەکێتیی)، پەلی هەردوو سوپای دەوڵەتی داگیرکەری (ئێران) و (عێراق) دەگرن، (کوردستان)ی ئازادیان ڕادەسدەکەنەوە و ناپاکییەکی نەتەوەیی بێوێنە، لە مێژووی ڕەشی خۆیاندا تۆماردەکەن!
وا بزانم، ئەو دوو بەڵگەنامەیەی سەبارەت بە کورد و (عێراق) نووسراوە، تا ئێستە ڕاستە و هیچی لێ نەگۆڕاوە، بگرە خراپتربووە، چاکتر نەبووە. هەروەک گوتووشیانە، تا خوا کێو نەبینێ، بەفری تێ ناکا!