كوردو شۆرش
دانا مه‌نمی
2020-06-09 914
ئه‌رستۆی فه‌یله‌سوف له‌كۆنتێكستی شۆڕشی سیاسی دوو فۆڕم ده‌ست نیشان ده‌كات، یه‌كه‌میان شۆرشێك كه ته‌واوی ده‌ستور ده‌گۆڕێت، دووه‌میان ده‌ستكاریكردن و ڕاستكردنه‌وه‌ی ئه‌و ده‌ستوره‌ی كه هه‌یه. ئه‌م دوو فۆڕمه له‌بواره جیاوازه‌كانی فیكرو مه‌عریفه‌دا گۆرانكاری زۆری به خۆیه‌وه بینیووه.
شۆرش بۆخۆی به‌پێی مه‌عریفه‌و زه‌مه‌نه‌كان ده‌گۆڕێت ،سه‌ده‌ی بیسته‌م سه‌ده‌ی شۆرشه گه‌وره‌كان بوو ،سه‌ده‌ی یاخیبونه جۆراو جۆره‌كانیش بوو، سه‌ده‌ی هیتله‌رو ستالین و شۆرشی چین و ڤیتنام بوو ، سه‌ده‌ی شۆرشی كاندێنسكی له شێوه‌كاری و چاپلن له سینه‌ما و فرۆید له ده‌رونی و ئاینشتاین له فیزیا و كافكا له ڕۆمان بوو ، شۆرشی ڕاسته‌قینه هاوسه‌نگی دروست ده‌كات تاكو ژیان له بناغه‌وه بگۆرێت بۆ جوانتر و چاكتر ،پێش ودوای هه‌ردوو جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌م و دووه‌م زۆرێك له شۆرشه‌كان ئامانجی خۆیان له گۆرینی سیسته‌می حوكمڕانی و له سه‌ربه‌خۆیدا ده‌بینیه‌وه ، كوردیش له دوای كۆتایی هاتنی جه‌نگی جیهانیی یه‌كه‌م و داڕمانی ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی چه‌ند جارێك له سه‌ربه‌خۆی نزیك بووه‌ته‌وه‌و که‌م نین ئه‌و شۆڕش و ڕاپه‌ڕینانه‌ی که به خوێن و فرمێسک و خه‌باتی بێوچان و خۆراگریی كوردان به‌رهه‌م هاتوون ،به‌ڵام ده‌وڵه‌ته زلهێزه‌كان خه‌ونی ئه‌و سه‌ربه‌خۆییه‌یان تێكشكاندووه ،له‌لایه‌كی تر كورد گه‌مه‌كه‌ری سیاسی شاره‌زاو به‌ئه‌زمونی نه‌بووه كه هه‌ڵگری عه‌قلی نه‌ته‌وه‌یی بێت ، ئه‌وه‌ی كه هه‌بووه زیاتر له چوارچێوه‌ی تۆبۆگرافیای خێڵ و بنه‌ماڵه‌و یه‌كه‌كانی عه‌شیره‌تدا خولاوه‌ته‌وه .
نابێ بیر له تێكدانی دونیای شۆرش و یاخیبون بكه‌ینه‌وه ،ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ بۆ شۆرشمان ده‌گه‌ڕێنیته‌وه شته به‌هاداره‌كانه كه بۆ وجودی مرۆڤ پیویستن كه ئه‌وانیش ( ده‌سته‌به‌ركردنی ئازادی و دابینكردنی نان و پاراستنی به‌هاو كه‌رامه‌تی مرۆڤ) به پله‌ی یه‌كه‌م دێن ،ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ بۆ شۆرشمان ده‌گه‌ڕێنێته‌وه جیاوازییه نه‌ك په‌یوه‌ست بوون ، مرۆڤبونه زیاتر به شۆڕشمان ده‌به‌ستێته‌وه ،كاتێك ئازادی و كه‌رامه‌ت و به‌های مرۆڤبون له قاڵب ئه‌درێت ، ئه‌وه‌ی له هه‌رێمی كوردستان ئه‌گوزه‌رێت تاوان و جینۆسایده به‌رامبه‌ر تاكی كورد ،ئه‌نفالیكی تروبرینێکی هێندە قوڵە جگه له شۆرش و ڕاپه‌رین به‌هیچ مه‌رهه‌مێك سارێژ نابێت ، هه‌رێمی كوردستان بووه‌ته ئۆردوگایە وخەڵکەکەی بە تەزکیەی حیزب ومۆڵەتی دەسەڵاتداران دەتوانن رۆژگاریان به رێبكه‌ن ،ئیدی شۆرش و ڕاپه‌رین ده‌بێته ئه‌ركێكی ئه‌خلاقی ویژدانی و ئاینی و نیشتیمانی ،مرۆڤ مه‌حكومه به‌وه‌ی یاخی بیت وله نێو شۆرش دا بژی ،ئه‌م قسه‌یه‌م په‌یوه‌سته به ده‌سه‌ڵاتی سته‌مكارو تۆتالیتاره‌وه ،(نیچە )کەباس لەفەلسەفەی سۆپەرمان دەکات پێماندەڵیت: مرۆڤەکان دەبێت خۆیان سۆپەرمانی خۆیانبن. به‌داخه‌وه هه‌مومان خۆمان پێ قاره‌مانه‌وه چاوه‌روانین سۆپه‌رمانیك ڕزگارمان بكات !
ده‌بێ شاعیری نیشتیمان په‌روه‌ر (فایه‌ق بێكه‌س) چ ئازارێكی ده‌روونی و چ كۆستێكی تاقه‌تپرووكێن وای لێ كردبێت هێنده به‌كوڵ نۆكه‌ری بێگانه‌بوون به‌سه‌ر میله‌ته‌كه‌یدا بسه‌پێنێت؟ كاتێك ده‌لێت :
كورد ئه‌به‌د ناگاته مه‌قسه‌د نۆكه‌ری بێگانه‌یه
دوودڵن پیسن له‌گه‌ڵ یه‌ك،بۆیه وا بێ لانه‌یه
میڵه‌تێكن بۆ نه‌مانی یه‌كتری هه‌ر هه‌وڵ ئه‌ده‌ن
داخه‌كه‌م ووردو درشتی شێت وشه‌یدای ئانه‌یه
ده‌بێ كه‌ی ئاواته‌كه‌ی ئه‌حمه‌دی خانی بێته دی و كورد خاوه‌نێكی سه‌رڕاستی بۆ په‌یدا ببێ تا ده‌یگه‌یه‌نێته كه‌ناری ئارامی ؟! له ئێستادا كورد له قۆناغی بێ شوناسدایه پێكهاته‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی خاوه‌نی په‌ره‌سه‌ندنێكی سروشتی نییه ، قۆناغی فیوداڵی كوردی و چینه بورژواو پیشه‌سازی و چینی ناوه‌ند و هه‌تا چینه نیشتیمانیه‌كه‌شی هه‌ڵگری پرۆژه‌ی پێكهێنانی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی نییه ، ره‌گه‌زه‌كانی خوێن و ده‌مارگیری له كۆمه‌ڵگای كوردیدا نه‌یانتوانیوه ببنه بز‌وێنه‌ری كۆمه‌ڵگا ، كورد نه‌یتوانیوه خێڵایه‌تی وبنه‌ماڵه‌چێتی و تۆپۆگۆافیای ناله‌بار و یه‌كه‌كانی خێڵ و عه‌شیره‌ت تێپه‌ڕێنیت ، هه‌موویان به‌شێكن له په‌رتكردنی كۆمه‌ڵگای كوردی و نه‌یتوانیووه بگاته ئاستی دروستكردنی ده‌وڵه‌ت.