دوای متبوونێکی دوورو درێژی دوای دەستور، جارێکی تر چەمکی فیدرالیزم لەماوەیەدا هاتۆتە ئاراو قسەی لەسەر دەکرێت...
فیدرالیزم چەمکێکی دەستورییە!!، وەکو پەیوەندی هەرێم بە بەغداوە بریاری لێدراوە، ئامانج لەفیدرالیزم بەجیا لە ڕیکەوتنی باڵەکانی بۆرژوازی کورد لەگەڵ بۆرژوازی عێراقی لەسەر داهات و سامان و دەسەڵات، هاوکات ڕەچەتەی بۆرژوازی عێراقی بوو، بۆ دوورخستنەوەی پرسی سەربەخۆیی کوردستان لەهەلومەرج و هاوسەنگیەکی دیاریکراوی دوای روخانی رژێمی بەعسدا.
کاتێک رژێمی بەعس روخا، بۆرژوازی کورد زیاتر لە دەهەیەک بوو دەسەڵاتی سیاسی هەرێمی کوردستانی بەدەستەوە بوو، بەکردەوە کوردستان لە عێراق جیاببوەوە ببوو بە هەرێمێکی سەربەخۆ. ئەوە لەکاتێکدا دەسەڵاتی بۆرژوازی عێراقی نا سەقامگیر و دۆخی عێراق ناجێگیر و پاشان کشا بۆ بەیەکدادانی تایفی و دینی لەنێوان باڵەکانی بۆرژوازی عێراقیدا. کاتێکیش دەستور لە ژێر سایەی دەسەڵاتی ئەمریکادا، پەسەند کرا، مۆری ئەو ناهاوسەنگیەی لە ئاستی عێراقدا بەگشتی و لەگەل هەرێمی کوردستان بەتایبەتی پێوە دیار بوو.
هێزەکانی بۆرژوازی شیعەی سیاسی لە عێراقدا لەسەر بنەمای رێژەی دانیشتوانیان، زۆرترین بەشیان لەدەسەڵات پێبڕاو ناسیونالیزمی سونەی عیراقیش، کە کەوتبووە ژێر گوشارو شکستێکی گەورە بە روخاندنی دەسەڵاتی بەعس و دەسەڵاتی چەندین دەهەیان لەدەست دەرهێنرا، بەپێی هەمان محەکی رێژەی دانێشتوان بەشیان بۆ دیاریکراو و ناسیونالیزمی کوردیش چ بە کەڵک وەرگرتن لە دۆخی ناسەقامگیری عێراق و ململانێی باڵەکانی بۆرژوازی عێراقی" سونی و شیعی" چ بەهۆی دەسەڵاتیان بەسەر خەڵکی کوردستاندا، لە دۆخێکی باشتردا بوو، بەلەبەرچاوگرتنی ئەم دۆخە، پێگەی ناسیونالیزمی کورد زۆترو بەشیشی لە ئاستی عێراقدا لە رێژەی دانیشتوانی زیاتر بوو.
بۆرژوازی کورد "ناسیونالیزمی کورد" فیدرالیزمی وەکو دەستکەوتێکی گەورە تەماشا کرد، لەکاتێکدا خودی دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد، شانسی وروژاندن و بەدەستەوەگرتنی پرسی سەربەخۆیشی هەبوو، وە هاوکات پیادەی دەسەڵاتی خۆی زۆر زیاتر لە فیدرالیزم دەکرد. واتە فیدرالیزم بۆ ئەو کاتەی دەسەڵاتی ناسیونالیزمی کورد، کە بەوێنەی دەوڵەتێک بەڵام نافەرمی و خاوەنی دەسەڵاتی رەهای سیاسی و ئەمنی و ئابوری و ئیداری و پەیوەندییەکانی خۆی بوو، فیدرالیزم زۆر کەمتر لەوە بوو کە خۆی بەکردەوە، دەستی لێی گیر ببوو.
تا دوای جەنگی داعش و رووداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر نە لایەن بۆرژوازی عێراقیەوە و نە لە لایەن ناسیونالیزمی کوردەوە، فیدرالیزم هیچ جێگایەکی نەبوو زۆتر چەمکێکی پوچ و بەکردەوە خەوێنرابوو. بۆرژوازی عێراقی توانای ئەوە نەبوو مامەڵەی فیدرالیزم لەگەڵ هەرێم بکات و دەسەڵاتی فیدرالی خۆی لەگەڵ هەرێم بەکاربهێنێ، بۆرژوازی کوردیش درکی بە بێ توانایی ناسیونالیزمی عێراق دەکرد و ئامادەنەبوو دەسەڵاتی بێ سنور و بێ کۆنترۆڵی خۆی کەمتر بکاتەوەو پابەندی فیدرالیزمێک بێت کە لە عێراقدا کەس بەکردەوە نەک توانای بەرگری لێکردن و جێبەجیکردنی نەبوو، بەڵکو بەکردەوە بوونی تەنها لەسەر کاغەز بوو.
دوای ئەوەی وردە وردە بۆرژوازی عێراقی ناکۆکییە گرژ و زبرەکانی خۆی وەلانا و بەرەو پێگرتنەوە دەستی بە هەنگاونان کرد و ڕێکەوتنێکی رێژەیی لەنێوان باڵەکانی بۆرژوازی عێراقیدا دروست بوو تا گەیشت بە شەری سەربازی دژی داعش، هاوکات پرسی دەستگرتن و پابەند بوون بە دەستوریش زیادی کرد، کۆتایی هاتنی جەنگی سەربازی داعش و روداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر بووە وێستگەیەکی نوێ بۆ خۆنواندنی دەسەڵاتی بۆرژوازی عێراقی تا لەلایەکەوە لە ئاستی عێراقدا هەنگاو هەڵبگرێت و رووبەڕووی ئاڵنکاریەکانی بێتەوە و لەلایەکی تریشەوە هەر لەوچوارچێوەیەدا دۆسیەو پەروەندەکانی لەگەڵ دەسەڵاتی هەرێمدا بکاتەوەو بەدەستەوە بگرێت.
پێشتر ئەگەر دەسەڵاتی ناوەندی پرسی پەیوەستبوون و جێبەجێکردنی دەستور و فیدرالیزمی لەگەڵ دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد هێنابایە مەیدان گوێگرێکی نەبوو، ئێستا هێنانی هەر پرسێک پەیوەست بە فیدرالیزمەوە مۆتەکەی سەر دەسەڵاتی ناسیونالیزمی کوردە و دەسەڵاتی سنوردارتر و بچوکتر دەکاتەوە.
پرسی داهات و فرۆشتنی نەوت و غاز و دەروازە سنورییەکان و گومرگ و دارایی بەشێوەی گشتی، پرسی سنور و بەرگری، پرسی پەیوەندییەکان و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان... ئەمانە هەموویان بەپێی دەستور و فیدرالیزم، بەستراوەتەوە بە دەسەڵاتی ناوەندییەوە. دادگای فیدرالیش وەکو بەرزترین شوێنی یەکلایی کردنەوەو بریاردان و لێپرسینەوەی یاسایی و دەستوری، لەگەڵ هاتنەوە ئارای فیدرالیزم، چالاک بۆتەوە کە پێشتر تا ڕادەیەکی زۆر ناکارا و ناوێکی نەبیستراو بی کاریگەر و بێ رۆڵ بوو، لە جولاندنی دۆسییەکان.
دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد، فرۆشتنی نەوت و ڕێکەوتن لەگەڵ کۆمپانیاکانی دەرهێنانی نەوت، پرسی سنورەکان و دەروازە سنورییەکان و خاڵە گومرگیەکان و داهاتی ناوخۆی نانەوتی و دامەزراندنی پەیوەندییەکانی بەوجۆرەی خوازیاری بوو لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکەو دنیا، لەژێر هەژموون و بریاری دەسەڵاتی هەرێمدا بوو، دەسەڵاتی فیدرالی عێراق و دادگای فیدرالیش کێشەیەک و لە بنەرەتدا تونایی نەبوو، کەچی ئێستا پێچەوانە بۆتەوە بە خێرایەکی زۆرەوە باڵادەستی خۆی بەسەر دەسەڵاتی هەرێمدا جیگیر کردووە دەسەڵاتیش ناچار بووە ملکەچی بریارەکانی بێت. بریاری راگرتنی فرۆشی نەوت، پرسی بودجە شایستە داراییەکانی هەرێم و گرێدانەوەی بە رادەستکردنی داهاتە ناوخۆیی ونانەوتیەکان، چاودێری بەسەر سنورەکان و هەوڵدان بۆ گێرانەوەی پرسی پاراستنی ئەمنی سنورەکان، پرسی گێرانەوەی پەیوەندییەکان بۆ دەسەڵاتی بەغدا، دەستێوەردان لە پرسی هەڵبژاردنەکان و ئەنجومەنی شارەوانیەکان، گۆشە بەگۆشەی دەستبردنن بۆ پیادەکردنی دەستور و فیدرالیزم... لەهەموو خولەکانی پێشووی پەرلەمانی کوردستاندا پەرلەمان تەمەنی خۆی درێژ دەکردەوە، ئەنجومەنی شارەوانییەکان، بەهەمان شێوە عومری خۆی زیاد دەکرد، نەوت دەفرۆشرا... دادگای فیدرالی هیچ کێشەیەکی نەبوو، هۆکاری ئەوە تەنها هاوسەنگی هێز بوو، ئێستا دادگای فیدراڵی دەسەلاتی یاسایی هەرێمی بەکردەوە هەڵپەساردووە، تەنانەت پرسی چاودیری هەڵبژاردنەکانی خستۆتە ئەستۆی بەغدا و کاری پەرلەمانی هەرێمی راگرتووە...تاد، بەم شێوەیە ئێستا فیدرالیزم و دەستور لەلایەن بەغداوە کارایەو بەدەستەوە گیراوە. ئەم دۆخەی ئێستای دەسەڵاتی هەرێم کە رۆژ بەڕۆژ بچوکتر و تا رادەی ئەوەی سەران و نوسەرانیان دەڵێن قەوارەی سیاسی هەرێم لەبەردەم کۆتایی خۆیدایە، بەجیا لە ئەزمەو بێ توانایی خودی ناسیونالیزمی کورد، بەرهەمی پاشەکشەی دەسەڵاتی ناوەندی لە دەستور و فیدرالیزم نییە، بەڵکو بەرهەمی رادەیەک لە پابەند بوونی بەغدایە بە فیدرالیزم و دەستورەوە و ئیتر فیدرالیزمیش بانگەوازێکی پوچ نییە، بەڵکو ئامڕازێکی کارایە و ئەم ئامرازەش بۆتە هۆی قوڵکردنەوەی ئەزمەی دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد و گەورەکردنی قڵشتی ریزەکانی.
جیا لەهەموو ئەوانە ئێستا کوردستان کۆمەڵگەیەکی دابڕاو لە عێراق، یان سەرگەردان و بی ناسنامەی حقوقی نییە، بەڵکو پرۆسیسی تیکەڵ بوونەوەی لەگەڵ عێراق بەکردەوە لەسەروی ئیرادەی خەڵکی کوردستان و بە خۆجوتکردنی دەسەلاتی ناسیونالیزمی کورد لەگەڵ ناوەند دەستی پێکردووە و ناسیونالیزمی کورد وەکو بەشیک لە بۆرژوازی عێراقی نوینەرایەتی راسپاردەکانی عێراق لە هەرێم و ئاستی ئیداریدا دەکات و وەکو موچەخۆری بەغدا ئەرکی ئیدارەی کوردستانی پێ سپێردراوە، بەڵام لەگەڵ گوشارێکی بەردەوامدا.
ئەم دۆخە تازەیە ویستی دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد نەبوو، دیارە ویستی خەڵکی کوردستانیش نییە. بۆ دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد ناچاری و بۆ خەڵکی کوردستان، نەفرەتە لەدەسەڵاتی بۆرژوازی کورد کە نەک نەیتوانی ئایندەی سیاسی کوردستان بەرەو جێگایەکی شیاو ببات، بەڵکو بووە هۆکاری دۆخێکی نەخوازراوی سەختی سیاسی و ئابوری و کۆمەلایەتی و دوبارە گێرانەوەی هەژموونی سیاسەت و بریاری ناوەند بەسەر خەڵکی هەرێمدا و دوورخستنەوەی چارەسەری کارسازی پرسی سیاسی خەڵکی کوردستان.
ماهیەتی دەسەڵاتی بۆرژوازی عێراقی، چاوەروانی ئەوەی لێناکرێت، بتوانێت هەڵگری هیچ چارەسەرێک بۆ پرسی سیاسی خەڵکی کوردستان و مایەی بەخشینی ژیانێکی ئازادو خۆشگوزەران بێت. بۆیە خەڵکی کوردستان بەتایبەتی چینی کرێکارو جەماوەری بێبەشەکەی لەلایەکەوە پیویستی بە گریدانی خەباتی چینایەتی بە چینی کریکاریی عیراقەوە هەیە و لەلایەکی تریشەوە پرسی سیاسی خەڵکی کوردستان بۆ بڕیاردان لەسەر چارەنووسی خۆی، ئەرکی چینی کرێکارە.
لە کاتێکدا دەسەڵات و حکومەتی ناوەندی دەسەلات و حکومەتێکی مەدەنی نییەو ناتوانێت هاوڵاتیان عێراق لەبەرامبەر بەیاسادا بە یەکسان تەماشا بکات، بۆیە پرسی ئاینندەی سیاسی کوردستان وەکو کیشەیەکی نەتەوەیی و میژووی و لێکهەڵپێکراو لە ئاستی ناوچەکەدا، بەبێ چارەسەر دەمێنێتەوە و ئەگەری دوبارە بوونەوەی ستەمی نەتەوایەتی لەسەر خەڵکی کوردستان، ئەگەرێکی جدیەو چارەسەرەکەشی وەکو هەمیشە بەستراوەتەوە بە گەڕانەوە بۆ ئیرادەی سیاسی خەڵکی کوردستان، بۆ مانەوە لەگەڵ عێراق یان جیابوونەوەو پێکهێنانی وڵاتێکی سەربەخۆ....