لە خولێکی ترداو لە ساڵی نوێدا، جارێکی تر ململانێی بەغداو هەرێم لەسەر پرسی موچەو شایستە داراییەکانی هەرێم دەستی پێکردەوە. دیارە ساڵی رابردووش کێشەی بودجەو شایستە داراییەکانی هەرێم و قەرز، لایەنێکی سەرەکی ناو ململانێکانی نێوان دەسەڵاتی سیاسی بەغدا و هەرێم بوو.
ئەمساڵێش وەکو ساڵانی رابردوو پرسی موچەو شایستە داراییەکانی هەرێم و هەمواری یاسای بودجە و قەرز... تاد، بۆتەوە سەر خەت و سەرەتای دەورەیەکی تری ململانێی نێوان هەولێر و بەغدا. ململانێی ئەمساڵی بەغداو هەرێم لەسەر پرسی موچەو هەمواری یاسای بودجە و قەرز... لەگەڵ ئەوەدا لە درێژەی ململانێکانی ساڵانی رابردوودایە، بەڵام هاوکات لەهەلومەرجێکی تەواو جیاوازدا دەچێتە پێشەوە.
ئەگەر ساڵانی رابردوو پرسی موچەو شایستە داراییەکانی هەرێم، تەنها لایەنێک و گۆشەیەک لە ململانێی نێوان بەغداو هەرێم بوو، لەناو دەیان کیشەی تری وەکو پیشمەرگە، سەرژمیری، سنور، کەرکوک و ناوچە کیشە لەسەرەکان، دادگای فیدرالی و بریارەکانی، پۆست و دەسەڵات...تاد ئەوا ئێستا پرسی موچە بۆتە لایەن و پرسێکی سەرەکی.
هەژموونی دەسەڵاتی ناوەندی لە راستای قوتبیکردنەوەی دەسەڵات و چەسپاندنی فیدرالیزم، توانیویەتی بەشێک لە رێگری و لەمپەرەکانی بەردەمی خۆی، لاببات و ئەم رەوەندەش درێژەی هەیە. دیارە ئەم رەوەندو ئاراستەیە تەنها رووی لە دەسەڵاتی بۆرژوازی هەریم نییە، بەڵکو رووی لەهەموو ئەو لایەن و رەوتە سیاسییانەیە، کە ئاراستەی پێچەوانە یان ناکۆکیان بە باڵادەستی سیاسی ئێستا لە دەسەڵاتی سیاسی دا هەیە. چۆن ناسیونالیزمی کورد ناچار بە پاشەکشە کراوە، ئاواش ناسیونالیزمی سونەی عەرەبی کەوتۆتە بەردەم هەژموون و دەسەڵاتی شیعەی سیاسی. تەنانەت ئامڕازو پێکهاتە سێبەرەکانی ئەو رەوتانە لەبەردەم ئەم ئاراستەیەدان.
تا ئەوەندەی بە پرسی موچە و شایستە داراییەکانی هەرێم دەگەڕێتەوە، هەمواری یاسای بودجە، بە مانای چاوخشاندنەوەیەکی هەمەلایەنەیە بەسەر... پرسی داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم، ژمارەی موچە خۆران، لایەنی یاسایی ئەم مەسەلەیە. ئەمەش بەو واتایە دێت، کە لە زەمینەی بودجە و شایستە داراییەکانی هەرێمدا، بەغدا لە چوارچێوەی هاوسەنگیەکی تازەدا مامەڵە لەگەڵ هەرێم دەکات.
بەغدا چیتر ئامادەنییە بودجە بۆ هەرێم بنێرێت بەبی یەکلاییکردنەوەی دۆسییە داراییەکان و قەرزەکانی پیشوو، بەبی شەفافیەت لە ئاماری موچەخۆران، بەبێ خستنەرووی داهاتی ناوخۆیی و خاڵە سنورییەکان...تاد، ئەمەش گورزیکی کوشندە لە دەسەڵاتی سیاسی هەرێم دەدات. چونکە ئۆردوی موچەخۆری بن دیواری حزبی و لەشکری خانەنشینی ساختە لە داهاتی بەغدا بێبەش دەکات و دەسەڵاتی هەرێم ناچار دەکات، پاکنووسی لەو لیستەدا بکات.
جیا لەوانە بەغدا دەیەوێت چاو بە دۆسیەکانی ساڵانی رابردووی فرۆشتنی نەوت و داهاتە ناوخۆییەکان و ئەو قەرزانەی داویەتی بە دەسەڵاتی هەرێم، بخشێنێتەوە و دواتر بڕی بودجە و شایستە داراییەکانی هەرێم، بڕیار لێبدات. ئەمەش پرۆسەیەکی سەخت و لەوەش زیاتر گورزێکی زۆر گەورە لە دەسەڵاتی تاڵانچی هەرێم دەدات و لەو نێوەشدا، خەڵکی کرێکار و زەحمەتکیش و بەتایبەتیش موچەخۆران باجی سەرەکی ئەم دۆخە دەدەن. دەسەڵاتی سیاسی هەرێم نایەوێت و بە قازانجی نییە دۆسیەی ساڵانی پیشوو بەتایبەتی هەرزان فرۆشکردنی نەوت و پرسی داهاتە نانەوتیەکانی هەرێم و تاڵانچێتی کۆمپانیا حزبیەکان... هەڵ بدرێتەوە، چونکە دەسەڵاتی سیاسی هەرێم دەخاتە ژێر قەرزێکی زەبەحەلاوە، ئەوەش لە کاتێکدایە کە دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد لە فرۆشتنی نەوتدا لەماوەی چەند ساڵیکدا، لە جێگای ئەوەی هەلومەرجی ژیان و گوزەرانی هاوڵاتیان و خزمەتگوزارییەکان و لەوەش زیاتر پێگەی سیاسی دەسەڵاتەکەی، بەهیز بکات و ژێرخانی ئابورییەکی تۆکمە بنیات بنێت، کەوتۆتە ژێر قەرزێکی دەیان ملیار دۆلارییەوە، و نەوت بەمانای وشەکە، گڕی بەرداوەتە جەستەی دەسەڵاتداریەکەی و خەڵکی کوردستانی خستۆتە ژێر قەرزێکی دەیان ساڵەوە.
ئەم دۆخە نەک ناتوانرێت راست بکرێتەوە، بەڵکو بەغدا ناچار بەوە دەکات مامەڵەیەکی تر لەگەڵ پرسی موچەو شایستە داراییەکانی هەرێم بکات و تەنانەت لە پێدانی قەرز بەدەسەڵاتی هەرێم دەست هەڵبگرێت. ئەو مامەڵەیەی بەغدا دەتوانێت دەستی بۆ ببات، بە ئەلیکتریزەکردنی دابەش کردنی موچەو مەرکەزی کردنەوەیەتی، کە ئەوە پرسی دابەشکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم لەدەستی دەسەڵاتی سیاسی بۆرژوازی کورد دەردەهێنێت و مانگانە موچە دەچێتە سەر حسابی بانقی موچەخۆرانەوە. ئەم پرۆسیسە هەر ئێستا دەستی پێکردووە، کە دیارە ئەوە تا رادەیەکی زۆر بۆرسەی بازارە کراوەکان و حەواڵەو مامەڵەکردن بە پارەو دراوی کاش بەرەو لاوازی و پوکانەوە دەبات. دیارە لەم پرۆسەیەدا لەگەڵ ئەوەدا خاوەن بانق و کۆمپانیاکانی سودێکی زۆر بە ڕێگایەکی زۆر سادەو یاسایی دەکەن، بەڵام دواخستنی موچە، کۆتایی پێدەهێنێت.
دەرهێنانی پرسی دابەش کردنی موچە لەدەستی حزبەکانی بۆرژوازی کورد، تەنها پرسێکی ئابوری نییە، بەڵکو پرسێکی تەواو سیاسییە و تەواوکاری ئەو پەڕو باڵ کردنەی دەسەڵاتی بۆرژوازی کوردە، کە بەدوای ١٦ ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠١٧ وە دەستی پیکردووە. بە نایاسایی و نادەستوری ناساندنی یاسای نەوت و غازی هەرێمی ژمارە ٢٢ ی ساڵی ٢٠٠٧ ی هەرێم و ناچارکردنی بە پابەند بوونی رادەستکردنی سەرجەم بەرهەمە نەوتیەکانی هەرێم و ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم کە وەزارەتی سامانە سروشتیەکانی هەرێم دەری هێناون و گێرانەوەی بۆ وەزارەتی نەوتی عێراق. ناچارکردنی دەسەلاتی هەرێم بە وەزارەتی نەوتی عێراق و دیوانی چاودێری دارایی بۆ ئەوەی بەهەموو گرێبەست و مامەڵەیەکی نەوتیدا بچنەوە و وردبینی بکەن. پوچەڵکردنەوەی هەموو ئەو گرێبەستە نەوتیانەی کە حکومەتی هەرێم لەگەڵ لایەنە دەرەکی و دەوڵەت و کۆمپانیاکان سەبارەت بە دۆزینەوەی نەوت و دەرهێنانی و فرۆشتنی ئیمزای کردووە... تا دەگاتە بە نایاسایی درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و ئەنجومەنی شارەوانییەکان بەو هۆیەشەوە سڕ کردن و مراندنیان، لەوەش زیاتر گوشار هێنانی بەغدا بۆ رادەستکردنی نیوەی داهاتە نانەوتیەکانی هەرێم و تا دەگاتە پرسی سنور و بەرگری و ئاسمانی و زەمینی و بۆ پاراستنی ئەمنیەتی هەرێم و هاواری دەسەڵات کە بەغدا بێتە سەرخەت... گۆشە بەگۆشەی لە قاڵبدانی دەسەڵاتی هەرێم و بچوککردنەوەی هەیمەنەی دەسەڵاتی داوەشاوی بەردەم بزوتنەوەی نارەزایەتی خەڵکی کوردستانیشە. بەغدا هێندە پێویستی بە یەکێتی پارتی و ناسیونالیزمی کوردە، کە رێگە نەدرێت بۆشایی سیاسی و یاسایی!! لە هەریمدا دروست ببێت، بە واتایەکی تر بۆرژوازی کورد مەئموریەتەکەی نوێنەرایەتی بەغدا کردنە لە هەرێم، نەک وەکو کاراکتەرێکی سیاسی سەربەخۆ و خاوەن بریار و هەمەکارەی... دەورانی پیش ١٦ ئۆکتۆبەر.
یەکلایی بوونەوەی دەسەڵاتی بەغدا و هەرێم یان ڕیکەوتنیان لەم خولە تازەیەدا لەسەر بودجە و شایستە داراییەکانی هەرێم و پرسی قەرزی مانگانە، راستەخۆ بەستراوەتەوە، بە پرسی چاوخشاندنەوەو وردبینی و چاودێری بەغدا بەسەر پرسی دەرهێنان و فرۆشتنی نەوت و گرێبەستەکان و داهاتە نانەوتییەکان و ئاماری موچەخۆرانی هەرێم ...تاد لە دەورەی رابردوودا.
ئامرازی یەکلاییکەرەوەی نێوان بەغدا و هەرێم و ئەو پرسانەش دادگای فیدرالییە، کە لە دۆخی ئیستای عێراقدا بۆتە ناوەندێکی بریار و چوارچیوەیەکی یاسایی کە سەرجەم لایەنە سیاسیەکانی عێراق، بە شێوەیەکی بەرجەستە، پێوەی پابەندن و هانای بۆ دەبەن.
بانگەشەی بۆرژوازی کورد و نووسەو و بەرپرسەکانیان بەوەی کە لەهەموو خولێکی دانوستاندنەکاندا لەسەر بودجەو شایستە داراییەکانی هەرێم، باسی سەرکەوتنی دیبلۆماسیەتی کوردی دەکەن و دەڵێن لە قازانجی هەرێم بە ڕیکەوتوون گەیشتوین، هێندە درۆیەکی شاخدارە، کە زۆر زوو هەر خۆیان ناچار دەبن ئەو فریوکاریەیان بە درۆ بخەنەوە.
ئیستا دەسەلاتی هەرێم نەک هەر قەرزداری دەیان ملیار دۆلاری سەردەمی فرۆشتنی نەوتە!!، بەڵکو قەرزداری دەوڵەتی عێراق و لەوانەش زیاتر قەرزداری موچەخۆرانی هەرێمەو موچەی سێ مانگی رابردووی ساڵی ٢٠٢٣ ی موچەخۆرانی نەداوەو ناویان ناوە، موچەی خەرج نەکراو!!...
بۆیە ئەو ململانێیەی ئیستای نیوان بەغدا و هەرێم لەسەر پرسی بودجە و شایستە داراییەکانی هەرێم بە تەواوی لە هەلومەرجێکی تازەدا دەچیتە پیشەوە و بە ئاقاری لە قاڵبدان و دەست کورتکردنەوەی پارتی و یەکیتی لە دزی و تاڵانی و تەواو دەبێت و بە وێنەی گوشارێکی سیاسیش لەسەر دەسەڵاتی هەرێم دەشکێتەوە.