چی گرنگە لەم قۆناغەدا بكرێت؟
ساڵح ژاژڵه‌یی
2021-11-23 636
لە دوو بابەتی پێشوترمدا بەناوەكانی ( دووسەد ملیار دینارەكەی بەغداو كراسەكەی عوسمان لەگەڵ قۆناغی دوای هەڵبژاردندا ) باسی بارودۆخی ئێستای عێراق و مەترسیەكانی سەر هەرێمی كوردستانم كردبو. بۆ هەموومان ڕونە كە ئایندەی هەرێمی كوردستان لە ژێر مەترسی زۆر گەورەدایە . ئەو لایەنەی كە بەرپرسیارە لە دروستبونی ئەو مەترسیانە بۆسەر هەرێم و هاوڵاتیان دەسەڵاتی كوردی خۆیەتی .
لە ئێستادا دەسەڵاتی كوردی لە یەكێتی و پارتیدا خۆی دەبینێتـەوە و لە هەموی خرابتر ئەم دوو حیزبە بە درێژایی دروستبونیان نەیاری یەكتری بون و هەرگیز تەبا نەبون و تەباش تابن ، بۆیە ناشتوانن مافەكانی كورد بەدەست بهێنن .
ئەم دەسەڵاتەی ئێستا هەڵبژاردەو نوێنەری زۆرینەی جەماوەری دڵسۆزو خەمخۆری ئەم میللەت نییەو ئەمانە بەزۆر دەستیان گرتوە بەسەر دەسەڵاتداو ئامادەش نین دەستبەرداری دەسەڵاتبن . كارەساتی گەورەش لێرەدا ئەوەیە لەم كۆمەڵگایەدا هاوڵاتیان دابەشبوون بەسەر حیزب و ڕێكخراوەكاندا و ئەوانیش چاك بكەن یان خراپ هەر پشتیوانییان لی دەكەن و لەگەڵیانن.
لەم بارەیەوە جان جاك ڕۆسۆ دەڵێت : كاتێك مرۆڤ دەستبەرداری ئازادی خۆی بێت و بێمەرج خۆی بخاتە ژێر دەستی هەر دەسەڵاتێكەوە هیچ نرخێك لە جیاتی وەرناگرێت . لێرەدا جیاوازی زۆر هەیە لە نێوان ئەوەی جەماوەر ژێردەستە بكەی یان كۆمەڵگا بە شێوەیەكی باش بەڕێوەبەریت . لە ئێستا دەسەڵاتدارانی كورد خاوەنی حوكمی ڕەهان و جەماوەری كوردیش بێ مەرج خۆی خستۆتە دەستیانەوە . بەم هۆیەوە ئەم دەسەڵات دارانەی كورد هەر كارەساتێكیان بەسەر ئەم میللەتە هێنابێت نەبۆتە مایەی لێپرسینەوەیان و لاببرێن . بە پێچەوانە جەماوەری كورد تا هاتوە ملكەچی خۆی دووپات كردۆتەوە بۆیان و لە ئەنجامدا خۆیان بونە داگیركارو مەترسی بۆ ئێستاو داهاتو . ڕێك وەكو ئێستا .
دكتۆر عەلی وەردی دەڵێت : ستەمكار هەست بە ستەم ناكات تا خەڵك و دەورو بەریان چەیڵەیان بۆ لێدەن . بەو بۆنەیەوە لەسەر بۆچونەكەی عەلی وەردی بە پێویستم زانی لێرەدا نمونەی قسەی بەناو مامۆستایەكی زانكۆ بەڵام كۆیلەو چەپڵە لێدەر بۆ پارتی بە نمونەبهێنمەوە بەناوی ڕێبین سەلام بزانن چی دەڵێت : بەغدا فەشەلی هێناوە لە حوكمڕانی و دەیەوێ بەو كارانە حوكمڕانی هەرێمیش فەشەل بێنێت . بۆیە ناكرێت ئەم حوكمڕانیە سەركوتوەی هەرێم ڕادەستی بەغدا بكەین . یاخوا ئەم حوكمڕانیە هەر پیرۆزی خۆتان بێت .
هیڤیدار ئەحمەدی بەناو پەڕلەمانتار دەڵێت : ساڵی 2021 ئابوری هەرێمی كوردستان ئەوەندە بەهێز دەبێت ، دەبێ حكومەتی عێراق بپاڕێتەوە لە كوردستان قەرزی بدەنی . 200 ملیاردینارەكەی بەغدا ڕاستی قسەكانی دەردەخا .
چەپڵە لێدەری پلە یەك زەكەریا سلیم محمد عەرف . بڕوانامەی دكتۆرای لە ڕەوانبێژی لە وتارەكانی بارزانیدا بەدەست هێناوە . ئاخر كام وتارانەی بارزانی ؟. دواجار بیر بكەرەوە لەوانەی بڕوانامەكەیان پێداوەو بزانە چ جانەوەرێكن . لێرەوە بۆت دەردەكەوێت ئاستی زانكۆكانمان چۆنەو چ نەوەیەك پەروەردە دەكرێن .
كاتێك سەرانی بنەماڵەی بارزانی ئەم ماستاوچی و چەپڵە لێدەرانە بەناو ئەندام پەڕلەمان و مامۆستای زانكۆو ڕۆشنیر و كەسایەتی بەناوبانگ دەبینن ئاوا سەیریان دەكەن و بە شان و باڵیاندا هەڵاَدەدەن و مامە حەمەییان بۆ دەكەن ، ئەوانیش ناحەقیان نییە ئاوا دەكەن . كەسی دیكتاتۆر بە دیكتاتۆری لە دایك نابێت ، بەڵكو بێدەنگی خەڵك دیكتاتاتۆر دروست دەكات . كەواتە حكومەتی بەناو هەرێم لە هەموو شتێك دەچێت ، تەنها لە حكومەت ناچێت تەنها دوو كۆمپانیای زەبەلاحی حیزبی و بنەماڵەیین و خەریكی تاڵانی سامانی ئەم نیشتمانەن لە ژێر ناوی حكومەتی هەرێمدا .
وتەكەی شێخ سەعیدی پیرانیش كە دەڵێت : ئەوان بۆخۆیان كار دەكەن . (مەبەستی توركەكانە كە بۆخۆیان كار دەكەن). ئێمەش بۆ ئەوان كار دەكەین ڕێك وەكو ئەوە وایە بۆ ئیستای ئێمەی وتبێت . پارتی و یەكێتی بەناوی حكومەتەوە بۆخۆیان كاردەكەن ، ئیمەی میللەتیش بۆ ئەوان .
ئەی كاتی ئەوە نەهاتوە ئێمە بیر بكەینەوە خۆمان چی بكەین ، نەك چاوەڕوانی دەسەڵات بین چیمان بۆ بكات ؟. ئاخر ماوەی 29 ساڵە ئێمە داوا دەكەین چاكی بكەن ، ئەوان هەر خراپی دەكەن . ئێمە داویان لێدەكەین سامانی وڵات تاڵان مەكەن ، ئەوان زیاتر تاڵانی دەكەن .
لە ئەنجامی ئەوەی كە لەسەرەوە ئاماژەم بۆ كردوە دەردەكەوێت كە ئەم دەسەڵاتە ناتوانێت چاكسازی بكات و گۆڕانكاری لە سیستەمی حوكمڕانیدا بكات و بە بنبەست گەیشتوە . ئێمە هەمومان قسەی باش و جوان دەزانین بیانكەین ، بەڵام كەس گوێمان بۆ ناگرێت .
خەڵكانی دڵسۆزو ڕۆشنبیری زۆریش هەیە رۆِژانە بە دەست پەنجەكانیان نوسینی جوان دەنوسن و لە سایتەكانی ئینتەرنێتەوە بڵاویان دەكەنەوەو پێشنیار بۆ بەرپرسانی حكومەت دەكەن و لە هەڵەو كەم و كورتی و مەترسییەكان ئاگاداریان دەكەنەوە ، بەڵام لە ماوەی 29 ساڵی حوكمڕانێدا دەسەڵاتدران نە چاویان ئەو نوسینانەیان بینی و نە گوێشیان دەنگی خەڵكی ناڕازی بیست . بۆیە كاتی ئەوە هاتوە شێوازی نوسینەكان بگۆڕێت . ئەگەر بۆ دەسەڵاتی دەنوسێت ، دەسەڵات گوێت بۆ ناگرێت . ئەگەر بۆ خەڵكیشی دەنوسیت هەر ئەوە بەس نییە وتارێك بە وشەی جوان و ڕەنگین بڕازینیتەوەو باسی كێشەوگرفتەكان بكەیت و باسەكە كۆتایی پێ بهێنێ بێ ئەوەی هیچ ڕێگایەكی چارەسەرت دیارێكردبێت , هیچ ڕێنماییەكنت دابێت .
كاتی ئەوەیە بڵێیت كۆچكردن چارەسەر نییەو هۆكاری ئەم كۆچكردنە گەندەڵی و تاڵانیەكانی دەسەڵاتەو كاتی ئەوە هاتوە پەردەی بێدەنگی بدڕێنن و خۆتان ڕێك بخەن و دەست بكەن بە خۆپیشاندان ڕوبەڕوی دەسەڵات ببنەوە . كاتێك دەبینی بەرپرسانی حیزبی موڵك و ماڵی میللەت داگیر دەكەن ، دەبێ هەموومان ببینە هاندەری خەڵك كە بڕژێنە سەر شەقامەكان و پێیان بڵێن ئەوە موڵكی نەوەكانی داهاتومانەو ڕێگا نادەین بۆخۆتانی بەرن تاڵانی بكەن .
لەوكاتەدا دەبێ هەموو مان بەیەكەوە بەشداری ئەوخۆپیشاندانانە بكەین و ڕۆڵی سەرەكی ببینین .ئیتر لێرە بەدواوە تەنها نوسین بێ كردار هیچ سودی نییەو لە مێژە ئەم دەسەڵاتە زانیویەتی كە هەرچی بیكەن بۆیان دەچێـتە سەرو خەڵك بەهەموو شتێك ڕازییە . پاشەكەوتی موچەی بۆچۆتە سەر . لێبڕینی موچەی بۆچۆتە سەر . دزینی داهاتی نەوتی بۆچۆتەسەر .
بەیانی بەغدا 200 ملیار دینارەكە نەنێرێت یەكسەر لێبڕینی موچە دەست پێدەكاتەوە . ئەوەتا سەرۆكی پەڕلەمان بە ئاشكرا دەڵێت : داهاتی مانگانەی نەوت 900 ملیۆن دۆلارەو 350 ملیۆنی دیارە . كە من و تۆ بەم هەموو پێ شێلكاریانە ڕازیبین ، پێم ناڵێن نوسینی بریقەدار بۆ دەسەڵاتێكی ئاوا چ سودێكی هەیە .
بارودۆخەكە زۆر مەترسیدارە لەوە زیاتر هەڵناگرێت بیدەنگ بین وچاوەڕوانی دەسەڵات بین خۆی بگوڕێت كاتی ئەوەیە خۆمان هەوڵی گۆڕێنی بدەین . كاتی ئەوە هاتوە هەمو قسەو نوسینەكان و تواناكانمان بخەینە خزمەتی هەڵمەتی هوشیاركرنەوەی جەماوەر بە هەموو چ توێژەكانەوە . لە ئێستادا كۆمەڵگای كوردی لە شێوەی گركانێكدایە كە خەریكە بتەقێتەوە . لە شێوەی ئافرەتێكی دوو گیاندا كە لە حاڵەتی ژاندایەو خەریكە كۆرپەلەكەی بهێنێتە دنیاوە .لە ئیستادا زەمینە بۆ پێكهێنانی ئۆپۆزسیۆنێكی جەماوەری بنكە فراوان لە شێوازی بەرەیەك یان ڕێخراوێك خەمڵیوەو لێرەو لەوێ قسەو باسی زۆری لە بارەوە دەكرێت لە بابەتی چۆن بكرێت ، كێ بیكات، كەی بكرێت وچۆن دەست پێبكرێت .
ئەركی هەممو ئەوانەی لە خەمی ئایندەی ئەم نیشتمانەن لەم قۆناغە هەستیارەدا ئەوەیە ،هاندەر و پشتیوانبن بۆ لە دایك بونی ئەو بەرەی ئۆپۆزسیۆنە بۆ ئەوەی ببێتە فشار بۆسەر دەسەڵات و ئەگەر دەسەڵات خۆی نەگۆڕی ، ئەم بەرەی ئۆپۆزسیۆنە ببێتە جێگرەوەی ئەم دەسەڵاتەی ئێستا .
خۆشبەختانە ماوەی دوو ڕۆژە خوێندكاران لە سلێمانی هەولێر ڕژاونە سەرشەقامەكان و داوای ێسزانكۆو پەیمانگاكان بێنە سەر شەقام ، ئەم دەسەڵاتە دەڕوخێت. هەلێكی زۆر باشە كە لە ئێستادا هەمومان بە یەكەوە پشتیوانی لە خۆپیشاندانی خوێندكاران بكەین .
ئەوەی زامنی سەركەوتنی ئەم ئۆپۆزسیۆنە دەكات ، نەفەس درێژی و بەردەوامی و كۆَڵ نەدانە و نابێ هەرگیز بێ ئومێدبین . نابێ كەسمان چاوەڕوانی فریاد ڕەسێك بین و بێت ڕزگارمان بكات . دەبێ هەمومان لە ئاستی خۆمانەوە خۆمان بەسەركردەو فریاد ڕەس بزانین و بە ئیرادەوە كار بكەین . لەم قۆناغە هەستیارەی ئێستادا باوەڕ بەخۆبون باشترین فاكتەری سەركەوتنە
ئەگەر بە هیممەتی هەموان نەتوانین جوڵەیك دروست بكەین و هوشداری نەدەینە دەسەڵات ، زوربەی نەوەكانی داهاتوی ئەم میللەتە كۆچی ناچاری دەكەن و دەبێ دایكان و باوكان چاوەڕوانی تەرمەكانیان بكەن بۆیان بگەرێننەوە ، یان وەكو ئێستا لە شاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە كارەساتی كۆچبەرانی كوردی نێوان پۆڵۆنیاو بیلاڕوسیا سەیربكەن و خەفەتیان بۆبخۆن . ئەو بارو دۆخەی ئیستای كۆچبەران لەنێوان بیلاڕوسیاو پۆڵۆنیا ئەوەمان پی َدەڵێت كە : لێرە بەدواوە دەوڵەتانی ئەوروپا ڕێگری تەواو دەكەن لە چونی پەنابەران بۆ وڵاتەكانیان . بەوهۆیەوە دیاردەی كۆچكردنی كوردانیش كەم دەبێتەوە . وڵاتانی ئەوروپا بە ئاشكرا دەڵێن : لە هەرێمی كوردستان شەڕ نییەو ئەوانەشی بە بەهانەی كیشەی كۆمەڵایەتییەوە داوای پەنابەری دەكەن قسەی داتاشراون و بەڕاستی نازانن و حەقی پەنابەریان پێ نادەن . حكومەتی كوردیش هەرێمی كوردستان وەكو بەهەشت نمایش دەكات .
كەواتە ئەركی ڕۆشنبیران و نوسەران و خەمخۆران و نیشتمان پەروەرانی ئەم گەلە لەم قۆناعەدا ئەوەیە ببنە پیشەنگ و وەكو چرایەك ڕێگای بەردەم هەموو ئەوانەی نیازی كۆچكردنیان هەیە ، هەموو ئەوانەی بێكارن ، هەموو دەرچوانی زانكۆو پەیمانگاكان كە بەدەیان و سەدان هەزار دەخەمڵێنرێن ، ڕون بكەنەوەو پێیان بڵێن لە بری ئەوەی كۆچ بكەن و ئەم نیشتمانە بۆ مافیاكان جێ بێلن ، هەموتان لەبەرەیكی ئۆپوزسیۆنی سەرانسەری هەرێمدا خۆتان كۆ بكەنەوەو خۆتا ڕێكبخەن وفشار لەسەر دەسەڵات دروست بكەن .
ماوەی چەندین ساڵە حكومەت بەناوی قەیرانی داراییەوە نەیتوانیوە یەكەم و دووەم و سێیەمی زانكۆو پەیمانگاكان دامەزرێنێت . هیچ نەبێ كۆمەڵێك لەوانە لە شوێنی ئەوانە دامەزرێنن كە خانەنشین دەكرێن . بەڵام ساڵانە یەكێتی و پارتی بە هەزاران كەس لەناو هێزە چەكدارەكانی خۆیان دادەمەزرێنن و جێگایان بۆ دەكەنەوە . هەر ئەوەشە هۆكاری ئەوەی كە هێزی پێشمەرگەو هێزە چەكدارەكان یەك ناخەن .
كەواتە زۆر سەربەرزانەترە ئەوانەی لە ڕێگای هەندەران دەمرن و لە دەریاكان دەخنگێن لە پێناوی ئەوەی بگەنە ئەوروپا ، لێرە ڕوبەڕوی ئەم دەسەڵاتە ببنەوەو گیانی خۆیان ببەخشن بۆ ئەوەی ببنە مەشخەڵی ڕوناكی بۆ دوای خۆیان . حەق نادرێت و دەسێرێت .
لەكۆتایی ئەم نوسینەدا دەمەوێت ئاماژە بە خاڵێكی زۆر گرنگ بكەم ئەویش ئەوەیە كە ئەركی نوسەران و ڕۆشنبیران و خەمخۆران و دڵسۆزان و كەسایەتی نیشتمان پەروەرو كۆی كۆمەڵگاكەمانە كە بە ئەركی سەرشانی خۆیانی بزانن كە بەشداری كارا بكەن لە ئۆپۆزسیۆنێكی سەرانسەریداو ڕێگای بەرچاوی هەموان رۆِشن بكەنەوەو ڕێگای ڕاستیان بۆ ڕۆشنبكەنەوە.
دەرفەت نەدەن لە لاوە كەسانێك خۆیان بخزێننە ناو ئەو ئۆپۆزسیۆنە و خۆیان بكەنە خاوەنی و دواجار بۆ مەرامی خۆیان مامەلەی پێوە بكەن و ئامانجەكانی بە لاڕێدا بەرن ، هەروەكو لەڕابوردودا بە چاوی خۆمان ئەوەمان دی . لە ئیستادا بواری سیاسەت بۆتە باشترین بوار بۆ بازرگانی كردن . بەچاوی خۆتان دەبینن چۆن كەسایەتییە بەناو سیاسیەكان خۆیان و حیزبەكانیان بە پارە دەفرۆشن .